U. c. 645 rio, ut ab hoftibus permiffa conditione uterentur. Ita, datis obfidibus, Liv. Epit. A. C. 107. & rerum omnium dimidia parte, fub jugum mifli, damno impedimento- Caefar. rum & famae falutem redemerunt. III. 16. Ann. 27. Legum in- LVIII. Ob eam rem deinde dies a C. Coelio tribuno plebis dicta Po- Orof. temperie lapillio eft: &, quia res ad cauffam perduellionis pertinebat, in qua L. Cic.de Leg. boratur RoCaffius, tabellariae legis auctor, fuffragium vocis reliquerat, Coelius, rogamas. tione perlata, huic quoque judicio tabellam dedit, quo certius C. Popillius opprimeretur. Huc enim intemperiei ventum in republica erat, ut leges jam non ex ufu civitatis in commune, fed ex favore aut odio fin- Tac. III. gulorum, ferrentur. Ipfumque poftea Coelium, virum cetera egregium, Cic. Bruto, quum per inimicitias laborefque haud mediocres ad fummos honores ho- c. 45. mo novus contendiffet, tota vita doluiffe ferunt, quod nimio Popillium Cic. in damnandi ftudio reipublicae nocuiffet. Etenim fe imprudentem calumniae Cic. de ac improbitati tabellam quafi ficam porrexiffe videbat, quae in multorum Leg. clarorum & infontium caput atque fortunas injiceretur. Sed fera nimirum poenitentia in iftis eft, quae femel facta non revocantur. Ceterum perlatam legem tabellariam C. Popillius haud dubium damnationis omen accipiens, die judicii non exfpectata, folum exfilii cauffa vertit: eum Orof. imitatus Popillium, qui, C. Gracchi lege petitus, urbe cefferat. J EPITOME LIBRI LXV I. Ugurtha, pulfus a C. Mario Numidia, auxilio Bocchi, Maurorum regis, adjutus eft: &, caefis proelio Bocchi quoque copiis, nolente Boccho bellum infeliciter fufceptum diutius fuftinere, vinctus ab eo & Mario traditus eft: in qua re praecipua opera L. Cornelii Sullae, quaeftoris Marii, fuit. Pulfus a C. Mario ex Numidia] Voculam ex non exftare in Pall. notavit Gruterus. Sed nec ipfe in Voff. inveni. Ac deleatur fane, quum & apud Livium hujus auctorem habeas xxix, XVIII. de Pyrrho, pulfus Italia. Ac frequenter ita. JAC. GRONOVIUS. Praepofitionem ex fimiliter omittunt Leid. Berg. Lov. 2. Boend. & Exc. Pithoei; quam etiam, confentiente Jac. Gronovio, ex contextu fuftuli. Ita enim infra Epit. xc. AQ. Catulo collega Italia pulfus eft. Epit. xcv. Pulfumque Bithynia regem coëgit in Pontum profugere. Vide ad Epit. XLVI. Vox pulfus male aberat a Voff. Mox cum auxilio Bocchi &c. adjutus eft: & caefis Voff. Leid. Berg. & Lov. 2. cum auxilio Bocchi &c. adjutus effet caefts Boend. & ed. Camp. Praeterea Madiutorium, pro Maurorum, Voff.. Nolente Boccho bellum infeliciter fufceptum Vinctus ab eo & Mario traditus eft] vi- Verr. V. 79. JO. 73. JOHANNIS FREINSHEMII SUPPLEMENTORUM LIVIANORUM LIBER XXXI. IN LOCUM LIBRI LXVI. T. LIVII. A. C. 107. gurtham ur Ball Jug. c. I. AT Metellus, nondum comperto, quod Romae actum erat, quum fibi U. c. 645. provinciam Numidiam prorogatum iri non dubitaret, bellum acre Metellus & vehemens Jugurthae faciebat: refque regis in dies deteriore loco, non acriter bellum magis ob vim hoftium, quam ipfius confternatione, fiebant. Praeter a- adversus Inlia, quae bello opportuna multa amiferat, praefectorum amicorumque penuria fatigabatur. Etenim, haud paucis ab ipfo interfectis, ceterorum plerique, ne eadem paterentur, ad Romanos aut regem Bocchum transfugerant: neque bellum geri nullis adminiftris, neque reperire Jugurtha, quibus fe crederet, poterat. Anxius igitur, & varia follicitudine diftractus, dum modo verfus hoftem movet, modo in folitudines refugit, a fuperveniente Metello pugnare cogitur. Neque ambigue certatum, Numidis poft leve proelium diffugientibus. ipfe cum perfugis & parte equiFlor. III. tatus per loca humani cultus expertia Thalam pervenit, magnum oppidum: in quo thefauri regis, & filiorum ejus pueritiae cultus erat. 7. Salluft. Flor. Salluft. tit. pugnatar sapit. II. Ea re cognita, Metellus, bellum pro confecto habens, fi Jugurtham Thalam pein illa urbe opprimere potuiffet, difficultates locorum, erant enim haud mediocres, fuperare confilio & labore ftatuit. Igitur, quia inter Thalam & proximum flumen quafi paffuum millia quinquaginta afperae & ficcae folitudinis erant, jumenta, farcinis amotis omnibus, frumento dierum. decem & utribus onerari; pecus etiam, vafis rufticis, plerumque ligneis, ut ex tuguriis Numidarum colligi potuerant, impofitis, agi; praeterea regionis ejus accolas, qui poft fugam regis in fidem venerant, die locoque praedictis, quamplurimum poffent aquae, portare jubet. III. Poftquam perventum ad flumen eft, impletis utribus, ad locum, Eamque quem Numidis edixerat, pergit. Ibi quum caftra ponerentur, praeter ejus coeli naturam tanta vis pluviae effufa fuiffe dicitur, ut ea fola aqua fufficere exercitui poffet. Igitur milites, Deorum hoc munus interpretati, quamquam adeffet provifa aquae copia, pluvia magis ufi funt. etiam commeatus abunde praefto fuit, Numidis, ut in nova deditione, ftudia fua approbare conantibus. Sic refecto milite, ad Thalam poftero die perventum eft, contra opinionem Jugurthae; qui numquam eo penetraturum Romanum exercitum effe fperaverat. Sed, oppidanis ftrenue arma opponentibus, quum etiam locum natura & operibus apprime permunitum haberent, difficilis oppugnatio fuit: multoque labore & periculo militum poft quadragefimum diem, quam obfideri Thala coeperat, capta eft. Perfugae, pretiofis rebus cunétis in regiam comportatis, inter vinum & epulas feque & illas injecto igne confumpferunt. 9 excedit regno. IV. Jugurtha primo adventu Metelli cum liberis & parte pecuniae, the per cauffam adducendorum fubfidiorum, difcefferat. Is ex eo tempore nufquam amplius uno die, aut una nocte commoratus, ut proditionem, quam continuo metuebat, celeritate vitaret; poftremo, egreffus regno, per magnas folitudines ad Gaetulos pervenit, collectamque ex his multitudinem ad ufum & morem militiae exercere inftituit. Bocchum quoque, Mauritaniae regem, quum amicos ejus magnis donis ac majoribus promiffis fibi propitios effeciffet, in focietatem armorum pellexit, nonnulla de cauffa iratum Romanis, quod initio belli Numidici foedus & I a ami 1. c. 645. amicitiam fruftra petiverat. Quippe res maximi ad victoriam momenti A. C. 107 futura, impedientibus Jugurthae pecuniis, quibus ille tum potentes in Bacchus ar- fenatu patronos fibi conciliaverat, repudiata eft. Haec offenfa magis Plut. Mar. mam apud Bocchum, quam adfinitas Jugurthae, valuit, quia Numidae Mauri-12. jungit. que pro opibus ac libidine multas uxores ducunt: eo levior apud illos ea neceffitudo habetur. gurtha con Los ad Cir Metellus. V. Inter haec ad Metellum, quo tempore Thalam expugnabat, Leptitanorum legati venerunt, praefidium & praefectum petentes ad Hamilcaris opprimenda confilia, qui potens & factiofus rebus novis ftudebat. Hi, ad confulem Calpurnium, deinde Romam initio belli miffis legatis, amici fociique Romanorum facti, quidquid imperatum a confulibus fuerat, prompte ftudiofeque fecerant. Igitur Metellus ad tuendam civitatem quatuor illis Ligurum cohortes & praefectum C. Annium dedit. VI. Cognitis deinde Jugurthae Bocchique confiliis, apud urbem Ciram exfpeétat tam caftris communitis reges exfpectabat. Illi enim, quod a Q. Metello captivi, praedaque, & impedimenta Cirtae collocata effent, ad eam urbem fuis quifque copiis accedere conftituerant, fummis viribus impellente Jugurtha, qui aut urbem fe recepturum, aut, fi a Metello defenderetur, proelium fore fperabat; unde Bocchum, Romano bello prorfus illigatum, ftabiliorem ad cetera conftantioremque focium haberet. quamquam paullo poft, ex voluntate Jugurthae confilio mutato, reges diverfis itineribus in difficiliora loca difcefferunt. VII. Inter hos apparatus ad Metellum defertur, Marium confulem fa&tum, eique provinciam Numidiam datam. qua re fupra modum anxius, neque lacrumis, neque vocibus temperabat, vir ut cetera, egregius, ita injuriae impatiens. Ergo rerum gerendarum, quas alienae gloriae ceffuLes ad ras arbitrabatur, abjecto propofito, legatos ad Bocchum mittit, & a bel Buchum mittit. lo Maurum dehortatur. Ille viciffim cupidum fe pacis refpondet, mo- Salluf VIII. Dum in eo ftatu res Numidiae funt, C. Mario fupplementum fenatus lubens decreverat, non ut gratum confuli faceret, quem haud mediocriter oderat; fed aftutia quadam, ut irritum ejus inceptum, aut ipfe populo invifus fieret, qui gravate novum delectum paffurus videbatur. Sed haec exfpectatio fruftra fuit. Nam Marius, concione advocata, fuis rebus extollendis ita accendit hominum ftudia, ut fupra decretum Marius no numerum etiam voluntarii multi aufpicia ejus fequerentur. Illa imprimis ora- Plut. Mer. bilitatem ex- tione magnopere nobilitatem exagitaffe dicitur, folitus & antea per quam- c.11. agitat. C. libet occafionem fuperbis & contumeliofis dictis inceffere. Nam &, con- XXXIII. IX. Neque co fegnius parare commeatus, onerare naves, ftipendia, arma, cetera bello utilia cum legato A. Manlio praetorio viro in Afri- Salluft. cam mittere: ipfe milites fcribere, non ex claffibus & more majorum, Plin. fed capite cenfos plerofque. quod genus antiqui duces fpreverant, mi- 11. litiam, ut alios honores, non cuilibet committendam rati, fed iis, qui, Salluft. rem habentes, eam acceptis armis tamquam pignori opponere videren- For Dionyf. tur. Id Marii factum diverfimode acceptum eft, quibufdam penuria a- Iv. 22. liorum militum feciffe interpretantibus, aliis, ut fe ifti hominum gene- Jul. Exuri, per quod maxime creverat, venditaret, idque vero propius arbitror, fant. c. 11. quum pro obfcuritate generis fui humillimum quemque maxime ftude- val. Max. Plut. гet I. 3. XVI. 10. A. C. 107, A. Gell. ret extollere; fe quoque jocis dicacium obnoxium fore putans, fi condi- U. c. 645. Valef. Salluft. Plut. &c Salluft. VI. 11. mrbem redit. X. Cum his copiis Uticam paucis diebus pervectus exercitum P. Metellus in Rutilio legato Metelli tradente, accepit: quia Metellus confpectum inimici fugiebat, cujus aftutia non ereptam modo fibi provinciam, fed etiam plebem Romanam alienatam effe rebatur. Sed hoc quidem, Romam profectus, longe aliter habere comperit; quum, exftincta jam invidia, non minoribus populi, quam Patrum, ftudiis exciperetur. Atque illi judicium a tribuno plebis Manilio intentatum, triumphufque impeditus non majori primum moleftiae, quam poftea gloriae, fuit. Neque vero anxie aut demiffo animo, fed juxta folitam fuam gravitatem atque constantiam, quum data ei concio populi effet, verba pro triumpho fuo fecit, quorum pauca adhuc nofcuntur, fenfus omnium ifte propemodum fuit. XI. Quem ab omni antiquitate foletis babere bonorem imperatoribus veftris, ut, Inimicus republica bene gefta, boftibus victis, & exercitu incolumi, urbem triumphantes mag animo Sperineant; eum mibi, quum fenatus frequens jufferit, neque veftra fit voluntas ob-nis. fcura, negare perfeverat tribunus, me quoque dictis petulantibus laceffendo, Quirites. Igitur & pro cauffa dicenda mibi quaedam video, &, de illo cur nolim diA. Gell. cere, exponendum eft. Nam, quod ad illum attinet, Quirites, quoniam fe ampliorem putas effe, fi fe mihi inimicum dictaverit, quem ego mibi neque amicum recipio, neque inimicum refpicio, in eum ego non fum plura dicturus. Nam eum indigniffimum arbitror, cui a viris bonis bene dicatur: tum ne idoneum quidem, cui a probis male dicatur. Nam fi in eo tempore bujufcemodi bomunculum nomines, in quo punire non poffis, majore bonore, quam contumelia afficias. Reftat igitur, ut de triumpho paucis differam: idque ipfum quum fit in fenatu factum pleniffime, refque decreto Patrum confirmata, non ita de ea loquar, tamquam aut veftrum judicium de rebus meis extimefcam, aut etiam verear, ne fenatus au&toritatem non fequamini. Liv. triumphi dif XII. Multi olim clariffimi viri ex maximis bellis, nuper etiam multi rebus baud ita magnis effectis, triumpharunt. Eorum nonnullis controverfia de jure putat. triumpbi mota eft: interdum per calumniam; faepe, quia probabiles cauffae erant, Val. Max. cur negandus illis tantus bonos videretur. P. Africano poft recuperatas HifpaII. 8. nias, M. Marcello poft captas Syracufas, L. Lentulo poft res in Hifpania geftas XXVIII.38.negatus triumphus eft; quia majorum moribus ignotum erat, eum, qui neque dictaXXVI. 21. tor, neque conful, neque praetor res gefillet, triumphare. Aliis objectum eft, & XXXI. ob levia proelia triumphum eos petere: nonnullis, ut Q. Fulvio Capua capta, ut Val. Max. L. Opimio nuper Fregellis receptis, quod tantum recuperalent amiffa, nibil novae ditionis imperio populi Romani adjeciffent. L. Manlium, victis Gallograecis, per illam cauffam repellere inimici ftuduerunt, quod illius culpa multos periffe. Romanos milites, virofque aliquot egregios dicerent: quodque populis illis, quum nondum judicati boftes effent, bellum feciffet. 20. Liv. XXXVIII. 44. bus differis. XIII. In me quid borum argui poteft, Quirites? Conful, deinde prorogato im- Defnis ve perio, juffu veftro ac fenatus bellum cum Jugurtha geffi: acerrimum hoftem, noftrifque vitiis & fua virtute formidabilem, magnis proeliis cecidi: urbes amplas opulentafque, & alias fitu operibufque & praefidiis munitiffimas cepi: provinciam ita fucceffori tradidi, ut minus in confummanda victoria laboris, quam ego habui in inchoanda, fit babiturus: eaque omnia geli, exercitu incolumi, fenatu gratulante, vobis non illaudatus, aerario non onerofus. Nam & eam in imperio continentiam praeftiti, quam aequum erat ab eo praeftari, qui & caram haberet animi fanitatem, & veftra judicia cuperet retinere. Quam enim ego colendam effe juftitiam perfuafiffimum habui, etiamfi nemo hominum neque animadverfurus eam rem, neque laudaturus effet; eam equidem, degustato fructu fuaviffimo, non erat ratio relinquere. Honefi di XIV. Quum nibil in vita fit bonefto melius, nibil etiam fuavius esse reor,gnitatem 13 quamollis. 1. c. 645.quam ob boneftum in pretio bominibus effe. nam amari colique natura jucundum A.C. 107 eft:& vir bonus gaudet, quum & je compotem bonae famae videt; & multo magis eo,quod pretium adbuc effe virtuti putat, delectatur. Et banc ob caufam amplius, quam pro meo bonore facturus fueram, pugno; neve vos ingrati potius atque inepti judices factorum cujufque, quam graves ac incorrupti babeamini. Plus enim, praefertim juvenibus, ftudii in virtute ponetur, fi benefactorum apud vos conftare gratiam atque praemia putabunt. Nam mibi baud multum perit, fi leviffimum bunc tribunum audiveritis. de praemio decedere aliquantum poterit; de merito decedet nibil. Igitur ille bac in re, quanto univerfi me unum anteftatis, A. Gell tanto vobis, quam mihi, majorem injuriam atque contumeliam facit, Quirites. Et quanto probi injuriam facilius accipiunt, quam alteri tradunt, tanto ille vobis, quam gratiam mibi, pejorem bonorem habuit. Nam me injuriam ferre, vos facere voluit, Quirites. Triumphum XV. Pronis auribus excepta oratio eft: nec triumphus modo clariffi- vellejus, Numidici mus, fed etiam meritum virtute Numidici cognomen datum. Neque mino- IL. 11. fequitur. ri deinde gloria in foro de calumnia inimici, quam in Capitolio de ho ognomen con M.Scaurus, P. Rutilins XII. 9. II. 10. C.-30. fte victo, triumphavit. Quum enim repetundarum reus tabulas, ut mos Val. Max. erat, judicibus infpiciundas edidiffet; viri graviffimi, equites Romani, Cicad Att. qui tum ante legem Caepionis adhuc judicabant, vultum univerfi averte- 1. 16. runt, ne de fide cujufquam rei, quae relata in his effet, dubitare vide- Cic. pro Balbo, c. 5. rentur: tanta Metelli, tamque teftata civibus fuis integritas fuit. XVI. Comitiis tamen confularibus, pro P. Rutilio Rufo, quem legafe invicem tum in Africa habuerat, & qui in locum L. Caffii petebat, gratiam fuam Pigh. Ann. reos de ambi-parum efficaciter interpofuit: praevalente M. Aemilio Scauro competitota faciunt. re. Hinc magnae inter hos fimultates, defignatumque Scaurum Rutilius Cic. Bruto, poftulavit ambitus, & ab hoc abfoluto viciffim poftulatus eft. Quo in Cic. de Or. judicio quum in Rufi tabulis nomini cuidam adfcriptas literas A. F. P. II. 69. R. Scaurus oftenderet, idque diceret effe, Actum fide P. Rutilii; Rutilius autem, ante factum, poft relatum: C. Cannius eques Romanus, qui Rufo aderat, exclamavit, neutrum illis literis declarari. Quid ergo? inquit Scaurus. tum ille; Aemilius fecit, plectitur Rutilius. Haec eo anno in urbe acta comperi, & duos praeterea triumphos ex Hifpania Thraciaque ductos. Q. Val. Max. Servilius Caepio de Lufitanis, & clariore fama de Scordifcis M. Minu-VI-9. cius Rufus triumpharunt. C. Marii midia. Vell. II. 8. XVII. Sed in Numidia Marius, magna cura veteribus exercitis copiis, Salluft. gefta in Nu- adfuefactis ad munera cafufque militiae tironibus, quum Gaetulos & Jugurtham faepe levibus proeliis fudiffet, majora moliri coepit, quo Jugurtham de fumma rerum dimicare cogeret, priufquam contrahere a Mauris auxilia potuiffet. Nam Bocchus, faepe miffis ad confulem nunciis, quidquam ab fe hostile timeri vetabat. Igitur, multis oppidis caftellifque expugnatis, quum tamen praevertentem alia Jugurtham attrahere nequiviffet, Capfam aggreditur, frequens incolis, & natura loci munitiffimum oppidum, ubi thefauros habere Jugurtha confueverat, benevolentia op- Strabo, L pidanorum, quos immunes, leni imperio, & ob ea fidos femper habue-XVII. p. 831. rat, fed magis locorum afperitate confifus. di fitus. Salluft. Flor. Sal Capfae oppi- XVIII. Nam in mediis Africae folitudinibus Capfam, fi vera fama eft, Orof.v.15. Libycus Hercules condiderat, amoeno ipfam loco; fed haud procul o- Salluft. mnia horrebant incultu, arenifque & ferpentibus infefta erant. Tanto luft. acrior libido capiendi oppidum confuli incefferat, quod Metellus Thalam haud diffimili fitu cepiffet: nifi quod Thalae propinqua fontes habebant; Capfenfes, aridis circa omnibus, & uno tantum intra moenia fonte, plerumque aqua pluvia utebantur. Sed has aliafque difficultates Marius confilio & induftria fuperaverat. Simulato enim itinere ad oppidum Laris, quo ad famam adventus fui fpargendam A. Manlium legatum cum expeditis cohortibus praemiferat; longe alia via exercitum Capfam verfus ducere inftituit, quae ab eo loco millia paffuum ferme cen |