licere est conatus; deinde, ubi, magnitudine ac moenibus situque urbis freti, dicta aspernabantur, vi atque armis adortus, expugnavit, puberibusque interfectis, præda omni militibus concessa, diruit muros, atque urbem incendit. Hic metus Codrionem,20 f satis validum et munitum oppidum, sine certamine ut dederetur Romanis, effecit. Præsidio ibi relicto, Ilion (nomen propter alteram in Asia urbem, quam oppidum, notius) vi capitur. Revertentem legatum ad consulem cum satis magna præda Athenagoras quidam regius præfectus in transitu fluminis a novissimo agmine adortus, postremos turbavit. Ad quorum clamorem et trepidationem cum revectus equo propere legatus signa convertisset, conjectisque in medium sarcinis aciem direxisset, non tulere impetum Romanorum militum regii. Multi ex iis occisi, plures capti. Legatus, incolumi exercitu reducto ad consulem, remittitur inde extemplo ad classem.

i

28. Hac satis felici expeditione bello commisso," reguli ac principes accola Macedonum in castra Romana veniunt, Pleuratus Scerdilædi filius, et Amynander Athamanum rex,

ante Sigon.-20 Condrionem quidam Mss. 'Mox Cnidus pro Ilion legendum esse, monet Schweigh. In Mss. quidem et antt. edd. Nidus, Indus, et Nudus reperitur pro Ilion, et notissima Cnidus.' Rupert. Cnidus Kreyssig.

NOTE

1 Codrionem] Codrio Eordæorum oppidum ex adverso Corrhagii, intermedio Genusio, in Tabulis Sansonis: forte ubi nunc Dardasi.

Ilion] Oppidum fuit Eordaorum quoque regionis (quæ pars Tamoriza hodiernæ) inter Codrionem et Apolloniam. An ab Ilio Troadis urbe nomen acceperit, parum constat. Helenus certe Trojanus in vicina Epiri regione regnavit, ex Virgil.

Bello commisso] Commissum hoc loco pro inchoato sen geri cœpto sumitur, qua significatione dicitur apud Virgil. Æn. v. Et tuba commissos medio cauit aggere ludos:' et apud Velleium Paterc. 'Commissa pro

scriptio sanguine tribuni.' Jurisconsulti commissa dicunt, quæ facto ali. quo quod vetitum sit, vel non facto quod sit imperatum aut promissum, debentur. Sic pœnam vel stipulationem commissam aiunt cum ex ea præstari aut sølvi aliquid debet. Sic commissum appellatur pœna omissæ professionis, cum merces ad fraudandum vectigali debito fiscum celatæ, publicantur.

Principes] Pro dominantibus sumitur hic principum nomen.

* Pleuratus Scerdilædi filius] Hujus antea mentio lib. xxvI. cap. 24. et lib. XXVII. cap. 30.

et ex Dardanis Bato, Longari ' filius. Bellum suo nomine Longarus cum Demetrio Philippi patre gesserat. Pollicentibus auxilia respondit consul, Dardanorum et Pleurati opera, cum exercitum in Macedoniam induceret, se usurum. Amynandro Ætolos concitandos ad bellum attribuit. Attali legatis (nam ii quoque per id tempus venerant) mandat, ut Æginæ rex, ubi hybernabat, classem Romanam opperiretur, qua adjuncta bello maritimo, sicut ante, Philippum urgeret. Ad Rhodios quoque missi legati, ut capesserent partem belli. Nec Philippus segnius (jam enim in Macedoniam pervenerat) apparabat bellum. Filium Persea, puerum admodum, datis ex amicorum numero, qui ætatem ejus regerent, cum parte copiarum ad obsidendas angustias, quæ ad Pelagoniam sunt, mittit. Sciathum" et Peparethum, haud ignobiles urbes, ne classi hostium prædæ ac præmio essent, diruit. Ad Ætolos mittit legatos, ne gens inquieta adventu Romanorum fidem mutaret.

m

2

29. Concilium Ætolorum statuta die, quod Panætolium P vocant, futurum erat. Huic ut occurrerent, et legati regis iter accelerarunt, et ab consule missus L. Furius

Purpureo legatus venit. Atheniensium quoque legati ad id concilium occurrerunt. Primi 3 Macedones, cum quibus recentissimum foedus erat, auditi sunt. Qui, nulla nova re, nihil se novi habere, quod afferrent,' dixerunt: quibus. enim de causis, experta inutili societate Romana, pacem cum Philippo fecissent, compositam semel servare eos debere. An imitari,' inquit unus ex legatis, 'Romanorum licentiam, an levitatem dicam, mavultis? qui, cum legatis vestris Romæ responderi ita jussissent, Quid ad nos venitis, Ætoli, sine quorum auctoritate pacem cum Philippo fecistis?' iidem nunc, ut bellum secum adversus Philippum geratis, postulant. Et antea propter vos, et pro vobis arma sumta adversus eum simulabant; nunc vos in pace esse cum Philippo prohibent. Messanæ ut auxilio essent, primo in Siciliam conscenderunt: 44 iterum, ut Syracusas oppressas ab Carthaginiensibus in libertatem eximerent. Et Messanam et Syracusas et totam Siciliam ipsi habent, vectigalemque provinciam securibus et fascibus subjecerunt.' Scilicet, sicut vos Naupacti legibus vestris per magistratus a vobis creatos concilium habetis, socium hostemque libere, quem velitis, lecturi, pacem ac bellum arbitrio habituri vestro; sic Siculorum civitatibus Syracusas aut Messanam aut Lilybæum indicitur concilium. Prætor Romanus conventus agit: eo imperio evocati conveniunt: excelso in suggestu superba jura reddentem, stipatum lictoribus vi

2 Stata Kreyssig.-3 Primo Gron. Crev.—4 J. F. Gron. conj. escenderunt,

NOTE

a In Siciliam conscenderunt] Cum e navibus in littus appellitur, exscensionis nomine, aut exscendendi verbo utitur plerumque Livins, ut lib. XXII. 'priusquam in continentem exscensiones faceret:' unde hoc loco scriptum ab auctore fuisse, in Siciliam exscenderunt, suspicatur Gronov. Dixit quidem Cicero: Epheso con⚫ scendisse,' et à Brundusio conscendisse.' Estque 'conscendere' Latinis,

eodem usu quo Græcis ἐμβαίνειν: sed diversum est ab urbe, aut a littore conscendere in naves; et a navibus exscendere in oram. Hic de primo ingressu Romanorum in Siciliam per speciem opis ferendæ Mamertinis seu Massanensibus agitur.

r Securibus et fascibus subjecerunt] Id est, imperio suo, seu magistratibus Romanis, quorum hæc insignia.

dent virga tergo, secures cervicibus imminent; et quotannis alium atque alium dominum sortiuntur. Nec id mirari debent aut possunt, cum Italiæ urbes Rhegium, Tarentum, Capuam, ne finitimas nominem, quarum ruinis crevit urbs Romana, ejusdem subjectas videant imperio. Capua quidem, sepulcrum ac monumentum Campani populi, elato et extorri ejecto ipso populo, superest; urbs trunca, sine senatu, sine plebe, sine magistratibus, prodigium; relicta' crudelius habitanda, quam si deleta foret. Furor est, si alienigenæ homines, plus lingua et moribus et legibus, quam maris terrarumque spatio, discreti, hæc tenuerint, sperare, quicquam eodem statu mansurum. Philippi regnum officere aliquid videtur libertati vestræ; qui, cum merito vestro vobis infestus esset, et nihil a vobis ultra, quam pacem, petiit, fidemque hodie pacis pactæ desiderat.7 Assuefacite his terris legiones externas, et jugum accipite. Sero ac nequicquam, cum dominum Romanum habebitis, socium Philippum quæretis. Ætolos, Acarnanas, Macedonas, ejusdem linguæ homines, leves ad tempus ortæ causæ disjungunt conjunguntque: cum alienigenis, cum bar• Partim sepultis, partim in exilium pulsis civibus.

8

et Crev. transcenderunt, quod Kreyssig. in ed.-5 Malit Crev. eidem; quod Kreyssig. 6 J. F. Gron. vocem prodigium, deleta post eam distinctione, cum sequentibus jungit, et prodigium crudelius, majus crudelitatis monstrum, explicat. Equidem rò prodigium in parenthesi posui, ut sensus sit: urbs trunca, sine senatu, sine plebe, sine magistratibus, (en urbis prodigium !) crudeliore ratione, quam si deleta foret, relicta habitanda, h. e. ad habitandum.' Doering. “Vulgatam distinctionem probant Duk. et Periz. qui prodigium ad præcedent. referunt, et crudelius accipiunt adverbialiter.' Rupert.-7 ' Fidemque (pro et fidem, ut duo et sint h. 1. nisi et ante nihil del.) hodie pacis pactæ desiderat, post hoc verbum sustuli interr. signum: nam post qui intell. tamen, et verba Philippi regnum cet. non interrogantis, sed referentis, animo dici, magis est e môre Livii.' Rupert.-8 In ultim. Grut. ed. primum editum est cum alienis, quam lect. plures deinde edd. servarunt ; ut Gron. Donjat.

NOTE

• Prodigium; relicta] Est enim monstri instar, et maxima crudelitatis exemplum, urbs relicta sine summo magistratu, sine consilio publico, præcipuis civibus orbata, et sine le gibus pristinis: nec nisi a plebeiis

dedititiis culta, qui revera 'Awóλides, id est, sine civitate: pejoris conditionis quam peregrini, qui etsi Romanæ civitatis nequaquam participes ; tamen certa civitatis cives erant, quæ suis vivebat legibus. At Capua

t

baris æternum omnibus Græcis bellum est eritque. Natura enim, quæ perpetua est, non mutabilibus in diem causis, hostes sunt. Sed, unde coepit oratio mea, ibi desinet. Hoc eodem loco iidem homines de ejusdem Philippi pace triennio ante decrevistis, iisdem improbantibus eam pacem Romanis, qui nunc pactam et compositam turbare volunt. In qua consultatione nihil fortuna mutavit, cur vos mutetis, non video.'

30. Secundum Macedonas, ipsis Romanis ita concedentibus jubentibusque, Athenienses, qui foeda passi justius in crudelitatem sævitiamque regis invehi poterant, introducti sunt. Deploraverunt vastationem populationemque miserabilem agrorum. Neque id se queri, quod hostilia ab hoste passi forent: esse enim quædam belli jura; quæ ut facere, ita pati sit fas. Sata9 exuri, dirui tecta, prædas hominum pecorumque agi, misera magis, quam indigna, patienti esse. Verum enim vero" id se queri,1o quod is, qui Romanos alienigenas et barbaros vocet, adeo omnia simul divina humanaque jura polluerit, ut priore populatione cum infernis " Diis, secunda cum superis bellum nefarium gesserit: omnia sepulcra monumentaque diruta esse in finibus suis, omnium nudatos manes, nullius ossa terra tegi. Delubra sibi fuisse, quæ quondam pagatim habitantes, in parvis illis castellis vicisque consecrata, ne

✔ Prima irruptione bellum intulerit manibus et cineribus mortuorum, demoliendo eorum sepulcra; secunda vero, Diis ipsis et cœlitibus, templa et statuas ipsorum exurendo.

9 (esse enim...sit fas) sata Gron. Doujat. Pro sata male in quibusd. librr. vett. et edd. vel saxa, vel tota exhibetur.' Doering.—10 J. F. Gron. suspectum est rò verum; idemque sine idonea causa, judice Doer. mavult enimvero

NOTE

dedititiorum conditioni misere addicta. Lib. xxvI. cap. 16. et seqq. lib. XXVII. cap. 3. &c.

t Cum barbaris] Græcis barbari erant quicumque diversa ab ipsis lingua utebantur; ut et Romanis nationes reliquæ præter Græcam.

u Verum enim vero] Suspectum Gronov. Tò verum, quod non extat in Vossii codice, quin etiam rò enimvero, ut supervacaneum rejicere videtur. Sensus tamen alterutrum, ni fallor, desiderat: aut certe patitur.