nios aut Corinthum, devolvere retro ad stirpem, fratris similior quam patris." His aliisque increpando iuvenem instigat, nec conquiescere ipsa potest, si, cum Tanaquil, peregrina mulier, tantum moliri potuisset animo, ut duo 5 continua regna viro ac deinceps genero dedisset, ipsa, regio semine orta, nullum momentum in dando adimendoque regno faceret. His muliebribus instinctus furiis Tarquinius circumire et prensare minorum maxime gentium patres, admonere paterni beneficii, ac pro eo grati10 am repetere; allicere donis iuvenes; cum de se ingentia pollicendo tum regis criminibus omnibus locis crescere. Postremo, ut iam agendae rei tempus visum est, stipatus agmine armatorum in forum inrupit. Inde omnibus perculsis pavore in regia sede pro curia sedens patres 15 in curiam per praeconem ad regem Tarquinium citari iussit. Convenere extemplo, alii iam ante ad hoc praeparati, alii metu, ne non venisse fraudi esset, novitate/ ac miraculo attoniti et iam de Servio actum rati. Ibi Tarquinius maledicta ab stirpe ultima orsus: servum ser20 vaque natum post mortem indignam parentis sui, non interregno, ut antea, inito, non comitiis habitis, non per suffragium populi, non auctoribus patribus, muliebri dono regnum occupasse. Ita natum, ita creatum regem, fautorem infimi generis hominum, ex quo ipse sit, odio alienae honestatis ereptum primoribus agrum sordidissimo cuique divisisse; omnia onera, quae communia quondam fuerint,, inclinasse in primores civitatis; instituisse censum, ut insignis ad invidiam locupletiorum fortuna esset, et parata unde, ubi vellet, egentissimis largiretur.

25

30

Servius is murdered, and his daughter drives over his bo The length of his reign. His character.

XLVIII. Huic orationi Servius cum intervenisset trepido nuntio excitatus, extemplo a vestibulo curiae magna voce Quid hoc" inquit, “Tarquini, rei est? Qua tu

66

LIBER I. CAP. XLVIII.

59

audacia me vivo vocare ausus es patres aut in sede considere mea?" Cum ille ferociter ad haec: se patris sui tenere sedem, multo quam servum potiorem, filium regis, regni heredem, satis illum diu per licentiam eludentem insultasse dominis; clamor ab utriusque 5 fautoribus oritur, et concursus populi fiebat in curiam, apparebatque regnaturum qui vicisset. Tum Tarquinius, necessitate iam etiam ipsa cogente ultima audere, multo) et aetate et viribus validior medium arripit Servium, elatumque e curia in inferiorem partem per gradus 10 inde ad cogendum senatum in curiam redit. Fit fuga regis apparitorum atque comitum. Ipse prope exanguis ab iis, qui missi ab Tarquinio fugientem consecuti erant, interficitur. Creditur, quia non abhorret a cetero scelere, admonitu Tulliae id factum. Carpento 15 certe, id quod satis constat, in forum invecta nec reverita coetum virorum evocavit virum e curia, regemque

deicit;

prima appellavit. A quo facessere iussa ex tanto tu-) multu cum se domum reciperet, pervenissetque ad summum Cyprium vicum, ubi Dianium nuper fuit, flectenti 20 carpentum dextra in Urbium clivum, ut in collem Esquiliarum eveheretur, restitit pavidus atque inhibuit frenos is qui iumenta agebat, iacentemque dominae Servium trucidatum ostendit. Foedum inhumanumque inde traditur scelus monumentoque locus est: Sceleratum vicum 25 vocant, quo amens agitantibus furiis sororis ac viri Tullia per patris corpus carpentum egisse fertur, partemque Sanguinis ae caedis paternae cruento vehiculo contaminata ipsa respersaque tulisse ad penates suos virique sui, quibus iratis malo regni principio similes prope 30 diem exitus sequerentur. - Servius Tullius regnavit annos IIII et XL ita, ut bono etiam moderatoque succedenti regi difficilis aemulatio esset. Ceterum id quoque ad gloriam accessit, quod cum illo simul iusta ac legitima regna occiderunt. Id ipsum tam mite ac tam mode- 35

60

TITI LIVI AB URBE CONDITA

in animo habuisse quidam auctores sunt, ni scelus intes tinum liberandae patriae consilia agitanti intervenisset.

Tarquin, surnamed the Proud, becomes the seventh and last king. He mistrusts his subjects, weakens the senate, but conciliates the Latins.

XLIX. Inde L. Tarquinius regnare occepit, cui Superbo cognomen facta indiderunt, quia socerum gener 5 sepultura prohibuit, Romulum quoque insepultum perisse con dictitans; primoresque patrum, quos Servi rebus favisse, conscius deinde male quaerendi credebat, interfecit ;

regni ab se ipso adversus se exemplum capi posse armatis corpus circumsaepsit. Neque enim ad ius regni Io quicquam praeter vim habebat, ut qui neque populi Eo accedeiussu neque auctoribus patribus regnaret. bat, ut in caritate civium nihilpreponenti metu regnum tutandum esset. Quem ut pluribus incuteret, cognitiones capitalium rerum sine consiliis per se solus 15 exercebat, perque eam causam occidere, in exilium agere, bonis multare poterat non suspectos modo aut invisos, sed unde nihil aliud quam praedam sperare posset. Praecipue ita patrum numero inminuto statuit nullos in patres legere, quo contemptior paucitate ipsa ordo esset, Hic enim 20 minusque per se nihil agi indignarentur.

regum primus traditum a prioribus morem de, omnibus senatum consulendi solvit, domesticis consiliis rem publicam administravit, bellum, pacem, foedera, societates per se ipse cum quibus voluit, iniussu populi ac senat''s Latinorum sibi maxime gentem con25 fecit diremitque. ciliabat, ut peregrinis quoque opibus tutior inter cives esset, neque hospitia modo cum primoribus eorum sed Octavio Mamilio Tusculano adfinitates quoque iungebat.

is longe princeps Latini nominis erat, si famae cre20 dimus, ab Ulixe deaque Circa oriundus, ei Mamilio filiam nuptum dat, perque eas nuptias multos sibi cognatos amicosque eius conciliat.

Turnus Herdonius of Aricia, at a meeting of the Latin league, attacks Tarquin in a violent harangue.

L. Iam magna Tarquini auctoritas inter Latinorum proceres erat, cum in diem certam ut ad lucum Ferentinae conveniant indicit: esse quae agere de rebus communibus velit. Conveniunt frequentes prima luce. Ipse Tarquinius diem quidem servavit, sed paulo ante quam 5 sol occideret, venit. Multa ibi toto die in concilio variis iactata sermonibus erant. Turnus Herdonius ab Aricia ferociter in absentem Tarquinium erat invectus: haud mirum esse Superbo inditum Romae cognomen iam enim ita clam quidem mussitantes, vulgo tamen 10 eum appellabant;-an quicquam superbius esse quam ludificari sic omne nomen Latinum? Principibus longe ab domo excitis ipsum, qui concilium indixerit, non adesse. Temptari profecto patientiam, ut, si iugum acceperint, obnoxios premat. Cui enim non apparere, 15 adfectare eum imperium in Latinos? Quod si sui bene crediderint cives, aut si creditum illud et non raptum parricidio sit, credere et Latinos, quamquam ne sic quidem alienigenae, debere: sin suos eius paeniteat, quippe qui alii super alios trucidentur, exulatum eant, bona amit- 20 tant, quid spei melioris Latinis portendi? Si se audiant,domum suam quemque inde abituros neque magis ob-servaturos diem concilii quam ipse, qui indixerit, observet. Haec atque alia eodem pertinentia seditiosus facinorosusque homo hisque artibus opes domi nactus 25 cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius. orationi fuit. Is finis Aversi omnes ad Tarquinium salutandum; qui silentio facto monitus a proximis, ut purgaret se, quod id temporis venisset, disceptatorem ait se sumptum inter patrem et filium, cura reconciliandi eos in 30 gratiam moratum esse; et quia ea res exemisset illum diem, postero die acturum quae constituisset. Ne id

quidem ab Turno tulisse tacitum ferunt; dixisse enim nullam breviorem esse cognitionem quam inter patrem et filium, paucisque transigi verbis posse: ni pareat patri, habiturum infortunium esse.

furnus, falsely accused by Tarquin of a treasonable conspiracy, is put to death without a trial.

5 LI. Haec Aricinus in regem Romanum increpans ex concilio abiit. Quam rem Tarquinius aliquanto quam videbatur aegrius ferens confestim Turno necem machinatur, ut eundem terrorem, quo civium animos domi oppresserat, Latinis iniceret. Et quia pro imperio paIo lam interfici non poterat, oblato falso crimine insontem oppressit. Per adversae factionis quosdam Aricinos servum Turni auro corrupit, ut in deversorium eius vim magnam gladiorum inferri clam sineret. Ea cum una nocte perfecta essent, Tarquinius paulo ante lucem 15 accitis ad se principibus Latinorum quasi re nova perturbatus, moram suam hesternam, velut deorum quadam providentia inlatam, ait saluti sibi atque illis fuisse. Turno dici sibi et primoribus populorum parari necem, ut Latinorum solus imperium teneat. Adgressurum fu20 isse hesterno die in concilio; dilatam rem esse, quod auctor concilii afuerit, quem maxime peteret. Inde illam absentis insectationem esse natam, quod morando spem destituerit. Non dubitare, si vera deferantur, quin prima luce, ubi ventum in concilium sit, instructus cum 25 coniuratorum manu armatusque venturus sit.

Ab

Dici gla

Id

diorum ingentem esse numerum ad eum convectum. vanum necne sit, extemplo sciri posse. Rogare eos, ut inde secum ad Turnum veniant. Suspectam fecit rem et ingenium Turni ferox et oratio hesterna et mora 30 Tarquini, quod videbatur ob eam differri caedes potuisse. Eunt inclinatis quidem ad credendum animis, tamen nisi gladiis deprehensis cetera vana existimaturi. Ubi