Immagini della pagina
PDF
ePub

ఎసి

L'esame che abbiamo fatto di questa copiosa libreria (1) ci permette di assegnare allo Squarceti un buon posto tra i raccoglitori di libri che fiorirono non solo in Verona, ma anche in Italia agl' inizi del secolo XV (2).

Forse la publicazione dell' inventario varrà a rintracciare altri manoscritti che gli appartennero, mentre noi ci terremo paghi di riconoscere nel raccoglitore un temperamento di bibliofilo che amò non solo di avere una scelta e varia libreria, ma di un'opera cercò talvolta piú copie per trascrivere di suo pugno un testo con le varianti piú notevoli. E in questa briga del raccogliere trovò amici i tempi, chè in quegli anni fortunosi molte notabili famiglie veronesi ebbero la loro rovina, e altre i loro súbiti guadagni.

Non conosco alcuno scritto dello Squarceti che non siano atti notarili; per ciò egli rimane per noi soltanto un raccoglitore, ma un dei buoni in quel periodo iniziale dell'umanesimo. Chi vuol restarne persuaso si armi di pazienza e legga la seguente

Perfectio Inventarij filiorum quondam Bartolomei notarij de Cavajono de sancto Andrea.

In Cristi nomine Amen, anno nativitatis eiusden 1420, inditione terciadecima, die Mercurij vigesimo tercio mensis octobris, Verone, in guaita sancti Andree in domo olim providi viri Bartholomei notarij de Cavaiono.... coram sapignte legum doctore domino Guillelmo de la pigna de braida Verone iudice Comunis Verone.... sedente pro tribunali ibidem super una bancha.... prudens domina Margarita filia quondam Marci campsoris de domino Rodulfo de Falsurgo Verone uxor quondam providi viri Bartholomei notarij de Cavaiono quondam domini Bonaventure de Squarcetis de sancto Andrea Verone, tutrix Jacobi Antonij Anne et Cristofori eius et dicti Bartholomei filiorum heredum ab intestato dicti Bartholomei secundum formam iuris et statutorum Comunis Verone, ut constatpublicum instrumentum scriptum sub die veneris decimoseptimo mensis maij de millesimo et inditione presentibus.... intendens inventario tutellari addere. de bonis tam mobilibus quam immobilibus, dixit quod invenit.... ut infra patet....

Item infrascriptos libros videlicet:

1. — Primo unum librum Moralitatum in Vulgari quadraginta octo cartarum membranarum cum parmulis duabus ligneis cum modico coramine rubeo, cuius principium incipit super prima facie secunde carte de rubro: « Qui comenza» et finitur super prima facie quadragesime quinte carte << Qui habiamo nuy finito questa parte de la moralità de tulio, per la gracia de dio amen ». Unum librum quadraginta sex cartarum membranarum orationum Marci Tulij Ciceronis cum parmula membrana, scriptarum manu suprascripti

2.

(1) Molte opere furono per me irriconoscibili: eccone l'elenco: N. 5, 16, 28, 31, 35, 39, 45, 48, 55, 57, 70, 75, 82, 83, 84, 95, 105, 106, 119, 126, 228, 129, 131, 153, 166, 169, 170, 171, 175, 186.

(2) R. SABBADINI, Le scoperte dei codici latini e greci nei secoli XIV e XV. Firenze, 1905.

La Bibliofilia, anno XIII, dispensa 7-8a

31

quondam Bartholomei notarij de Cavaiono, cuius principium incipit super prima facie prime carte: « Graviter et iniquo animo» et finitur super prima facie quadragesime secunde carte « et Creatus eppiscopus ».

3. Tres quaternos triginta cartarum membranarum quarundam orationum Tulij, scriptarum manu dicti quondam Bartholomei notarij, sine parmula, quorum principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Marci tulij ciceronis pro Lecio Murena oracio incipit >> et finitur super ultima facie vigesime quinte carte: « feliciter et completus ».

4. Unum librum octuginta cartarum membranarum cum duabus parmulis ligneis copertum coraminis, cuius principium incipit super prima facie secunde carte in textu >> « Marcus evangelista dei ellectus » et finitur super prima facie septuaginta septem cartarum in textu: « sequentibus signis ».

[ocr errors]

5. — Unum librum viginti quatuor cartarum membranarum sine parmula, cuius principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Incipit opus ad scriptorum et cetera » et finitur super ultima facie ultime carte: « Liber Bartholomei notarij de cavajono ».

[ocr errors]

6. Unum librum cum parmulis ligneis copertis coraminis, videlicet una viridi et altera rubei quadraginta duarum cartarum membranarum, cuius principium incipit super prima facie quarte carte in textu: « multorum fratrum ordinis nostri » et cetera, et finitur super ultima facie trigesime none carte: « millesimo trecentesimo octuagesimo septimo decima inditione »; et Intitulatur « Liber de moribus hominum et officijs super ludo scacorum ».

7-8. Duos libros ad invicem quaternatos cum parmula membrana, quorum unus est decemocto cartarum membranarum, alter vero sexdecim cartarum membranarum cum parmula parva membrana; cuius primi libri principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Incipit Donatus barbarismi » et finitur super prima facie sextedecime carte: << res que moratur in silvis ». Alterius principium incipit super prima facie prime carte in textu « Barbarismus est una pars orationis » et finitur super ultima facie ultime carte Bertolotus ». Unum librum sexdecim cartarum membranarum cum parmula membrana et una alia parmula bambucina parva, cuius principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Incipit Opusculum magistri Guizardi de constructione » et finitur super prima facie ultime carte « et per forcia forcium exempla ».

9.

--

IO. Unum librum quadraginta duarum cartarum, membranarum, cum duabus parmulis una membrana et alia bambucina, cuius principium incipit super prima facie prime carte in textu: « Carmina qui quondam studio » et finitur super ultima facie ultime carte de litera minuta: « manifesti »; et est in fine ipsius libri dimidia cartula. Qui liber intitulatur Boecius.

II.

Unum librum quadraginta sex cartarum membranarum et bambucinarum intitullatum « Statuta secundi libri Comunis Verone » cum parmula membrana, cuius principium incipit super prima facie prime carte: « Statuta secundi libri comunis Verone » et finitur super prima facie quadragesime quinte carte: << Instanciam seu iudicium esse ».

12. Unum librum cum parmulis ligneis copertis coraminis beretini in quo continenture infrascripti libri, videlict.

[blocks in formation]

Contractus magistri Petri boaterij,

14.

15. Aurora et flos ipsius magistri Rolandini: Centum quinquaginta unius cartarum membranarum, cuius principium incipit super prima facie prime carte: « Ut instituta» et finitur super ultima facie ultime carte: « de sancto Martino aquario ».

[ocr errors]

16. Unum librum cum pàrmulis ligneis copertis coraminis albis centum sexaginta quatuor cartarum membranarum, cuius principium incipit super prima facie quarte carte de rubro: « Incipit Liber Porfirij » et finitur super ultima facie penultime carte: << Explicit Liber henlengorum, deo gracias ».

«

17. Unum librum ducentarum et septuaginta cartarum membranarum cum parmula membrana, cuius principium super prima facie prime carte « nis (sic) efficacia» et finitur super prima facie ducentarum sexaginta trium cartarum: << Auctorem salutis amen ».

18. Unum librum cum parmulis ligneis, una integra et alia fracta, qui liber intitulatur « Summa Rolandinia antiqua » cuius principium incipit super primia facie prime carte de rubro: « In cristi nomine, amen» et finitur super ultima facie ultime carte: « Instrumenta docium ab ».

19. Unum librum centumviginti cartarum membranarum cum parmulis ligneis copertis telle zalle, cuius principium incipit super prima facie tercie carte: << Ut vite ascendamus ad montem » et finitur super secunda facie centum quindecim cartarum : « dederat et non peri ».

20. Unum quinterum cartarum membranarum, cuius principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Argumentum seu prefacio in oracione demonstremus » et finitur super ultima facie ultime carte: « apparuit et assur ».

21. Unum librum latinorum in gramatica quinquaginta septem cartarum membranarum, cuius principium incipit super prima facie prime carte; « talis inimicatus michi » et finitur super ultima facie ultime carte: « florum quam pulcerrima ». Qui liber est cum parmula membrana et sunt in ipso libro duodecim carte bambucine scripte de regulis gramaticalibus.

22. Unum quaternum cum parmula membrana decem cartarum bambucinarum, super quo tractatur de amore in vulgari, super cuius quaterni prima facie prime carte sunt due figure sive ymagines.

23. Unam partem Ovidij eppistolarum, cum parmula membrana viginti quatuor cartarum membranarum, cuius principium incipit super prima facie prime carte hanc tua penelope » et finitur super ultima facie ultime carte : << Silla nocere viris ».

24.

[ocr errors]

Unum librum parvum cum parmulis ligneis copertis coraminis albi, cuius principium incipit super prima facie secunde carte de rubro: << Missa appostollorum >> et finitur super ultima facie ultime carte: « de sancto Andrea Verone » 25. Unum librum dictaminis cum parmulis ligneis cum modico coramininis rubei centumquatuor cartarum membranarum, cuius principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Incipit Summa dictaminis » et finitur super prima facie ultime carte: « Summa summarum Centum ».

26.

Unum librum quinquaginta trium cartarum duarum bambucinarum et aliarum membranarum cum parmulis ligneis copertis coraminis rubei, cuius

principium incipit super prima facie prime carte in textu: « Ita fac mi Lucilli » et finitur super ultima facie ultime carte: « Illi quedam principia sunt ».

27. Unum quaternum cartarum membranarum, super quo scripta sunt pec cata mortalia in vulgari, cum duabus parmulis membranis, cuius principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Questo si é lo peccaá de la superbia» et finitur super ultima facie ultime carte: « de sancto Michaele adportas ». 28. Unum librum antiquum glosatum « Institutionum »>, septuaginta duarum cartarum membranarum cum parmulis membranis.

[ocr errors]

29. Unum librum sexdecim cartarum membranarum cum parmula membrana, super quo scripte sunt certe Eppistole.

30. Unum librum centum decemocto cartarum membranarum, cum duabus medijs parmulis ligneis hystoriarum veteris testamenti, cuius principium incipit super prima facie prime carte de rubro: « Liber genesis; incipit Volumen hystoriarum » et finitur super ultima facie ultime carte de rubro: « Explicit liber hystoriarum veteris testamenti »>.

31. Unum librum sexaginta sex cartarum membranarum cum parmulis ligneis copertis coraminis albi, cuius principium incipit super prima facie prime carte: « Quia perfectio artis gramatice » et finitur super ultima facie ultime carte: << vel panis illius ».

32. Unum librum qninquaginta cartarum bambucinarum, cuius principium, incipit super prima facie prime carte: « domini Malus sauleay immisseisse psaliebat» et finitur super prima facie quadragesime septime carte: « Amico Antonio de Leniaco ».

[ocr errors]

33. Unum librum octuaginta septem cartarum membranarum, qui intitullatur << Ovidius de Fastis » cum parmulis ligneis cum modico coraminis viridi, cuius principium incipit super prima facie none carte: « tempora cum causis » et finitur super prima facie octuagesime sexte carte: « causa noverca stillo ». 34. Unum librum centum cartarum cum parmulis ligneis copertis coraminis rubei, super quo scripti sunt infrascripti libri, videlicet: Seneca de Providencia et Tulius de natura deorum; cuius principium incipit super prima facie tercie carte de rubro « Incipit liber Aney senece de providencia » et finitur super prima facie ultime carte Tullij: « millesimi quadringentesimi duodecimi ». 35. Unum librum quinquaginta cartarum cum parmulis ligneis copertis coraminis albi, cuius principium incipit super prima facie secunde carte: << non ita ordo est apud grecos » et finitur super ultima facie ultime carte: « et spiritus sancti, amen ».

36. Unum librum expositionum figurarum cum parmulis ligneis copertis coraminis albi vigintitrium cartarum membranarum, cuius principium incipit. super prima facie secunde carte de rubro: « Incipiunt expositiones de figuris » et finitur super ultima facie ultime carte: « que potes pati ».

37. Unum librum sexdecim cartarum membranarum intitullatum « librum Omerij » sine parmulis, cuius principium incipit super prima facie prime carte: << Iram pande michi » et finitur super ultima facie penultime carte: « de mense augusti de millesimo trecentesimo nonagesimo secundo ».

(Continua).

ΑΝΤΟΝΙΟ AVENA.

Bollettino Bibliografico Marciano

PUBBLICAZIONI RECENTI RELATIVE A CODICI O STAMPE DELLA BIBLIOTECA MARCIANA DI VENEZIA *)

167. ALLEN (Thomas W.), The text of

the Odyssey. London, 1910; pp. 85, in 8° gr. (estr. d. Papers of the British School at Rome, vol. V, n.o 1).

Il prof. Allen di Oxford, benemerito del fondo greco della Marciana per avere procurato una buona riproduzione integrale del codice di Aristofane (1) [Marc. Gr. 474], e per essersi occupato del famoso cod. Veneto A dell'Iliade (2) [Marc. Gr. 454], ci presenta nella pubblicazione suindicata un nuovo studio sul testo dell' Odissea, cioè sui codici e sui papiri che la contengono, e ne dà la classificazione. I manoscritti presi in esame, direttamente o indirettamente, dall'A. (pp. 3-16) sono in tutto 76, raggruppati in 17 famiglie (a-r), ognuna delle quali è sottoposta a particolare esame (pp. 17-65); e i papiri, 26 (pp. 65-69). Dei 76 codici ben 9 sono Marciani, e cioè: 1) Marc. Gr. 456, del sec. XV, dovuto al noto calligrafo greco Giovanni Rhosos (= U 1); 2) Marc. Gr. 457, del sec. XV (=U2); 3) Marc. Gr. 610, del sec. XV (= U3); 4) Marc. Gr. 611, del sec. XV (= U 4); 5) Marc. Gr. 613, del sec. XIII, già appartenuto a Francesco Barbaro, con scoli e correzioni di mani poco posteriori (= U5); 6) Marc. Gr. IX. 4, composto di due parti, l'una del sec. XV, l'altra del XIII (= U6); 7) Marc. Gr. IX. 21, del sec. XVI (U7); 8) Marc. Gr. IX. 29, del sec. XVI, acquistato nel 1823 da Carlo Michiel, e scritto dalla stessa mano del cod. Marc. Gr. IX. 2 dell' Iliade, proveniente da

* Cont.: v. Bibliofilia, vol. XIII, pag. 78, disp. 2a 3a. (1) ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΚΩΜΩΙΔΙΑΙ. Facsimile of the Codex Venetus Marcianus 474, with a preface by J. W. WHITE, and an Introduction by THOMAS W. ALLEN. London & Boston, 1902, in fol.

(2) ALLEN (J. W.), On the composition of some greek manuscripts: III, The Venetian Homer; in Journal of Philology, vol. XXVI (1898), pp. 161-81.

S. Giovanni di Verdara (= U 8); 9) Marc. Gr. IX. 34, del sec. XV, formante il secondo volume del Marc. Gr. IX. 33, contenente l'Iliade.

A p. 84 sg. l' A. ha occasione di fare alcune osservazioni sul famoso codice A dell' Iliade [Marc. Gr. 454], mostrando come la scrittura, sebbene dovuta tutta ad un medesimo copista, debba distinguersi in tre parti, secondo che appartiene al testo, agli scoli in minuscola od agli scoli in semionciale. Ciò l'A. aveva già dimostrato nel suo scritto sul cod. omerico A, più sopra accennato.

168. MARTINI (Edgar), Eustathianum; in Rheinisches Museum f. Philologie, N. F., vol. LXII (1907), pp. 273-94.

[ocr errors]

In questo articolo, in cui sono passati in rassegna i codici del commento di Eustazio ad Omero, il dotto professore dell' Università di Lipsia dimostra che i codici Laur., pl. LIX. 2 e 3 (L), contenenti il commento di Eustazio all' Iliade, ed il Marc. Gr. 460 (= M ; cfr. qui, p. 277), contenente il commento dello stesso all' Odissea, tutti del sec. XII, quindi coevi all'autore (1192 c.), sono scritti da una medesima mano, che, secondo il M., è quella stessa di Eustazio. Ai codici Laurenziani e Marciano deve poi accompagnarsi il cod. Par. Gr. 2702 - P), che, sebbene aggiudicato al sec. XIII dall'Omont, sarebbe, secondo il M., della stessa mano di L ed M, e quindi pur esso autografo dell'arcivescovo Tessalonicense. Ed il facsimile di L, M e P, che dà il Martini in una stessa tavola (pp. 284-85), sembra confermare visibilmente la sua tesi. L'a. però non è in grado di stabilire in modo preciso quali rapporti di dipendenza debbano esistere fra Me P.

Del resto l'autografia del cod. Marciano non è certo cosa nuova. Sino dal sec. XV il card. Bessarione, possessore del cod., scriveva

« IndietroContinua »