XIV. 'IN tanta tamque corrupta civitate, Catilina, id quod factu facillimum erat, omnium flagitiorum atque facinorum circum se, tamquam stipatorum, catervas habebat. Nam, quicumque impudicus, adulter, bona patria laceraverat ; quique alienum aes grande conflaverat, 'quo flagitium aut facinus redimeret ; praeterea, omnes, undique parricidae, sacrilegi, 'convicti judiciis, aut pro factis judicium timentes; ad hoc, quos manus atque lingua per. jurio aut sanguine civili alebat; postremo, omnes quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat ; ii Catilinae *proxumi familiaresque erant. Quod si quis etiam a culpa vacuus in amicitiam ejus "inciderat, quotidiano usu atque illecebris facile par similisque ceteris efficiebatur. Sed maxume adolescentium familiaritates adpetebat: eorum animi molles et aetate fluxi, dolis haud difficulter capiebantur. Nam, uti cujusque studium ex aetate flagrabat, aliis scorta praebere; aliis canes atque equos mercari; postremo, neque sumptui, neque 1omodestiae suae parcere, dum illos "obnoxios fidosque faceret.

XV. JAM primum adolescens Catilina multa nefanda stupra fecerat; cum virgine nobili, cum 13sacerdote Vestae, alia hujuscemodi contra 14jus fasque. Postremo, captus amore 15Aureliae Orestillae, cujus, praeter formam, nihil unquam bonus laudavit ; quod ea nubere illi dubitabat, timens "privignum adulta aetate; pro certo creditur, 1onecato filio, 1ovacuam domum scelestis nuptiis fecisse. Quae quidem res mihi in primis videtur caussa fuisse facinoris maturandi. Namque animus impurus,20dis hominibusque infestus, neque vigiliis, neque quietibus sedari poterat ; ita conscientia mentem exci. tam vastabat. Igitur colos exsanguis, "foedi oculi, citus modo, modo tardus incessus; prorsus in "facie vultuque vecordia inerat.

XVI. 'SED juventutem, quam, ut supra diximus, illexerat, multis modis mala facinora edocebat. Ex illis testes signatoresque falsos 'commodare; 3fidem, fortunas, pericula vilia habere; post, ubi eorum famam atque pudorem attriverat, majora alia imperabat : si caussa peccandi in praesens minus suppetebat; nihilo minus "insontes, sicuti sontes, circumvenire, jugulare: scilicet, ne per otium torpescerent 'manus aut animus, gratuito potius malus atque crudelis erat. His amicis sociisque confisus Catilina, simul 'quod aes alienum per omnis terras ingens erat, et quod plerique Sullani milites, largius suo usi, 1orapinarum et victoriae veteris memores, civile bellum "exoptabant; "opprimundae reipublicae consilium cepit. In Italia nullus exercitus: Cn. Pompeius in extremis13terris bellum gerebat: ipsi "consulatum petundi magna spes : senatus nihil sane intentus: tutae tranquillaeque res omnes: sed ea prorsus opportuna Catilinae.

28

15

XVII. IGITUR circiter 16Kalendas Junias, "L. Caesare et 18C. Figulo consulibus, primo singulos adpellare: hortari alios, alios tentare: opes suas, imparatam rempublicam, magna praemia conjurationis docere. Ubi satis explorata sunt, quae voluit, in unum omnis convocat, 20quibus maxuma necessitudo, et plurimum audaciae. Eo convenere, 21 senatorii ordinis, 22P. Lentulus Sura, 23P. Autronius, L. Cassius Longinus, 25C. Cethegus, 26P. et Servius Sullae, Servii filii, L. Vargunteius, Q. Annius, "M. Porcius Laeca, L. Bestia, Q. Curius: praeterea ex equestri ordine, M. Fulvius Nobilior, L. Statilius, 34P. Gabinius Capito, C. Cornelius: ad hoc multi ex coloniis et municipiis, "domi nobiles. Erant praeterea complures paullo occultius consilii hujusce participes 3nobiles, quos magis dominationis spes hortabatur, quam inopia, aut alia necessitudo. Ceterum juventus pleraque, sed maxume nobilium, Catilinae inceptis favebat. Quibus in otio vel

magnifice, vel molliter vivere 'copia erat, incerta pro certis, bellum, quam pacem, malebant. Fuere item ea tempestate, qui crederent M. Licinium Crassum non ignarum ejus consilii fuisse; quia Cn. Pompeius, invisus ipsi, magnum exercitum ductabat, cujusvis opes voluisse contra illius potentiam crescere; simul confisum, si conjuratio valuisset, facile apud illos principem se fore.

XVIII. SED 'antea item conjuravere pauci contra rempublicam, in quibus Catilina; de 'qua, quam verissume potero, dicam. L. Tullo, M. Lepido consulibus, 'P. Autronius et P. Sulla, legibus ambitus interrogati, 'poenas dederant. Post paullo Catilina, pecuniarum repetundarum reus, prohibitus erat consulatum petere, "quod intra legitimos dies profiteri nequiverit. Erat eodem tempore 12Cn. Piso, adolescens nobilis, summae audaciae, egens, factiosus, quem ad perturbandam rempublicam inopia atque mali mores stimulabant. Cum hoc, Catilina et 13 Autronius, consilio communicato, parabant in "Capitolio, 15Kalendis Januariis, 16L. Cottam et L. Torquatum consules interficere; 17ipsi, fascibus correptis, Pisonem cum exercitu ad obtinendas duas "Hispanias mittere. 2o Ea re cognita, rursus in Nonas Februarias consilium caedis 21 transtulerant. Jam tum non consulibus modo, sed plerisque senatoribus perniciem machinabantur. 22Quod ni Catilina maturasset pro curia signum sociis dare, eo die, 23 post conditam urbem Romanam, pessumum facinus patra tum foret. Quia nondum frequentes armati convenerant, ea res consilium diremit.

XIX. POSTEA PISO in citeriorem Hispaniam 25quaestor pro praetore missus est, adnitente Crasso, quod eum 26infestum inimicum Cn. Pompeio cognoverat. Neque tamen senatus provinciam invitus dederat : quippe foedum hominem a republica procul "esse volebat: simul, quia

boni 'quam plures praesidium in eo putabant : et jam tum potentia Cn. Pompeii formidolosa erat. Sed is Piso, in provincia ab equitibus Hispanis, quos in exercitu duc. tabat, iter faciens occisus est. Sunt qui ita dicant, imperia ejus injusta, superba, crudelia, barbaros nequivisse pati: alii autem, equites illos, 'Cn. Pompeii veteres fidos. que clientes, voluntate ejus Pisonem adgressos; numquam Hispanos praeterea tale facinus fecisse, sed imperia saeva multa antea perpessos. Nos eam rem in medio relinquemus. De superiore conjuratione satis dictum.

XX. CATILINA ubi eos, quos paullo ante memoravi, convenisse videt; tametsi cum singulis multa saepe egerat, tamen in rem fore credens universos adpellare et cohortari, in abditam partem aedium 1osecedit; atque ibi, omnibus "arbitris procul amotis, orationem hujuscemodi ha. buit. "Ni virtus fidesque vestra 12spectata mihi forent, nequidquam opportuna res cecidisset; spes magna, 13dominatio, in manibus frustra fuissent: "neque ego per igna. viam, aut vana ingenia, incerta pro certis captarem. Sed, quia multis et magnis tempestatibus vos cognovi fortes fidosque mihi, eo animus 16ausus maxumum atque pulcherrumum facinus "incipere: simul, quia vobis 13eadem, quae mihi, bona malaque intellexi; "nam idem velle atque nolle, ea demum firma amicitia est. Sed, ego quae mente agitavi, omnes jam antea 2odiversi audistis. Ceterum mihi in dies magis animus accenditur, cum considero, quae conditio vitae futura sit, nisi nosmet ipsi vindicamus in libertatem. Nam, postquam respublica in paucorum jus atque ditionem concessit, semper illis reges, 22tetrarchae 23vectigales esse; "populi, nationes stipendia pendere; ceteri omnes, strenui, boni, nobiles atque ignobiles, vulgus fuimus, sine gratia, sine auctoritate, his obnoxii, quibus, si respublica valeret, formidini essemus. Itaque omnis gra

tia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt, aut ubi illi volunt: 'repulsas nobis reliquere, pericula, judicia, egesta tem. Quae quousque tandem patiemini, fortissumi viri? Nonne 'emori per virtutem praestat, quam vitam miseram atque inhonestam, ubi alienae superbiae ludibrio fueris, per dedecus amittere? Verum enim vero, pro deum atque hominum fidem! victoria nobis in manu: viget aetas, ani. mus valet: contra illis, annis atque divitiis, omnia conse. nuerunt. Tantum modo incepto opus est: cetera res expediet. Etenim quis mortalium cui virile ingenium, tolerare potest, illis divitias superare, quas profundant in extruendo mari et montibus coaequandis; nobis rem fami liarem etiam ad necessaria deesse? illos binas, aut amplius, domos continuare; nobis larem familiarem nusquam ullum esse? Cum tabulas, signa, 'toreumata emunt; 'nova diruunt, alia aedificant, postremo omnibus modis pecuniam 1otrahunt, vexant: tamen "summa lubidine divitias vincere nequeunt. At nobis domi inopia, foris aes alienum; 12mala res, spes multo asperior: denique, quid reliqui habemus, praeter miseram animam? Quin igitur expergiscimini? En illa, illa quain saepe optastis, libertas, praeterea divitiae, decus, gloria, in oculis sita sunt! fortuna omnia victoribus praemia posuit. Res, tempus, pericula, egestas, belli spolia magnifica magis, quam oratio, hortentur. Vel imperatore, vel milite me utimini: neque animus, neque corpus a vobis aberit. Haec ipsa, ut spero, vobiscum consul agam; nisi forte animus fallit, et vos servire, quam imperare, parati estis."

XXI. POSTQUAM accepere ea homines, 13quibus mala abunde omnia erant, sed neque res, neque spes bona ulla; tamen etsi illis quieta movere, magna merces videbatur, tamen postulare plerique, uti proponeret, quae conditio belli foret ; quae praemia armis peterent ; quid ubi