Immagini della pagina
PDF
ePub

12

nelius Cethegus habuit. Tres ingenti certamine petierunt: Q. Fulvius Flaccus consul, qui et ante bis consul et censor fuerat; et T. Manlius Torquatus, et ipse duobus consulatibus et censura insignis; et P. Licinius Crassus, qui et ædilitatem curulem petiturus erat. Hic senes honoratosque juvenis in eo certamine vicit. Ante hunc, intra centum annos et viginti, nemo præter P. Cornelium Calussam,13 pontifex maximus creatus fuerat, qui sella curuli non sedisset. Consules cum ægre delectum conficerent, quod inopia juniorum non facile in utrumque, ut et novæ urbanæ legiones, et supplementum veteribus scriberetur, sufficiebat; senatus 'absistere eos incepto' vetuit, 'et triumviros binos creari 'jussit: alteros, qui citra, alteros, qui ultra quinquagesimum lapidem in pagis forisque et conciliabulis 14 f omnem copiam ingenuorum inspicerent, et, si qui roboris satis ad ferenda arma habere viderentur, etiamsi nondum militari ætate essent, milites facerent. Tribuni plebis, si iis videretur, ad populum ferrent, ut, qui minores septem et decem annis's sacramento dixissent, iis perinde stipendia procederent, ac si septem et decem annorum, aut majores, milites facti essent.' Ex hoc senatus consulto creati triumviri bini conquisitionem ingenuorum per agros habuerunt. Eodem tempore ex Sicilia literæ M. Marcelli de postulatis militum, qui cum P. Lentulo militabant," in senatu recita

12 Devicit Edd. ante Drak.-13 Forte legendum Casullam cum Gronov. vel potius Scapulam cum Sigon.' Rupert.—14 Olim legebatur in plateis foris

NOTE

maximi locum suffectus, in pontificis quidem dignitatem successerat, sed non in pontificatum maximum.

e P. Cornelium Calussam] Quid hoc cognominis est Calussam? Sigonius Scapulam legit, satis verisimili conjectura. Gronov. Cæsullam suspicatur, quasi a cæsiis oculis sic appellatum.

* Forisque et conciliabulis] Jam notavimus fori et conciliabuli nominibus

loca intelligi frequentiora, in quibus jus dicebatur, et non modo in nundinas, sed in concilium quoque conveniri solebat : sed conciliabula paulo minoris fuisse dignationis.

8 Cum P. Lentulo militabant] Hic Siciliam provinciam prætor aut pro prætore per triennium rexerat cum militibus qui fuga ex Cannensi pugna

evaserant.

tæ sunt. Cannensis reliquiæ cladis hic exercitus 16 erat, relegatus in Siciliam, sicut ante dictum est, ne ante Punici belli finem in Italiam reportaretur.

h

[ocr errors]

6. Hi permissu Lentuli primores equitum centurionumque, et robora ex legionibus peditum, legatos in hyberna ad M. Marcellum miserunt, e quibus unus, potestate dicendi facta, Consulem,' inquit, te, M. Marcelle,17 in Italiam adissemus, cum primum de nobis, etsi non iniquum, certe triste senatus consultum factum est, nisi hoc sperassemus, in provinciam nos morte regum turbatam ad grave bellum adversus Siculos simul Poenosque mitti, et sanguine nostro vulneribusque nos senatui satis facturos 18 esse; sicut patrum memoria, qui capti a Pyrrho ad Heracleami erant, adversus Pyrrhum ipsum pugnantes satis fecerunt. Quanquam quod ob meritum nostrum succensuistis, Patres conscripti, nobis, aut succensetis? Ambo 19 mihi consules et universum senatum intueri videor, cum te, M. Marcelle, intueor: quem si ad Cannas consulem habuissemus, melior et rei publicæ et nostra fortuna esset. Sine, quæso, prius quam de conditione nostra queror, noxam, cujus arguimur, nos purgare. Si non Deum ira, nec fato, cujus lege immobilis rerum humanarum ordo seritur, sed

que et c.-15 Vet. lib. ap. Sigon. ac si septem et decem annorum.—16 Al. is exercitus.

17 Al. Consulem te M. Marcelle.-18 ' Vulneribusque nos et nostris senatui satis facturos pauci Mss. Illud recepit Drak. hoc Crev. et Stroth. Pro nos senatui in plerisque Mss. et in Edd. ante Gronov. magistratibus, at in optimis codd. nostratui: unde J. F. Gronov. reposuit nos patriæ; et Jac. Gronov. conj. nos reatui satis facturos, h. e. luituros commissa, et cum maxime navata fortiter opera prius crimen et ignominiosam hanc relegationem abolituros. Sed vocis reatus significatio hæc recentior est. v. Duk. ad h. 1. Quintil. I. O. VIII. 3. et impr. Bentl. ad Hor. Od. 111. 6. 20.' Rupert.-19 Al. Ambos.—

NOTE

h Vulneribusque nos senatui satis facturos [patriæ satisfacturos] Ex suspicione Gronovii est: legitur vulgo, et sanguine nostro vulneribusque magistra tibus satisfacturos: veteres libri, vulneribusque nostra tuis satisfacturos: quidni nos patribus satisfacturos? Pœ

na certe militandi in Sicilia ipsis irrogata senatusconsulto fuerat.

A Pyrrho ad Heracleam] Prima hæc Romanorum pugna fuerat cum Pyrrho, P. Valerio Lævino consule duce, anno U. C. 473. Qua de re Flor, Plut. Oros. Eutrop. Zonar.

[ocr errors]

20k

culpa periimus ad Cannas, cujus tandem ea culpa fuit? militum, an imperatorum? Equidem miles nihil unquam dicam de imperatore meo, cui præsertim gratias sciam ab senatu actas, quod non desperaverit de re publica; cui post fugam ab Cannis per omnes annos prorogatum imperium. Ceteros item ex reliquiis cladis ejus, quos tribunos militum habuimus, honores petere et gerere, et provincias obtinere audivimus. An vobis vestrisque liberis ignoscitis facile, Patres conscripti, in hæc vilia capita sævitis? et consuli primoribusque aliis civitatis fugere, cum spes alia nulla esset, turpe non fuit; milites utique morituros in aciem misistis? Ad Alliam prope omnis exercitus fugit: ad Furculas Caudinas, ne expertus quidem certamen, arma tradidit hosti, ut alias pudendas clades exercituum taceam: tamen tantum abfuit ab eo, ut ulla ignominia iis exercitibus quæreretur,3 m ut et urbs Roma per eum exercitum, qui ab Allia Veios transfugerat, recuperaretur; et Caudinæ legiones, quæ sine armis redierant Romam, armatæ remissæ in Samnium, eundem illum hostem sub jugum miserint, qui hac sua ignominia lætatus fuerat. Cannensem vero quisquam exercitum fugæ aut pavoris insimulare potest, ubi plus quinquaginta millia hominum ceciderunt? unde consul cum equitibus septuaginta fugit ?"

[ocr errors]

20 Al. eo.-1 'Ita ex emend. Gron. qui etiam bene conj. ad Cannas. In Ms. Put. actannis, in aliis et Edd. ante Gron. actam nisi et actam sit.' Rupert.2' Sævi Gron. et rell. post eum, ex vestigiis optimorum codd. in quibus est sæviret consuli. Licet autem Livium ita nonnunquam variare sciam, tamen vulgatum, quod in omnibus ante Gron. Edd. est, b. I. melius et aptius vide

[blocks in formation]

unde nemo superest, nisi quem hostis cædendo fessus reliquit? Cum captivis redemtio negabatur, nos vulgo homines laudabant, quod rei publicæ nos reservassemus; quod ad consulem Venusiam redissemus, et speciem justi exercitus fecissemus. Nunc deteriore conditione sumus, quam apud patres nostros fuerant captivi. Quippe illis arma tantum atque ordo militandi, locusque, in quo tenderent in castris, est mutatus: quæ tamen, semel navata rei publicæ opera, et uno felici prælio, recuperarunt. Nemo eorum relegatus in exilium est: nemini spes emerendi stipendia ademta: hostis denique est datus, cum quo dimicantes, aut vitam semel, aut ignominiam finirent. Nos, quibus, nisi quod commisimus, ut quisquam ex Cannensi acie miles Romanus superesset, nihil objici potest, non solum a patria procul Italiaque, sed ab hoste etiam, relegati sumus; ubi senescamus in exilio, ne qua spes, ne qua occasio abolendæ ignominiæ, ne qua placandæ civium iræ, ne qua denique bene moriendi sit. Neque ignominiæ finem, nec virtutis præmium petimus; modo experiri animum et virtutem exercere liceat. Laborem et periculum.petimus, ut virorum, ut militum officio fungamur. Bellum in Sicilia jam alterum annum ingenti dimicatione geritur: urbes alias Poenus, alias Romanus expugnat: peditum, equitum acies concurrunt; ad Syracusas terra marique res geritur: clamorem pugnantium crepitumque armorum exaudimus, resides ipsi ac segnes, tanquam nec manus, nec arma habeamus. Servorum legionibus Ti. Sempronius consul toties jam cum hoste signis collatis pugnavit. Operæ pretium habent, libertatem civitatemque. Pro servis saltem ad hoc bellum emtis vobis simus. Congredi cum hoste liceat, et

tur.' Stroth.-3 Inureretur conj. Valla.-4 Ne qua opes Drak. operarum manifesto errore: servato tamen a Cel. Ernestio.' Stroth.-5 Emtis nobis si. mul congredi Edd. ante Gronov.

NOTE

quid vetat ab eo, qui in se sibique imminui, qui fugientem consulem sesimiles ob fugam sæviri queratur, ve- cuti?

rum eorum numerum aliquatenus

pugnando quærere libertatem. Vis tu mari, vis terra, vis acie, vis urbibus oppugnandis experiri virtutem? Asperrima quæque ad laborem periculumque deposcimus, ut, quod ad Cannas faciendum fuit, quam primum fiat; quoniam, quicquid postea viximus, id omne destinatum ignominiæ est.'

7. Sub hæc dicta ad genua Marcelli procubuerunt. Marcellus id nec juris, nec potestatis suæ esse dixit. Senatui scripturum se, omniaque de sententia Patrum facturum esse. Hæ literæ ad novos consules allatæ, ac per eos in senatu recitatæ sunt: consultusque de his literis ita decrevit senatus: Militibus, qui ad Cannas commilitones suos pugnantes deseruissent, senatum nihil videre, cur res publica committenda sit. Si M. Claudio proconsuli aliter videretur, faceret, quod e re publica fideque sua duceret; dum ne quis eorum munere vacaret, neu dono militari virtutis ergo donaretur, neu in Italiam reportaretur, donec hostis in terra Italia esset.' Comitia deinde a prætore urbano de senatus sententia plebisque scitu sunt habita: quibus creati sunt quinqueviri muris turribusque reficiendis, et triumviri bini; uni sacris conquirendis donisque persignandis; alteri reficiendis ædibus Fortunæ et matris

Modo eorum nullus vacationem onerum militarium haberet.

6 Senatui nihil videri rempublicam committendam esse Edd. ante Gronov.

NOTE

• Senatum nihil videre [senatui nikil videri] cur res publica committenda esset] Ita malim, conjectura ducta ex Colb. cod. ubi, Senatui nihil videretur res p. committenda esse, non solum, quam ut vulgo, Senatui nihil videri rem publicam committendam esse, sed etiam quam, ut scribit Gron. levi mutatione ex Put. et Pet. Senatum nihil videre cur res publica committenda sit. Etenim solennis pronuntiandi formula vocem passivam videri potius amat, quam activam videre, ut

cuivis notum.

P Uni sacris conquirendis donisque persignandis] Potest intelligi conquisitio vel librorum sacrorum, vel piaculorum primis hisce triumviris mandata. Gatherins improbante Gronov. legit coinquiendis, quod verbum de sacris tantum lucis amputandis hic accipi posset; nam apud Festum coinquire est, deputare; eoque verbo usi sunt hoc sensu jurisconsulti. Alphenus 1. XXIX. ff. locati;' et Paulus 1. v. ' arborum furtim cæsarum.' Persig

« IndietroContinua »