4

nequivisset: Jugurtham ab senatu petere, ne alium putarent, ac1 Numantiae cognitus esset, neu verba inimici ante facta sua ponerent. Deinde utrique curia egrediuntur. Senatus statim consulitur: fautores legatorum, praeterea magna pars, gratia depravati,3 Adherbalis dicta contemnere, Jugurthae virtutem extollere laudibus; gratia, voce, denique omnibus modis, pro alieno scelere et flagitio, sua quasi pro gloria, nitebantur. At, contra, pauci, quibus bonum et aequum divitiis carius, subveniundum Adherbali, et Hiempsalis mortem severe vindicandam censebant: sed ex omnibus maxume Aemilius Scaurus, homo nobilis, impiger, factiosus, avidus potentiae, honoris, divitiarum; ceterum vitia sua callide occultans. Is, postquam videt regis largitionem famosam impudentemque, veritus, quod in tali re solet, ne polluta licentia invidiam accenderet, animum a consueta lubidine continuit.

XVI. VICIT tamen in senatu pars illa, qui vero pretium aut gratiam anteferebant. Decretum fit, uti deCEM LEGATI REGNUM, QUOD MICIPSA OBTINUERAT, INTER JUGURTHAM ET ADHERBALEM DIVIDERENT: cujus legationis princeps fuit L. Opimius, homo clarus, et tum in senatu potens, quia, consul, C. Gracco et M. Fulvio Flacco interfectis, acerrume victoriam nobilitatis in plebem exercuerat. Eum Jugurtha, tametsi Romae in amicis habuerat, tamen adcuratissume recepit:10 dando et pollicitando perfecit, uti fama, fide," postremo omni

Alium ac, other than, a different man from what.-2 Consulitur, enter on the consideration of the question.-3 Gratia depravati, seduced by their partiality for Jugurtha.- - Gratia, voce, by their influence and votes Vindicandam, should be avenged. (See Cat. chap. 9.)→→ Ne polluta &c., lest such gross corruption should excite public indigna tion. Pars illa, that party. Vero, to principle. Cujus &c.y at the head of this commission was L. Opimius (who, when consul, and backed by the decree of the senate, of which the terms are given in Cat. chap. 29, put down the sedition caused by C. Gracchus, B. C. 121. Some years before (B. C. 133) his brother Tib. Gracchus had been slain in similar circumstances).10 Adcuratissume recepit, received him with the most ceremonious respect. 11 Fama, fide, appear to be old forms of the da

tive for famae, fidei.

2

bus suis rebus, commodum regis anteferret. Reliquos legatos eadem via adgressus, plerosque capit: paucis carior1 fides, quam pecunia, fuit. In divisione, quae pars Numidiae Mauritaniam adtingit, agro, viris, opulentior, Jugurthae traditur : illam alteram, specie, quam3 usu, potiorem, quae portuosior et aedificiis magis exornata erat, Adherbal possedit.

4

5

8

XVII. RES postulare videtur Africae situm paucis exponere, et eas gentis, quibuscum nobis bellum aut amicitia fuit, adtingere. Sed, quae loca et nationes ob calorem, aut asperitatem, item solitudines, minus frequentata sunt, de îs haud facile compertum narraverim : cetera quam paucissumis absolvam. In divisione orbis terrae plerique in partem tertiam Africam posuêre: pauci, tantummodo Asiam et Europam esse; sed Africam in Europa. Ea finis habet, ab occidente, fretum nostri' maris et oceani; ab ortu solis, declivem latitudinem, quem locum Catabathmon incolae adpellant. Mare saevum, importuosum: ager frugum fertilis, bonus pecori, arbori infecundus: coelo, terra, penuria aquarum. Genus hominum salubri corpore, velox, patiens laborum: plerosque1o senectus dissolvit, nisi qui ferro, aut bestiis, interiêre: nam morbus haud saepe quemquam superat. Ad hoc malefici generis11 plurima animalia. Sed, qui mortales initio Africam habuerint, quique postea accesserint, aut quomodo inter se permixti sint:1 quamquam ab ea13 fama, quae plerosque obtinet, diver

1 Paucis carior &c., there were but few who preferred honour to mo◄ ney.2 Agro, viris, in soil and population.- 3 Specie quam &c., more valuable in appearance than reality. Paucis exponere, briefly to describe. Eas gentis &c., to give some account of those nations with whom we have either been engaged in war or connected by alliance.Minus frequentata sunt, are but thinly inhabited, of these it would be difficult to say any thing certain. Fretum nostri &c., the strait that connects the Mediterranean with the Atlantic.-8 Declivem latitudinem. a sloping extent of country. Coelo, terra &c., there is a scarcity of rain and springs.10 Plerosque &c., most die by the gradual decay of old age. Malefici generis, of a noxious kind.12 Inter se permixti sint, they incorporated. -13 Quamquam ab ea &c., although my account

sum est; tamen, uti ex libris Punicis, qui regis Hiempsalis dicebantur, interpretatum nobis est, utique rem sese habere' cultores ejus terrae putant, quam paucissu→ mis dicam. Ceterum fides2 ejus rei penes auctores erit. XVIII. AFRICAM initio habuêre Gaetuli et Libyes, asperi, inculti: quîs cibus erat caro ferina, atque3 humi pabulum, uti pecoribus. Hi neque moribus, neque. lege, neque imperio cujusquam, regebantur: vagi, palantes, qua nox coëgerat, sedes habebant. Sed, postquam in Hispania Hercules, sicuti Afri putant, interiit, exercitus ejus, compositus ex variis gentibus, amisso duce, ac passim multis, sibi quîque, imperium petentibus, brevi dilabitur. Ex eo numero Medi, Persae, et Armeni, navibus in Africam transvecti, proxumos nostro mari locos occupavêre. Sed Persae intra oceanum magis:5 iique alveos navium inversos pro tuguriis habuêre, quia neque materia in agris, neque ab Hispanis emundi, aut mutandi,' copia erat: mare magnum et ignara lingua commercia prohibebant. Hi paullatim per connubias Gaetulos miscuêre: et, quia saepe, tentantes agros, alia deinde alia loca petiverant, semet ipsi Numidas1o adpellavêre. Ceterum adhuc aedificia Numidarum agrestium, quae mapalia illi vocant, oblonga, incurvis lateribus tecta, quasi navium carinae, sunt. Medis autem et Armenis accessêre Libyes, (nam hi propius mare Africum agitabant; Gaetuli sub sole magis,11 haud procul ab ardoribus) hique mature oppida habuêre; nam, freto

9

is different from that which generally prevails. (Our author had the best means of collecting the traditions of the country, and of collating the accounts which existed in writing during the period of his prætorship of Numidia.) Rem sese habere, that the matter stands.2 Fides &c., the credibility of the account must rest with the authors.3 Caro ferina, atque &c., venison and the spontaneous productions of the earth.* Multis, sibi quique (ablative for quoque) &c., many of his captains aiming at independency, each for himself. Intra oceanum magis, more upon the Atlantic. Materia, timber.- Mutandi, of obtaining it by barter. Per connubia (secum) &c., intermarried with the Gaetulians. Tentantes agros, examining the different soils.10 Numidas, în Greek Nomadas, a pastoral people.11 Sub sole magis &c., more directly under the sun, not far from the tropical heats.

divisi ab Hispania, mutare res inter se instituerant Nomen eorum paullatim Libyes corrupêre, barbara lin→ gua Mauros pro Medis adpellantes. Sed res Persarum brevi adolevit ; ac postea nomine Numidae, propter multitudinem a parentibus digressi, possidere ea loca, quae proxume Carthaginem Numidia adpellatur. Dein utrique, alteris freti, finitumos armis aut metu sub imperium cogere, nomen gloriamque sibi addidêre ; magis i, qui ad nostrum mare processerant, quia Libyes, quam Gaetuli, minus bellicosi: denique Africae pars inferior? pleraque ab Numidis possessa est: victi omnes in gentem3 nomenque imperantium concessêre.

XIX. POSTEA Phoenices, alii multitudinis domi minuendae gratia, pars imperii cupidine, sollicitata plebe, et aliis novarum rerum avidis, Hipponem, Hadrumetum, Leptim, aliasque urbis, in ora maritima condidêre : haeque, brevi multum auctae, pars1 originibus praesidio, aliae decori fuêre: nam de Carthagine silere melius puto, quam parum dicere, quoniam alio3 properare tempus monet. Igitur ad Catabathmon, qui locus Aegyptum ab Africa dividit, secundo mari, prima Cyrene est, colonia Thereôn, ac deinceps duae Syrtes, interque eas Leptis: dein Philenôn3 arae, quem Aegyptum versus finem imperii habuêre Carthaginienses: post aliae Punicae urbes. Cetera loca usque ad Mauretaniam Numidae tenent: proxume Hispaniam Mauri sunt: super Numidiam Gaetulos accepimus partim in tuguriis, alios incultius vagos agitare ;10 post eos11 Aethiopas esse; dein loca exusta solis ardoribus.12 Igitur bello Jugurthino

i Brevi adolevit, was soon in a flourishing condition. Inferior, lower, nearer the Mediterranean. -3 In gentem &c., melted down into the nation, and adopted the name of the conquerors. Pars &c., were some a security, others an ornament to their mother country. Alio, to another subject. Ad Catabathmon, secundo mari, beginning at Catabathmos, and proceeding westward along the sea.- Thereon, Greek genitive plural for Thereorum; and Philenôn below for Philenorum.

Philenon, of the praise-loving brothers. (For an account of these see chap. 79.) Super Numidiam, south of Numidia.10 Vagos agitare, live a wandering life.11 Post eos, behind those, still farther south.12 Solis ardoribus, by the tropical heats.

pleraque ex Punicis oppida, et finis Carthaginiensium, quos novissume habuerant, populus Romanus per magistratus administrabat: Gaetulorum magna pars, et Numidia usque ad flumen Mulucham, sub Jugurtha erant: Mauris omnibus rex Bocchus imperitabat, praeter nomen1 cetera ignarus populi Romani; itemque nobis neque bello, neque pace, antea cognitus. De Africa et ejus incolis ad necessitudinem rei2 satis dictum.

4

XX. POSTQUAM, regno diviso, legati Africa discessêre, et Jugurtha contra timorem animi praemia sceleris adeptum sese videt; certum ratus, quod3 ex amicis apud Numantiam acceperat, omnia Romae venalia esse, simul et illorum pollicitationibus accensus, quos paullo ante muneribus expleverat, in regnum Adherbalis animum intendit. Ipse acer, bellicosus: at is, quem petebat, quietus, imbellis, placido ingenio, opportunus injuriae, metuens magis, quam metuendus. Igitur ex improviso finis ejus cum magna manu invasit, multos mortalis cum pecore atque alia praeda capit, aedificia incendit, pleraque loca hostiliter cum equitatu accedit; dein cum omni multitudine in regnum suum convertit, existumans, dolore permotum, Adherbalem injurias suas manu vindicaturum, eamque rem belli caussam fore. At ille, quod neque se parem armis existumabat, et amicitia populi Romani magis, quam Numidis, fretus erat, legatos ad Jugurtham de injuriis questum misit: qui tametsi contumeliosa dicta3 retulerant, prius tamen omnia pati decrevit, quam bellum sumere, quia, tentatum9 antea, sccus cesserat. Neque tamen eo magis cupido Jugurthae minuebatur: quippe qui totum ejus regnum

1 Praeter nomen &c., who knew nothing of the Roman people but the name, and also before that time known to us neither as an enemy nor as a friend. Ad necessitudinem rei, to suit my purpose. Certum ratus, quod, being fully convinced of the truth of what. Animum intendit set his whole heart. Quem petebat, whose dominion and life he aimed at. -Pleraque loca accedit, scours most of the country. Parem armis, a match for Jugurtha in the field.- 8 Contumeliosa dicta, an insolent reply. Quia tentatum &c., because being tried before, it &c., because in a former attempt he had been unsuccessful.