Immagini della pagina
PDF
ePub

ipsam cladem agnoscebant. Tum alterum carmen recitatum, non eo tantum obscurius, quia incertiora futura præteritis sunt, sed perplexius etiam scripturæ genere. Hostem, Romani, si expellere vultis, vomicamque, quæ gentium venit longe, Apollini vovendos censeo ludos, qui quotannis comiter 16 Apollini fiant: cum populus dederit ex publico partem, privati uti conferant pro se suisque.' Iis ludis faciendis præerit prætor is,18 qui jus populo plebeique dabit summum. Decemviri Græco ritu hostiis sacra faciant. Hæc si recte faxitis,19 gaudebitis semper, fietque res vestra melior. Nam is Divus extinguet perduelles vestros, qui vestros campos pascunt 20 placide.' Ad id carmen explanandum diem unum sumserunt. Postero die senatus consultum factum est, ut decemviri libros, de ludis Apollini reque divina faciunda, inspicerent. Ea cum inspecta relataque ad senatum essent, censuerunt Patres : 'Apollini ludos vovendos faciundosque; et, quando ludi facti essent, duodecim millia æris' prætori ad rem divinam, et duas hostias majores dandas.' Alterum senatus consultum factum est, Ut decemviri sacra Græco ritu facerent, iisque hostiis: Apollini bove aurato" et capris duabus albis auratis, Latonæ bove + fœmina aurata.' Lu

[ocr errors]

I

3

Edd. post principp. usque ad Gronov.-16 Communiter Edd. principp. et Macrobius.-17 Malit Sigon. pro se quisque.-18 His l. f. præsit is prætor Macrob.-19 Hoc si recte facietis Mss. haud pauci et Macrob.-20 Ál. pascit.1 Conj. Sigon. expiandum. Vid. Not. Var.-2 Vox libros abest ab omnibus fere Mss. prob. Jac. Gron. qui monet, decemviros jussos esse, ipso carmine explorato, de religione, quæ in eo aperiretur, et de ludis decernere, idque innui verbis seqq. ea cum inspecta relataque essent, sc. carmina, non libri. Sed vulgatam lect. firmat Macrob. Sat. 1. 17. unde etiam probabile fit, Livium scripsisse: Ea vel Eadem cum reperta vel inventa relataque cet.' Rupert.3 Legendum monet Sigon. ex Macrob. hisce hostiis.-4 Vid. Not. Var.NOTE

• Hostem, Romani] Hoc Marcii vaticinium refert Macrob. 1. Saturnal. cap. 17.

Ea cum inspecta relataque] Mirum, quod narrat loco ante laudato Macrobius, in libris Sibyllinis eadem reperta nuntiatum Senatui esse.

• Duodecim millia æris] Assium, quæ

hisce temporibus in usu, millia duo. decim, libras nostrates 350. haud excesserint.

* Dandas] Num potius danda ? millia nempe æris duodecim ad eas res

u Bove aurato] Auratis nempe cornibus.

dos prætor in circo maximo cum facturus esset, edixit, ut populus per eos ludos stipem Apollini, quantam commodum esset, conferret. Hæc est origo ludorum Apollinarium, victoriæ, non valetudinis, ergo, ut plerique rentur, votorum factorumque. Populus coronatus spectavit: matronæ supplicavere: vulgo apertis januis in propatulis epulati sunt, celeberque dies omni cærimoniarum genere fuit.

13. Cum Hannibal circa Tarentum, consules ambo in Samnio essent, sed circumsessuri Capuam viderentur; quod malum diuturnæ obsidionis esse solet, jam famem Campani sentiebant, quia sementem facere prohibuerant eos Romani exercitus. Itaque legatos ad Hannibalem miserunt, orantes, ut prius, quam consules in agros suos educerent legiones, viæque omnes hostium præsidiis insiderentur, frumentum ex propinquis locis convehi juberet Capuam. Hannibal, Hannonem ex Bruttiis cum exercitu in Campaniam transire, et dare operam, ut frumenti copia fieret Campanis, jussit. Hanno, ex Bruttiis profectus cum exercitu, vitabundus castra hostium consulesque, qui in Samnio erant, cum Benevento jam appropinquaret, tria passuum millia ab ipsa urbe loco edito castra posuit. Inde ex sociis circa populis, quo æstate comportatum erat, devehi frumentum in castra jussit; præsidiis datis, quæ commeatus eos prosequerentur. Capuam inde nuntium misit, qua die in castris ad accipiendum frumentum præsto essent, omni undique genere vehiculorum jumentorumque ex agris contracto. Id pro cetera socordia negligentiaque a Campanis actum." Paulo plus quadringenta y vehicula

TM Eadem incuria, seu juxta negligentiam, qua in reliquis rebus uti Campani soliti.

5 Post votorum interpunctio major, sequentisque periodi initium hoc: Factosque populus, &c. Edd. ante Crevier.-6 In propatulo Edd. ante Gronov. quod et dat Stroth. 7 Voces in castris absunt ab Edd. ante Gronov.-8 Quadraginta e vet. lib. NOTÆ

x Consulesque, qui in Samnio erant] Refert ad vitabundus, id est, cum vi

taret Hanno consules.

Paulo plus quadringenta] Cave,

missa, et pauca præterea jumenta. Ob id castigatis ab Hannone, quod ne fames quidem, quæ mutas accenderet bestias, curam eorum stimulare posset, alia prodicta dies? ad frumentum majore apparatu petendum. Ea omnia, sicut acta erant, cum enuntiata Beneventanis essent, legatos decem extemplo ad consules (circa Bovianum castra Romanorum erant) miserunt. Qui cum, auditis, quæ ad Capuam agerentur, inter se comparassent, ut alter in Campaniam exercitum duceret; Fulvius, cui ea provincia obvenerat," profectus, nocte Beneventi " moenia est ingressus. Ex propinquo cognoscit, Hannonem cum exercitus parte profectum frumentatum: per quæstorem Campanis datum frumentum: 12 duo millia plaustrorum, inconditam inermemque aliam turbam, advenisse: per tumultum ac trepidationem omnia agi, castrorumque formam et militarem ordinem, immixtis agrestibus iis" ex terris, sublatum. His satis compertis, consul militibus edicit, signa tantum armaque in proximam noctem expedirent: castra Punica oppugnanda 14 esse. Quarta vigilia profecti, sarcinis omnibus impedimentisque Beneventi relictis, paulo ante lucem cum ad castra pervenissent, tantum pavoris injecerunt, ut, si in plano castra posita essent, haud dubie primo impetu capi potuerint. Altitudo loci et munimenta defenderunt, quæ

[ocr errors]

Sigon. Vid. inf. et Not. Var.-9 'Alia prodicta dies e Mss. Flor. Voss. et Crevier, recepi cum Stroth. quia hoc est proprium in hac re verbum, et reliquæ lectiones ex hac ortæ, prodita, (quod a Drak. editum et firmatum est exemplo Terent. Andr. II. 1. 13.) producta, et prædicta.' Rupert.-10 Evenerat Edd. ante Gronov.-11 Beneventum Edd. ante Gronov.-12 Verba, per quæstorem Campanis datum frumentum desunt in Edd. ante Gronov. et multis Mss.13 Pronomen jungendum sequenti substantivo terris, non superiori agrestibus. Sed nescio an lateat aliquod ulcus.' Stroth. An in iis latet forte socüs? paulo ante enim dicebatur: 'Inde ex sociis circa populis... devehi frumentum in castra jussit." Doering.—14 Expugnanda Edd. ante Aldum et Mss.

[ocr errors]

NOTE

quadraginta legas cum Sigonio, contra veterum fidem. Esset enim ridieulus hic numerus adeo exiguus, ad convehendam annonam pro necessitate urbis, quæ magnitudine ac frequentia cum ipsa Roma certabat.

....

duo

Profectum frumentatum millia] Vulgo ita scriptum erat, sed ex pluribus manuscriptis interjecit apposite Gronov. per quæstorem Campanis datum frumentum.

nulla ex parte adiri, nisi arduo ac difficili ascensu," poterant. Luce prima prælium ingens accensum est: nec vallum modo tutantur Poeni, sed, ut quibus locus æquior esset, deturbant nitentes per ardua hostes.

14. Vicit tamen omnia pertinax virtus, et aliquot simul partibus ad vallum ac fossas perventum est; sed cum multis vulneribus ac militum pernicie. Itaque convocatis tribunis militum consul, 'absistendum temerario incepto,' ait: tutius sibi videri, reduci eo die exercitum Beneventum: dein postero castris se hostium jungi, ne exire inde Campani, neve Hanno regredi posset. Id quo facilius obtineatur, collegam quoque et exercitum ejus se acciturum, totumque eo versuros 16 bellum.'b Hæc consilia ducis, cum jam receptui caneret, clamor militum aspernantium tam segne imperium disjecit. Proxima portæ 17 hostium erat cohors Peligna; cujus præfectus Vibius Accuæus 18 arreptum vexillum trans vallum hostium trajecit. Execratus inde seque et cohortem, si ejus vexilli hostes potiti essent, princeps ipse per fossam vallumque in castra irrumpit. Jamque intra vallum Peligni pugnabant, cum altera parte, Valerio Flacco tribuno militum tertiæ legionis exprobrante Romanis ignaviam, qui sociis captorum castrorum concederent decus, T. Pedanius, princeps primus

C

plurimi.-15 'Gud. Voss. Mureti, aditu pro ascensu. parte, nisi ardua ac difficili, adiri poterat?' J. F. Gronov.

An fuit, quæ nulla ex

16 Al. versurum.-17 Put. proxime portas. Ita scribe: vel portam.' J. F. Gronov.-18 Cognomen abest ab Edd. ante Gronov. qui addendum hoc et ita scribendum monuit. acaus optimi Mss. at cap. extr. Accæus; alii Acceus et

NOTE

a Aliquot simul partibus] Gall. Par divers endroits; de plusieurs côtés.

Eo versuros bellum] Nempe se et collegam. Sigon. versurum.

c Cujus præfectus Vibius Accuœus arreptum [Vibius ereptum] vexillum] Ita vulgata editio, et Colb. quæ nullam exigere mutationem videtur. Ceterum Vibium hunc Accæum cognominant; et plures hic Livii codices, et Delph, et Var. Clas.

Valerius lib. III. cap. 2. num. 20. quod corrigit Gron. legitque Accuœus, quasi ab Accua oppido, cujus mentio lib. XXIV. cap. 20. Sed ibidem Ecurum Noster meminit, unde Ecæus, quod minus ab Accæo distaret. At horum oppidorum neutrum in Pelignis: unde et cognomen Vibio aliunde esse potuit. Et in quibusdam Livii libris Acceius.

Livius.

GY

+

centurio, cum signifero signum ademisset, Jam hoc signum et hic centurio,' inquit, 'intra vallum hostium erit. Sequantur, qui capi signum ab hoste prohibituri sunt.' Manipulares sui primum transcendentem fossam, 20 dein legio tota secuta est. Jam et consul, ad conspectum transgredientium vallum mutato consilio, ab revocandoid ad incitandos hortandosque versus milites, ostendere, in quanto discrimine ac periculo fortissima cohors sociorum et civium legio esset. Itaque pro se quisque omnes per æqua atque iniqua loca, cum undique tela conjicerentur, armaque et corpora hostes objicerent, pervadunt irrumpuntque. Multi vulnerati, etiam quos vires sanguisque desereret, ut intra vallum hostium caderent, nitebantur. Capta itaque momento temporis, velut in plano sita nec permunita castra. Cædes inde, non jam pugna erat, omnibus intra vallum permixtis. Supra sex millia hostium occisa, supra septem millia capitum, cum frumentatoribus Campanis omnique plaustrorum et jumentorum apparatu, capta et alia ingens præda fuit, quam Hanno, populabundus passim cum isset, ex sociorum populi Romani agris traxerat. Inde, dejectis 3 hostium castris, Beneventum reditum est, prædamque ibi ambo consules (nam et Ap. Claudius eo post paucos dies venit) vendiderunt diviseruntque. Et donati, quorum opera castra hostium capta erant: ante alios Accuæus Pelignus,

2 e

Acceius. Vid. Not. Var.-19 Lips. Mil. Rom. 11. 8. et Duk. conj. princeps primæ aut prioris centuriæ. Viris doctis suspectum fuit vocabulum primus, mihi potius centurio glossa rov primus videretur.' Stroth.-20 Vet. lib. ap. Sigon. primum transcenderunt fossam.-1 Revocandis Edd. ante Gronov.— 2 Casa, supra VII. millia capiuntur Edd. ante Gronov.-3 Conj. Rupert. direptis.

NOTE

+ Princeps primus centurio] Hoc est, primus centurio legionis 111. omuium princeps, aut ante alios (vide infra) arrepto signo castra Punica ingres De primo centurione vide J. Lipsium de milit. Rom. c. 2. Dial. 8. J. Clericus.

sus est.

Ab revocando [revocandis] Veteres

quidam habent ab revocando non magno discrimine, sive sententiam, sive constructionem spectes.

e Supra septem millia capitum] Ita melius meo judicio, quam ut vulgo, septem millia capiuntur: cum in fine periodi capta dicantur: quæ repetitio parum Livio digna.

« IndietroContinua »