tam partem aedium secedit, atque ibi omnibus arbitris procul amotis orationem huiusce modi habuit: 'Ni uirtus fidesque uestra spectata mihi forent, nequi- 2 quam oportuna res cecidisset; spes magna dominatio in 5 manibus frustra fuissent, neque ego per ignauiam aut uana ingenia incerta pro certis captarem. sed quia mul- 3 tis et magnis tempestatibus uos cognoui fortis fidosque mihi, eo animus ausus est maxumum atque pulcherrumum facinus incipere, simul quia uobis eadem quae mihi bona IO malaque esse intellexi; nam idem uelle atque idem, nolle, 4 ea demum firma amicitia est. I. Cf Curt. VI II.12 in intimam deuorsorii partem secessit et remotis arbitris in multam noctem quaestionis expectauit euentum. Schol. Hor. ad epod. V 50 'arbitrae' consciae testes. Sallustius: atque ibi procul amotis arbitris. 3 sqq. Quintil. III 8.45 sic Catilina apud Sallustium loquitur, ut rem sceleratissimam non malitia sed indignatione uideatur audere. 3. Seru. ad Geo. I 260 'multa forent quae mox caelo p. s. m. d.' nam 'foret' et praeteritum et praesens et futurum complectitur. Sallustius: ni uirtus fidesque uestra spectata mihi foret, id est esset. IO. Don. ad Hec. I 2.95 'par ingenium nactus est' par ingenium eandem uoluntatem. Sallustius idem alibi: nam idem u. a. i. n., e. d. f. a. o. Apoll. Sidon. ep. V 3.2 namque, ut Crispus uester affirmat: idem uelle atque idem nolle ea demum firma amicitia est. Hieron. ep. 130.12 saecularis quoque sententia est: eadem uelle et eadem nolle ea demum firma amicitia est. Cf Hieron. adu. Ruff. III 9 si unum credimus, si idem et uolumus et nolumus, ex quo firmas nasci amicitias etiam Catilina testatur. Augustin. de amic. 2 uel iudicant iustius idem uelle et idem nolle sibi existimantes amicitiae legibus imperari. Ibd. 3 ubi talis amicitia est, ibi idem uelle et idem nolle. 5 Sed ego quae mente agitaui, omnes iam antea diuorsi 6 audistis. ceterum mihi in dies magis animus accenditur, cum considero, quae condicio uitae futura sit, nisi nosmet 7 ipsi uindicamus in libertatem. nam postquam res publica in paucorum potentium ius atque dicionem concessit, 5 semper illis reges, tetrarchae uectigales esse; populi, nationes stipendia pendere; ceteri omnes, strenui, boni, nobiles atque ignobiles, uolgus fuimus, sine gratia, sine auctoritate, iis obnoxii, quibus, si res publica ualeret, formi8 dini essemus. itaque omnis gratia, potentia, honos, di- 10 uitiae apud illos sunt aut ubi illi uolunt; nobis reliquere 9 pericula, repulsas, iudicia, egestatem. quae quo usque tandem patiemini, o fortissumi uiri? nonne emori per uirtutem praestat quam uitam miseram atque inhonestam, ubi alienae superbiae ludibrio fueris, per dedecus amittere? 15 IO uerum enimuero, pro deum atque hominum fidem, uic 2. Sacerd. VI p 446 K. causales uiginti et sex mihi in dies magis auxiliorum. ceterum 13. Cf Heges. V 27.33 nonne praestat mori per uirtutem quam uiuere ad ignominiam? 16. Prisc. III p 49 K. 'pro'· nec non etiam interiectionis loco poni 1 quae |||| mente m quae mente frequenter mente uersaui agitaui (frequenter mente uersaui lin.exp et haec glosa est ss m2) P 2 magis magisque v magis rell magis ss 3 considero quae ss diuersis (s del) Pl T in dies mihi magis MF animus magis m 4 ipsi V[PP2] ipsos ' 6 tetrac(h) ae B (rss) M2 7 pondere K 5 potentiam M2T (corr) Fm dil tionem (c eras) Bl et nationes n uendica condicionem T ||| dicionem M2 populi boni atque strenui nobiles et ignobiles V strenui boni nobiles atque ignobiles 2' (et sup atque m2 P) boni om B strenui boni atque nobiles ign. T quere PP2B (n eras) reliquerunt n pericula iudicia M2Tme nobis peric. rel. 12 repulsas ex-sa p1 II relinrepulsas nobis reliquere repulsas iudicia 13 o fortissimi vrisn mise quo ss B Oss P add Pl om Nme 14 uitam] hanc ss pl ram uitam K atque om M2 ss T ti ss F fueritis nm (corr) fuerimus M[m] 15 fueris] itis ss P4H 16 hominem V toria in manu nobis est, uiget aetas, animus ualet; contra illis annis atque diuitiis omnia consenuerunt. tantummodo incepto opus est, cetera res expediet. etenim quis II mortalium, cui uirile ingenium est, tolerare potest illis 5 diuitias superare, quas profundant in extruendo mari et montibus coaequandis, nobis rem familiarem etiam ad necessaria deesse? illos binas aut amplius domos continuare, nobis larem familiarem nusquam ullum esse? cum 12 tabulas, signa, toreumata emunt, noua diruunt, alia ae10 dificant, postremo omnibus modis pecuniam trahunt, uexant, tamen summa lubidine diuitias suas uincere nequeunt. at nobis est domi inopia, foris aes alienum, mala 13 res, spes multo asperior. denique quid reliqui habemus praeter miseram animam? 15 Quin igitur expergiscimini? en illa, illa quam saepe op- 14 tastis libertas, praeterea diuitiae, decus, gloria in oculis sita sunt; fortuna omnia ea uictoribus praemia posuit. res, tempus, pericula, egestas, belli spolia magnifica ma- 15 gis quam oratio mea uos hortantur. uel imperatore uel 16 20 milite me utimini: neque animus neque corpus a uobis tur et circumflectitur. ut Sallustius in Catilinario: pro deum atque hominum fidem. Ibd. p 364 Sallustius in Catilinario: pro deum atque hominum fidem, uictoria nobis in manu est. 5. Schol. Hor. ad carm. II 18.1 'submovere l.' effusionem diuitum culpat ut Sallustius: qui diuitias suas profundunt in extruendo mari et montibus coaequandis. 17 aberit. haec ipsa, ut sperò, uobiscum una consul agam, nisi forte me animus fallit, et uos seruire magis quam imperare parati estis.' 21 Postquam accepere ea homines, quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla, tametsi 5 illis quieta mouere magna merces uidebatur, tamen postulauere plerique, ut proponeret, quae condicio belli foret, quae praemia armis peterent, quid ubique opis 2 aut spei haberent. tum Catilina polliceri tabulas nouas, proscriptionem locupletium, magistratus, sacerdotia, ra- 10 pinas, alia omnia, quae bellum atque lubido uictorum fert; 3 praeterea esse in Hispania citeriore Pisonem, in Mauretania cum exercitu P. Sittium Nucerinum, consili sui participes; petere consulatum C. Antonium, quem sibi collegam fore speraret, hominem et familiarem et omnibus 15 necessitudinibus circumuentum; cum eo se consulem ini4 tium agendi facturum. ad hoc maledictis increpabat omnis bonos, suorum unum quemque nominans laudare; 18. Prisc. III p 304 K. Sallustius in Catilinario: unum quemque nominans laudare. I uobis com (cum corr) una P nobiscum (u ss) P1 una uobiscum n una SS m animus me MF me ss m imperare ex parare e KH (homines in mg) spes neque res Kr parare pro parati 1 homines in quibus Tm bona ulla ss P bona ss H lare p1p'nme (postulauere corr p1p1me) armis praemia M2Tnme 4 omnes 5 neque 6 postu 8 quae ss B 9 tunc Pn nouas tabulas F nouas om 1 10 proscriptiones 1 locuple||| P (corr) scitium P1 uictorum libido p1p2p4 libido ss H II aliena omnia [P1]P2 12 pos|||sone sittium PP (ex satium) BKM2nme sitium p2rıs 14 praeterea petere [K]nme adhaec in ras ex praecollegam bis n terea T et petere M 16 eo ss K || (meras) NKDme consule 71 admonebat alium egestatis, alium cupiditatis suae, compluris periculi aut ignominiae, multos uictoriae Sullanae, quibus ea praedae fuerat. postquam omnium animos 5 alacris uidet, cohortatus, ut petitionem suam curae habe5 rent, conuentum dimisit. fuere ea tempestate, qui dice- 22 rent, Catilinam oratione habita, cum ad ius iurandum popularis sceleris sui adigeret, humani corporis sanguinem uino permixtum in pateris circumtulisse; inde cum post 2 execrationem omnes degustauissent, sicuti in sollemnibus IO sacris fieri consueuit, aperuisse consilium suum, atque eo ita fecisse, quo inter se fidi magis forent alius alii tanti facinoris conscii. nonnulli ficta et haec et multa praeterea 3 existumabant ab iis, qui Ciceronis inuidiam, quae postea orta est, leniri credebant atrocitate sceleris eorum, qui 1 Arus. VII p 455 K. 'admonet illius rei', Sal. Catil.: admonebat alium egestatis, alium cupiditatis suae. 5 sqq. Cf Florus II 12., additum est pignus coniurationis sanguis humanus, quem circumlatum pateris bibere: summum nefas, nisi amplius esset propter quod biberunt. Lact. Plac. ad Theb. V 159 'nec de more cruor' non sacrificium secundum immolantium ritum factum est Sallustius, cum Catilinam parricidium patriae cum coniuratis sancire monstraret, ait plenum humani sanguinis poculum circumtulisse et hinc omnes contra salutem patriae degustasse. 6. Eugraph. ad Phor. I 1.1 'amicus summus et popularis Geta': popularis tribus modis accipimus 'socius' ut in Sallustio: cum ad iusiurandum popularis sui sceleris adigeret, hoc est socios. Don. in Phor. I I.1 'popularis' eiusdem condicionis gregisque. lustius: popularis sceleris sui. Sal 7. Cf Pompon. Mela II 12 sauciant se qui paciscuntur exemp tumque sanguinem ubi permiscuere degustant. I alium causa egestatis n egestatis alium alium cup. K sullanae uictoriae P+F fuit P 3 praedae ea fuerat M2T 4 cohortat | K 5 fuere item ea Fm NM F 7 adiceret Q' 2 fuerat ex 6 oratione 9 degustassent m (ui ss) e sollemnibus] tati ss p1 sollemptalibus (ni 10 fieri solet H (in ras, consueuit ss et eras) Fm (coneo dictitare ' (eo dictum est corr N) eo dicto re M❜m ideo dictas res D eo ita Dietsch [dictitare e glossa superscripta ss) p2 sueuit ss) dict dicunt et ita exortum] inter på II fecisset (t add) K 13 aestimabant l' (existi ss T) quod 14 lenire K |