uignum adulta aetate, pro certo creditur necato filio ua3 cuam domum scelestis nuptiis fecisse. quae quidem res mihi inprimis uidetur causa fuisse facinoris maturandi. 4 namque animus inpurus, dis hominibusque infestus, neque uigiliis neque quietibus sedari poterat: ita conscien- 5 5 tia mentem excitam uastabat. igitur colos ei exanguis, foedi oculi, citus modo, modo tardus incessus, prorsus in facie uoltuque uecordia inerat. 16 Sed iuuentutem, quam, ut supra diximus, illexerat, 2 multis modis mala facinora edocebat. ex illis testis sig- 10 ⚫ natoresque falsos commodare; fidem, fortunas, pericula uilia habere; post ubi eorum famam atque pudoreın ad3 triuerat, maiora alia imperabat. si causa peccandi in 6. Prob. IV p 15 K. 'color coloris', quamuis Sallustius: igitur colos exsanguis. Ibd. p 23 nam producta 'colos coloris' Sallustius: igitur colos exsanguis. Sacerd. VI p 446 K. rationales duodecim igitur colos. 7. Donat. ad Eun. V 4.21 'foedum' pro crudele. Sallustius: foedi oculi. Seru. ad Aen. II 35 'foedare' dilacerare. foedum enim tam apud Vergilium quam apud Sallustium non turpe significat sed crudele, ut foedi oculi. -: Sallustius in Catilinae Bello: Non. p 265.23 M. 'citum' celer. citus modo, modo tardus incessus. Scholia Horat. ad serm. I 3.9 'nil aeq. h. f. i.' ut Sallustius de Catilina: modo citus, modo tardus in cessus erat. Non. p 427.3 'uultus' et 'facies' hoc distant. Sallustius in Catilina: prorsus in facie uultuque uaecordia inerat. - Charis. Ip 211 K. 'prorsus' Sallustius in Catilina: prorsus in facie uultuque uecordia inerat. pl]p2 Yinme I adulta Xs adultum 3 fuisse (e eras) P facinus matt ada (maturandi corr m2) P maturandi facinoris H causa facinoris fuisse maturandi n 4 nam (que add) pl 5 potuit [m] 6 uexabat [P4]D (uasta ss) MF color ei ex(s) anguis ПBKHм2Dn color eius ex(s). Pr's color ei sanguis P2 (corr) colore exs. N color ||| (eius ss) exs. (e color Q' eras) Im in & illis (ex ss) Is que ss P1T om Nm falsosque P1M2 commendabat (commendare ss) T 8 erat B 10 multa edocuit (edocebat m2) P docebat II signatoresque] commodabat M2 12 uilia ex uirila p1 5 praesens minus suppetebat, nihilo minus insontis sicuti sontis circumuenire (et) iugulare; scilicet, ne per otium torpescerent manus aut animus, gratuito potius malus atque crudelis erat. His amicis sociisque confisus Catilina, simul quod aes 4 alienum per omnis terras ingens erat, et quod plerique Sullani milites, largius suo usi, rapinarum et uictoriae ueteris memores ciuile bellum exoptabant, opprimendae rei publicae consilium cepit. in Italia nullus exercitus, Cn. 5 10 Pompeius in extremis terris bellum gerebat, ipsi consulatum petenti magna spes, senatus nihil sane intentus: tutae tranquillaeque res omnes, sed ea prorsus oportuna Catilinae. Igitur circiter kalendas Iunias L. Caesare et C. Figulo 17 consulibus primo singulos appellare; hortari alios, alios 15 temptare; opes suas, inparatam rem publicam, magna praemia coniurationis docere. ubi satis explorata sunt 2 quae uoluit, in unum omnis conuocat, quibus maxuma necessitudo et plurumum audaciae inerat. eo conuenere 3 senatorii ordinis P. Lentulus Sura, P. Autronius, L. Cas20 sius Longinus, C. Cethegus, P. et Ser. Sullae Ser. filii, L. I. Prob. IV p 28 K. 'sons' non legi. Sallustius numero plurali utrumque: insontis sicuti sontis. Sacerd. VI p 479 K. Sallustius numero plurali utrumque: insontis sicuti sontis. 3. Augustin. confess. II 5.11 nam et de quodam dictum est uaecordi et nimis crudeli homine, quod gratuito potius malus adque crudelis erat; praedicta est tamen causa: ne per otium, inquit, torpescerent manus aut animus. 17. Prisc. III p 305 K. nos quoque 'in unum' pro 'simul'. Sallustius in Catilinario: in unum conuocat. silla: seruii filii Hn seruius filius sillae et seruii filii s seruius filius Vargunteius, Q. Annius, M. Porcius Laeca, L. Bestia, Q. 4 Curius; praeterea ex equestri ordine M. Fuluius Nobilior, L. Statilius, P. Gabinius Capito, C. Cornelius; ad hoc multi 5 ex coloniis et municipiis domi nobiles. erant praeterea complures paulo occultius consili huiusce participes nobiles, 5 quos magis dominationis spes hortabatur quain inopia aut 6 alia necessitudo. ceterum iuuentus pleraque, sed maxuine nobilium, Catilinae inceptis fauebat; quibus in otio uel magnifice uel molliter uiuere copia erat, incerta pro certis, 7 bellum quam pacem malebant. fuere item ea tempestate, 10 qui crederent M. Licinium Crassum non ignarum eius consili fuisse; quia Cn. Pompeius, inuisus ipsi, magnum exercitum ductabat, cuiusuis opes uoluisse contra illius potentiam crescere, simul confisum, si coniuratio ualuisset, facile apud illos principem se fore. 18 Sed antea item coniurauere pauci contra rem publicam, 2 in quis Catilina fuit. de qua quam uerissume potero dicain. L. Tullo et M'. Lepido consulibus P. Autronius et P. Sulla designati consules legibus ambitus interrogati 7. Charis. I p 99 K. 'necessitas' imperii est, 'necessitudo' sanguinis coniunctio. Sallustius tamen necessitudinem saepe pro necessitate ponit, nec umquam pro necessitudine necessitatem aut ipse aut quisquam ueterum. IO. Videas c. II.5. 16. Diomed. p I 445 K. est et secunda anaphora, per quam elocutio non conuenienter respondens ad aliud refertur occulte, ut est apud Sallustium: sed antea item coniurauere pauci, in quis Catilina fuit. de qua quam breuissime potero dicam. hic 'de qua' intellegitur coniuratione. I uuargunteiius n Q.ante Curius om p1 ss N lecca PP2 Bln lega P4 leca rell P1 huius||| (ce eras) K huius (ce ss) M huiusque 7 alia (qu ss) BTe 9 copia ss e 13 potentiam illius B 14 simul confisum 15 poenas dederant. post paulo Catilina pecuniarum repe- 3 tundarum reus prohibitus erat consulatum petere, quod intra legitumos dies profiteri nequiuerat. erat eodem 4° tempore Cn. Piso, adulescens nobilis, summae audaciae, 5 egens, factiosus, quem ad perturbandam rem publicam inopia atque mali mores stimulabant. cum hoc Catilina 5 et Autronius circiter nonas Decembris consilio communicato parabant in Capitolio kalendis Ianuariis L. Cottam et L. Torquatum consules interficere, ipsi fascibus correp10 tis Pisonem cum exercitu ad optinendas duas Hispanias mittere. ea re cognita rursus in nonas Februarias consi- 6 lium caedis transtulerant. iam tum non consulibus mo- 7 do, sed plerisque senatoribus perniciem machinabantur. quod ni Catilina maturasset pro curia signum sociis dare, 8 15 eo die post conditam urbem Romam pessumum facinus patratum foret. quia nondum frequentes armati conuenerant, ea res consilium diremit. postea Piso in citeriorem 19 Hispaniam quaestor pro praetore missus est adnitente Crasso, quod eum infestum inimicum Cn. Pompeio cog 20 nouerat. neque tamen senatus prouinciam inuitus dede- 2 13. Cf Dict. III 21 perniciem machinati sunt. 14. Prisc. III p 49 K. 'pro templo, pro curia, pro oculis'. Sallustius in Catilinario: quodni maturasset pro curia signum sociis dare 'pro curia' dixit pro 'ante curiam'. Albin. VII p 307 K. 'pro' in oppo sitione uel compositione localis et temporalis est: dare, id est 'ante curiam'. - pro curia signa sociis 18. Cf Dict. V 9 adnitente atque administro Antenore. rat, quippe foedum hominem a re publica procul esse uolebat, simul quia boni complures praesidium in eo putabant, 3 et iam tum potentia Pompei formidolosa erat. sed is Piso in prouincia ab equitibus Hispanis, quos in exercitu 4 ductabat, iter faciens occisus est. sunt qui ita dicant, 5 imperia eius iniusta, superba, crudelia barbaros nequiuisse 5 pati; alii autem equites illos, Cn. Pompei ueteres fidosque clientis, uoluntate eius Pisonem aggressos; numquam Hispanos praeterea tale facinus fecisse, sed imperia saeua multa antea perpessos. nos eam rem in medio relinque- 10 6 mus. de superiore coniuratione satis dictum. 20 Catilina ubi eos, quos paulo ante memoraui, conuenisse uidet, tametsi cum singulis multa saepe egerat, tamen in rem fore credens uniuorsos appellare et cohortari, in abdi 3. Schol. Hor. ad carm. II 17.18 'formidolosus' timendus quod naturaliter formidandus sit. Sallustius: etiam tum potentia Cn. Pompei formidolosa erat. 8. Agroec. VII p 122 K. 'praeterea' temporis praeteriti, Sallustius: numquam Hispanos praeterea tale facinus fecisse. 10. Cf Sulp. Seu. chron. I 28., nos eam rem ut parum compertam in medio relinquemus. 13. Arus. VII þ 486 K. 'in rem est' pro utile est, Sal. Catil.: in rem fore credens. I a recul (p eras pro ss m2) P quam plures M2Tne piso (his eras) P XNFlne 2 uolebant (n del) m in eo putabant ss m2 P sed 3 pompei|| (o eras) pl gn. pompei in mg n 4 in prouincia p4Ysm in prouinciam equitibus (ta eras) P in exercitum P1M'F 5 ilter (n eras) P dicant X (u ss B) Nm dicunt 6 superba ex-ia pl PAY (dictant corr K) Isne 7 numquam relinsatis ss B 12 com egerat cum tamen N quimus H derelinquemus nm memoraui dictum] est ss BNM2T1 dictum est D 14 in re m in re|||(m evas) e |