neque modum neque modestiam uictores habere, foeda crudeliaque in ciuis facinora facere. huc adcedebat quod 5 I.. Sulla exercitum, quem in Asia ductauerat, quo sibi fidum faceret, contra morem maiorum luxuriose nimisque 5 liberaliter habuerat. loca amoena <atque> uoluptaria facile in otio ferocis militum animos molliuerant. ibi pri- 6 mum insueuit exercitus populi Romani amare, potare, signa, tabulas pictas, uasa caelata mirari, ea priuatim et publice rapere, delubra spoliare, sacra profanaque IO omnia polluere. igitur hi milites, postquam uictoriam 7 adepti sunt, nihil reliqui uictis fecere. quippe secundae 8 1. Cf Pseudosall. inuect. in Cic. I., neque modum neque modestiam. 3. Cf Quintil. VIII 3.44 sed quoniam uitia prius demonstrare aggressi sumus. uel hoc uitium sit, quod Kakéμpatov uocatur: siue mala consuetudine in obscoenum intellectum sermo detortus est, ut 'ductare exercitus' et 'patrare bella' apud Sallustium dicta sancte et antique, ridentibus, si dis placet. Charis. I p 270 K. de cacenphato - fit et in uno uerbo, ut apud Sallustium: ductabat exercitum et arrexit animos militum. · Diomed. I p 45 K. item unius uerbi obscena pronuntiatione sic fit, ut est apud Sallustium: ductabat et arrexit animos militum. 7. Arus. VII p 486 K. 'insueuit hoc facere', Sal. Catil.: insueuit exercitus amare, potare. Augustin. ep. 138.16 in libro etiam belli Catilinae idem nobilissimus historicus eorum non tacet, quando primum insueuerit exercitus populi Romani amare, potare, signa, tabulas pictas, uasa caelata mirari, ea priuatim et publice rapere, delubra spoliare, sacra profanaque omnia polluere. Prisc. III p 69 K. dicitur tamen et 'priuatim'. Sallustius in Catilinario: eo priuatim et publice rapere. IO. Prisc. III þ 341 K. Sallustius in Catilinario: postquam uictoriam adepti sunt, nihil reliqui uictis fecere. II. Sacerd. VI p 469 K. exemplum dicitur modis quattuor: e contrario, ut est: quippe secundae res sapientium animos fatigant, ne illi corruptis moribus uictoriae temperarent. Idem p 446 quippe secundae res. Augustin. ciu. D. XVII 20 Salomon. hic bonis 5 liberaliter (que eras) Pl 3 in asiam [B]P1M2M atque 8 sig tabulasque K 10 posquam P (corr) na statuas tabulas e statuas sup signa scr XNK 9 despoliare M2T de ss m I adempti DI (m eras) 12 res sapientium animos fatigant, ne illi corruptis moribus uictoriae temperarent. Postquam diuitiae honori esse coepere, et eas gloria, imperium, potentia sequebantur, hebescere uirtus, paupertas probro haberi, innocentia pro maliuolentia duci 5 2 coepit. igitur ex diuitiis iuuentutem luxuria atque auaritia cum superbia inuasere: rapere, consumere, sua parui pendere, aliena cupere, pudorem, pudicitiam, diuina atque humana promiscua, nihil pensi neque moderati ha3 bere. operae pretium est, cum domos atque uillas cogno- 10 ueris in urbium modum exaedificatas, uisere templa deorum, quae nostri maiores, religiosissumi mortales, fecere. 4 uerum illi delubra deorum pietate, domos suas gloria de initiis malos exitus habuit. quippe secundae res, quae sapientium animos fatigant, magis huic offuerunt. Prisc. III p 99 K. 'ne' quoque in eadem inuenitur significatione. Sallustius in Catilinario: quippe secundae res sapientium animos fatigant, ne illi corruptis moribus uictoriae temperarent. Ibd. p 503 'dum' est tamen etiam pro coniunet: nedum illi corruptis moribus uictoriae temperarent. · Cf Trebell. Poll. uita Claud. II. secundis rebus elati, quae sapientium quoque animos fatigant. ctione repletiua ut 4. Cf Heges. V 24.60 paupertas probro habetur. 9. Cf Dict. I 7 nihil pensi aut consulti patientes. Sulp. Seu. II 50.2 nihil pensi nihil sancti habuisse. IO. Prisc. III p 370 K. Sallustius in Catilinario: cum domos atque uillas uideas in urbium modum exaedificatas. aut certe uetuste uerum illi delubra Prisc. II p 310 K. 13. Seru. ad Aen. I 378 'sum pius Aeneas' pietatem pro religione posuit. Sallustius in Catilina: deum pietate, domos suas gloria decorabant. Sallustius in Catilinario: domos suas gloria decorabant. 2 temperarent XNKIsnme I nedum Hn dum ss m 2 PP2BTMs (ob ss BNK) obtemperarent P1I'' (temperarent ss M corr F) 4 sequebantur Fn sequebatur vell [cf Prol. p 168] e|||bescere (ru eras) K erubescere s eras ru oblitt) N caepit uirtus K nihilque K ||rubescere (h e|||bescere 9 promiscua ex -mistuco p1 promiscua habere neque moderati PBY atque mod. P1M2T (corr) II aedificatas Dme nihilque mod. P1p2 neque quicquam mod. n P1MFn S uigere 1 12 facere NM2 (bant ss) corabant, neque uictis quicquam praeter iniuriae licentiam eripiebant. at hi contra, ignauissumi homines, per suin- 5 mum scelus omnia ea sociis adimere, quae fortissumi uiri uictores reliquerant; proinde quasi iniuriam facere, id 5 demum esset imperio uti. nam quid ea memorem, quae 13 nisi iis qui uidere nemini credibilia sunt, a priuatis compluribus subuorsos montis, maria constrata esse? quibus 2 mihi uidentur ludibrio fuisse diuitiae; quippe quas honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant. sed 3 Io lubido stupri, ganeae ceterique cultus non minor incesserat: uiri muliebria pati, mulieres pudicitiam in propatulo habere, uescendi causa terra marique omnia exquirere, dormire prius quam somni cupido esset, non famem aut sitim, neque frigus neque lassitudinem oppe -. 6. Adnot. sup. Lucan. (ed. Endt) II 677 'in medium d. Athon' sic Sallustius ait: a priuatis conpluribus subuersos montes, maria constrata. Ibd. VI 56 'Phrixeum elidere pontum' hoc mare inmissa terra sublatum est, quod ait Sallustius: a priuatis conpluribus subuersos montes, maria constrata esse. 7. Arus. VII þ 451 K. 'abutor illam rem', Sal. Bel. Catil.: quibus mihi uidentur ludibrio fuisse diuitiae; quippe quas habere honeste licebat, abuti per turpitudinem properabant. Prisc. III p 320 K. Attici κατακέχρησαι ταύτῃ καὶ ταύτην. Sallustius in Catilinario: quippe quas honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant. 11. Cf Curt. VI 6., spadonum greges, et ipsi muliebria pati adsueti, sequebantur. Firm. Mat. de err. prof. rel. 4.2 uidere est in ipsis templis cum publico gemitu miseranda ludibria: uiros muliebria pati. — Augustin. ciu. D. VI 8 uiros muliebria pati non est secundum naturam, sed contra naturam. I licentiam bis scr, semel exp K (uiri ss) e 5 nam ea quid K nemini sunt credibilia Pl 3 fortissimi homines perinde [PN]KD (pro ss) 6 quidere (ui ss) p uideri P 7 constructa (constrata. extenta ss) P4 constrata corr KD extenta ss P1B pitudine D (per -nem ss) MF 9 pro turII uiri 12 terra (q, add) [KTD]s uiros rell 13 cupido somni 10 stupri et gancae n neque frigus om F marique B sitim KHYS non aut lassitudinem neque sitim neque frigus P4 4 riri, sed ea omnia luxu antecapere. haec iuuentutein, ubi familiares opes defecerant, ad facinora incendebant. 5 animus inbutus malis artibus haud facile lubidinibus carebat; eo profusius omnibus modis quaestui atque sumptui deditus erat. 14 5 In tanta tamque corrupta ciuitate Catilina, id quod factu facillumum erat, omnium flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum cateruas habebat. 2 nam quicumque inpudicus, adulter, ganeo manu, uentre, pene bona patria lacerauerat, quique alienum aes grande 10 3 conflauerat, quo flagitium aut facinus redi:neret, praeterea omnes undique parricidae, sacrilegi, conuicti iudiciis aut pro factis iudicium timentes, ad hoc quos manus atque lingua periurio aut sanguine ciuili alebat, postremo omnes quos flagitium, egestas, conscius animus exa- 15 4 gitaba(n)t, ii Catilinae proxumi familiaresque erant. quod si quis etiam a culpa uacuus in amicitiam eius inciderat, E. Augustin. ciu. D. III 2 unde enim coniuratio Catilinae in tanta tamque corrupta ciuitate habuit etiam eorum grandem copiam, quos manus adque lingua periurio aut sanguine ciuili alebat. 17 7. Eugraph. ad Eun. V 67 'itane lepidum tibi uisum est nos irridere scelus' hoc est 'tu scelus' id est scelerata: sic enim res ipsa ponitur pro persona, ut Sallustius: ad hoc facinorum circum se tamquam stipatorum cateruas habebat. 9. Fronto ed. Nab. p 153 Sallustius:... quique manu, uentre, pene bona patria lacerauerat. Augustin. princip. dial. 7 unde enim fit quod non offenditur aurium castitas, cum audit: manu, uentre, pene bona patria lacerauerat. Ss) B 2 accendebant (in I luxu accipere n antecapere luxu e in tanta igitur tamque T in tam namque D (corr) 7 actu Kn 1 9 impudicus adulter ganeo manu uentre pene l'snme imp. ad. manu uentre (ganeo et pene ss m2) P imp. ad. alea (ganeo ss) m. u. p. p1 imp. ad. ganeo alea m. u. p. p2 imp. ad. ganeo manu (lacuna 4 litt.) alea u. p. B imp. ad. alea ganco m. u. p. P1 imp. ad. manu u. p. 1 IO lacerauerant ! 16 exagitabat Q' [cf Prol. p 168] 17 post siquis ras 4 litt. B cottidiano usu atque illecebris facile par similisque ceteris efficiebatur. sed maxume adulescentium familiarita- 5 tes adpetebat; eorum animi molles etiam et fluxi dolis haud difficulter capiebantur. nam ut cuiusque studium 6 5 ex aetate flagrabat, aliis scorta praebere, aliis canes atque equos mercari; postremo neque sumptui neque modestiae suae parcere, dum illos obnoxios fidosque sibi faceret. scio fuisse nonnullos, qui ita existumarent, iuuentutem, 7 quae domum Catilinae frequentabat, parum honeste puIO dicitiam habuisse; sed ex aliis rebus magis, quam quod cuiquam id conpertum foret, haec fama ualebat. Iam primum adulescens Catilina multa nefanda stupra 15 fecerat, cum uirgine nobili, cum sacerdote Vestae, alia huiusce modi contra ius fasque. postremo captus amore 2 15 Aureliae Orestillae, cuius praeter formam nihil umquam bonus laudauit, quod ea nubere illi dubitabat timens pri 1. Arus. VII p 507 K. 'similis illi' que ceteris efficiebatur. Sal. Catil.: similis 6. Cf Lamprid. uit. Commod. 2., neque umquam pepercit uel pudori uel sumptui. hoc. 8. Non. p 433.18 M. 'iuuentus' et 'iuuenia' et 'iuuenilitas' differunt idem in Catilina: scio fuisse nonnullos qui ita existumarent iuuentutem, quae domum Catilinae frequentabant. 12. sqq. Cf Flor. II 12., Catilinam luxuria primum, tum hinc conflata egestas rei familiaris, simul occasio, quod in extremis finibus mundi arma Romana peregrinabantur, in nefaria consilia opprimendae patriae suae conpulere. Valer. Max. IX I., uerum praecipue Catilinae libido scelesta: nam uesano amore Aureliae Orestillae correptus cum unum impedimentum uideret, quo minus nuptiis inter se iungerentur, filium suum, quem et solum et aetate iam puberem habebat, ueneno sustulit, protinusque ex rogo eius maritalem facem accendit ac nouae maritae orbitatem suam loco muneris erogauit. 3 molles etiam et fluxi II (aetate ss m2 P1) molles aetate et fl. ZH molles et aetate fl. Y'snme (animi ss) 5 alii (s add) Pl 6 sumptu (i udd) P 9 frequentabat ex-bant me P T[m] 13 cum uestae sacerdote cum uirgine nobili M2 (sign. transp.) 12 primo pl pridem П alia (et ss) N aliaque T 16 quod ea Xм2Hnme qui quod ea rls 15 aurel 1 dubitat m |