Gaditanos, qui portas redeunti clauserant, et inde ad Pityusam Baliaresque insulas trajicit. 38. Scipio Romam reversus magis tentat triumphi spem, quam petit pertinaciter, et consul creatur cum P. Licinio Crasso pontifice maximo. Prætoria comitia et provinciæ. 39. Legationes Saguntinorum aliorumque populorum in senatu auditæ. 40-42. Scipioni Africam provinciam petenti contradicit adversaturque Q. Fabius Maximus. 43. 44. Hujus orationem ille refutat. 45. Altercatione Patrum inde orta, tribunisque plebis intercedentibus, quo minus de ea re feratur ad populum, Scipioni decernitur Sicilia, permittiturque, ut inde trajiciat in Africam, si id e re publica esse censeat. Idem Scipio ludos edit in Hispania votos, et tum voluntarios scribit milites, tum sociorum impensis xxx. naves longas instruit armatque. 46. Tum ille in Siciliam, collega in Bruttios, prætoresque in suas quisque provincias proficiscuntur; et, quia ad bellum deest pecunia, quæstores jubentur vendere partem agri Campani. Mago classem appellit ad oram Ligurum ; et LXXX. naves Pœnorum onerariæ circa Sardiniam ab Cn. Octavio capiuntur. In Bruttiis Romanos Ponosque pestilentia, et hos super morbum etiam fames afficit.

2

1. Cum transitu Hasdrubalis, quantum in Italiam declinaverat1a belli, tantum levatæ Hispaniæ viderentur; renatum ibi subito par priori bellum est. Hispanias ea tempestate sic habebant Romani Pœnique. Hasdrubal, Gisgonis filius, ad oceanum penitus Gadesque concesserat. Nostri maris ora omnisque ferme Hispania, qua in orientem vergit, Scipionis ac Romanæ ditionis erat. Novus imperator Hanno, in locum Barcini Hasdrubalis novo cum exercitu ex Africa transgressus Magonique junctus, cum in Celtiberia, quæ media inter duo maria est, brevi magnum hominum numerum armasset; Scipio adversus

a Regiones ad mare Mediterraneum sitæ.

1 Al. inclinaverat. Rhen. Gryph. et Curio inundaverat.—2 Edd. antt. et posuerunt ante Hispanias: delet autem J. F. Gron. quia in nullo Gall. neque

NOTE

In Italiam declinaverat] Metaphora sumta est a lancibus, quarum altera translato ex parte in eam pondere deprimitur; altera vero sublevatur. Inter meliores codices variat lectio parum variante sensu: alii ha

bent, quantum in Italiam inclinaverat belli.

b Inter duo maria] Inter Ibericum, quod mediterranei; et Cantabricam, quod oceani pars.

eum M. Silanum cum decem hand plus millibus militum,3 equitibus quingentis, misit. Silanus, quantis maximis potuit itineribus, (impediebant autem et asperitates viarum, et angustiæ saltibus crebris, ut pleraque Hispaniæ sunt, inclusæ,) tamen non solum nuntios, sed etiam famam adventus sui prægressus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis,' ad hostem pervenit. Eisdem auctoribus compertum est, cum decem circiter millia ab hoste abessent, bina castra circa viam, qua irent, esse: læva Celtiberos, novum exercitum, supra novem millia hominum, dextra Punica tenere castra. Hæc stationibus, vigiliis, omni justa militari custodia tuta et firma esse: illa altera soluta neglectaque, ut barbarorum et tironum et minus timentium, quod in sua terra essent. Ea prius aggredienda ratus Silanus, signa quam maxime ad lævam jubebat ferri, necunde ab stationibus Punicis conspiceretur. Ipse, præmissis speculatoribus, citato agmine ad hostem pergit.

2. Tria millia ferme aberat, cum haud dum quisquam hostium senserat. Confragosa loca et obsita virgultis tenebant colles. Ibi in cava valle atque ob id occulta considere militem, et cibum capere jubet. Interim speculatores, transfugarum dicta affirmantes, venerunt. Tum, sarcinis in medium conjectis, arma Romani capiunt, acieque justa in pugnam vadunt. Mille passuum aberant, cum ab hoste conspecti sunt, trepidarique repente cœptum. Et Mago ex castris citato equo ad primum clamorem et tumultum advehitur. Erant autem in Celtibero exercitu quatuor

Cum ducibus itineris uteretur, qui ex eadem Celtiberia transfugerant ad Ro

manos.

Pœnorum autem castra occupare loca, quæ ad dextram viæ erant. d Et instructa acie atque ordinata progressi sunt.

Voss. aut in optimo Pal. repertum.-3 In Edd. ante Gron. deletur haud plus. In Reg. Voss. et Pall. uno, cum decem millibus seu plus militum. In Men. cum X. millia seu plus militum. Etiam seu plus nterque Petav. Pro militum perperam correxerant peditum: haud raro enim milites pro peditibus ponuntur.' Doering.

1 Forte lege obsitos virgultis tenebant colles sc, hostes: quod etiam Duker. conjecisse video: obsiti virgultis colles tenebant (sc. regionem; hujus terræ faciem obtinebant) Put. Flor. et Cant. prob. Crev. Vocem colles a glossatore profectam esse et delendam putat Doer. Rupert.-2 Celliberorum Gron.

millia scutati et ducenti equites; hanc justam legionem (et id ferme roboris erat) in prima acie locat: ceteros,4 levem armaturam, in subsidiis posuit. Cum ita instructos educeret castris, vixdum in egressos vallo Romani pila conjecerunt. Subsidunt Hispani adversus emissa tela ab hoste; inde ad mittenda 5 ipsi consurgunt. Quæ cum Romani conferti, ut solent, densatis excepissent scutis; tum pes cum pede collatus, et gladiis geri res cœpta est. Ceterum asperitas locorum et Celtiberis, quibus in prælio concursare mos est, velocitatem inutilem faciebat, et haud iniqua eadem erat Romanis stabili pugnæ assuetis; nisi quod angustiæ et internata virgulta ordines dirimebant, et singuli binique, velut cum paribus, conserere pugnam cogebantur. Quod ad fugam impedimento hostibus erat, id ad cædem eos, velut vinctos, præbebat. Et jam, ferme omnibus scutatis Celtiberorum interfectis, levis armatura et Carthaginienses, qui ex alteris castris subsidio venerant, perculsi cædebantur. Duo haud amplius millia peditum et equitatus omnis, vix inito prælio, cum Magone effugerunt. Hanno, alter imperator, cum eis, qui postremi, jam profligato prælio, advenerant, vivus capitur. Magonem fugientem equitatus ferme omnis et quod veterum peditum erat secuti, decimo die in Gaditanam provinciam ad Hasdru

d

7

Doujat.-3Scutati duo Mss. prob. Gron. scuta et scutata reliqni et edd. antt. scutatorum edd. recentt. ex emend. Sabellici.' Rupert.-4 Pro ceteros Gron. et Crev. dederunt ceteram. Sed nostram lectionem plurimi librr. Mss. apud Drakenb. tuentur.' Doering.

5 Olim legeb. ad emittenda: Vet. lib. ad remittenda, prob. Sigon. 'Put. Reg. Men. Pal. ad mittenda.' J. F. Gronov.-6 Olim et ad cædem eos.-7 Vet. lib.

NOTÆ

est.

b Quatuor millia scutati [scutatorum] Ceteros, levem armaturam, epexegesis Vossius quatuor millia scutati: quod conjicit ex Put. in quo scutata; in aliis scuta.

c Hanc justum legionem] Romanorum proprie legio dicitur; hic ascribitur Celtiberis, quod et numero et scutis Romanum morem imitarentur.

́d In Gaditanam provinciam] Tractum intellige Gadibus attributum, qui ad utriusque maris fauces procurrit, ubi conventus Gaditanus postea a Romanis institutus fuit; una cum vicino Bætice tractu. Mauro

balem pervenerunt. Celtiberi, novus miles, in proximas dilapsi sylvas, inde domos diffugerunt. Peropportuna victoria nequaquam tantum jam conflatum bellum, quanta futuri materia belli (si licuisset eis, Celtiberorum gente excita, et alios ad arma solicitare populos) oppressa erat.3 Itaque, collaudato benigne Silano, Scipio spem debellandi, si nihil eam ipse cunctando moratus esset, nactus, ad id, quod reliquum belli erat, in ultimam Hispaniam adversus Hasdrubalem pergit. Poenus, cum castra tum forte ad sociorum animos in Bætica continendos in fide haberet," signis repente sublatis, fugæ magis, quam itineris modo, penitus ad oceanum et Gades ducit. Ceterum, quoad continuisset exercitum, propositum bello se fore ratus, antequam freto Gades trajiceret, exercitum omnem passim in civitates divisit," ut et muris se ipsi, et armis muros tu

tarentur.

3. Scipio ubi animadvertit, dissipatum passim bellum, et circumferre ad singulas urbes arma diutini magis, quam magni, esse operis, retro vertit iter. Ne tamen hostibus

S Victoria hæc admodum opportuna, ingens bellum etsi jam exortum extinxerit, majorem tamen oppressit materiam belli quod futurum erat, si potuissent Pæni post Celtiberorum gentem ad arma concitatam, alios quoque populos ad tumultuandum inducere.

Modo ipse spem illam non remoraretur propria cunctatione, seu mora sua non corrumperel.

haud amplius tria millia peditum.-8 In Edd. ante Gron. oppresserat. Gron. autem reponit oppressa erat ex Put. Men. trib. Pall. quod non licet oppresserat sine casu accusandi poni.-9 Vet. edd. si nihil jam etiam ipse, et si nihil etiam ipse.-10 Olim Panus cum castra sua. J. F. Gron. vult Panus qui castra tum forte.-11 In edd. Basil. et Sigon. concinniore verborum ordine, hic locus ita legitur, forte in Batica ad sociorum animos continendos in fide.' Doering.-12 Rhenan. Ceterum quod aciem renuisset exercitum omnem passim in civitates dimisit. Lectionem exagitatam a Rhenano reponendam censeo. Est enim in omnibus vet, quos legi libris, quoad continuisset exercitum, propositum bello se fore ratus, antequam freto Gadeis trajiceret, exercitum, &c.' Sigon. Di. misit Gron. Crev.

NOTE

rum tempore comprehendebatur his finibus exiguum regnum Algeziræ, cum parte Hispalensis, in Andaluzia, quæ ad fretum ac Bætis ostia.

• Propositum bello se fore ratus] Hasdrubal scilicet, existimans fore,

ut quamdiu omnes copias junctas secum retineret, a Scipione, quasi scopus ad ictum destinatus, peteretur, exercitum dispersit ac divisit in civitates.

eam relinqueret regionem, L. Scipionem fratrem cum decem millibus peditum et mille equitum ad oppugnandam opulentissimam in iis locis urbem, Oringin' barbari appellabant, mittit. Sita in Melessum finibus est Hispanæ gentis. Ager frugifer. Argentum etiam incolæ fodiunt.h

1 Varie hujus urbis nomen in libr. vett. scribitur: alii exhibent Orongim ; alii Orongin; alii Orongem; alii Orocim.' Doer. Olim legebatur quam Öringin, sed rò quam Put. Reg. Pal. jubent exigi.-2 Pnt. Massessum, alii Mss. Messessum, Mæsersum, Mesenssium, Moncensium, Mæssensium, Mesensium, MeNOTÆ

In Melessum finibus] Vacillant hic
Delph. et Vur. Clas.
Livius.