revelli possent, ab rāmīs ēminebant. Quini erant ōrdinēs, coniūnctī inter sẽ atque implicātī; quō qui intrāverant, sē ipsī acūtissimīs vāllīs induēbant.

appellābant.

Hōs cippōs

Ante hōs obliquis ordinibus in quincuncem dispo- 5 sitīs scrobes in altitudinem trium pedum fodiebantur paulātim angustiōre ad infimum fastīgiō. Hūc teretës stīpitēs feminis crassitūdine ab summō praeacūtī et praeūstī dēmittebantur, ita ut non amplius dīgitis IIII ex terrā ēminērent; simul confirmandi et stabiliendi causā 10 singuli ab infimō solō pedēs terrā exculcābantur; reliqua pars scrobis ad occultandās insidias vīminibus ac virgultis integēbātur. Huius generis octōnī ōrdinēs ducti ternōs inter sē pedēs distābant. Id ex similitüdine flōris lilium appellabant. Ante haec taleae peder is longae ferreis hāmīs īnfixis tōtae in terram īnfodiēbantur, mediocribusque intermissīs spatiis omnibus locis disserebantur; quōs stimulōs nōminābant.

Similar defenses against the outer enemy.

His rebus perfectīs, regiōnēs secutus quam potuit 74 aequissimās prō locī nātūrā XIIII milia passuum con-20 plexus parēs ēiusdem generis mūnītiōnēs, dīversās ab hīs, contră exteriorem hostem perfecit, ut nē māgnā quidem multitudine [si ita accidat eius discessu] mūnītiōnum praesidia circumfundi possent; nē autem cum periculō ex castrīs ēgredi cōgātur, diērum xxx pābu- 25 lum frumentumque habere omnēs convectum iubet.

General levy of Gauls for the relief of Alesia.

Dum haec ad Alesiam geruntur, Galli concilio pri- 75 cipum indictō nōn omnēs qui arma ferre possent censuit Vercingetorix, convocandos statuunt, sed cer

Ре

tum numerum cuique cīvitātī imperandum; nē tantā multitudine cōnfūsā nec moderārī nec discernere suōs nec frumentandī ratiōnem habere possent.

Imperant Haeduis atque eōrum clientibus, Segusiā5 vīs, Ambivaretīs, Aulercis Brannovīcibus, [Blannoviīs,] milia xxxv; parem numerum Arvernis, adiunctis Eleutetis, Cadūrcis, Gabalis, Vellāviīs, qui sub imperiō Arvernōrum esse cōnsuērunt; Sequanīs, Senonibus, Biturīgibus, Santonis, Rutēnīs, Carnutibus duodena milia; 10 Bellovacīs x; totidem Lemovicibus; octōna Pictonibus et Turonis et Parisiis et Helvētiīs; sēna Andibus, Ambiānīs, Mediomatricis, Petrocoriis, Nerviis, Morinis, Nitiobrogibus; v milia Aulercis Cēnomānīs; totidem Atrebatibus; IIII Veliocassis; [Lexoviis et] Aulercis 15 Eburovicibus III; Rauracis et Bōis bīna; x universis civitatibus quae Oceanum attingunt quaeque eōrum consuetudine Aremoricae appellantur, quō sunt in numerō Coriosolites, Redones, Ambibarii, Caletes, Osismi, Veneti, Lexovij, Venelli. Ex his Bellovaci suum 20 numerum non contulerunt, quod sẽ suō nōmine atque arbitrio cum Romānīs bellum gestūrōs dicerent neque cuiusquam imperiō obtemperātūrōs; rogātī tamen ā Commiō prō eius hospitiō duo mīlia mīsērunt.

76

The Gallic army approaches.

Huius operā Commi, ut anteā dēmōnstrāvimus, 25 fidēli atque utili superiōribus annīs erat ūsus in Britanniã Caesar; prō quibus meritīs cīvitātem ēius immūnem esse iusserat, iūra lēgēsque reddiderat atque ipsi Morinōs attribuerat. Tanta tamen universae Galliae cōnsensiō fuit libertatis vindicandae et pristinae belli laudis 30 recuperandae ut neque Beneficiis neque amicitiae me

moriā movērētur, omnesque et animō et opibus in bellum incumberent.

Coactis equitum milibus VIII et peditum circiter CCL, haec in Haeduōrum finibus recēnsēbantur, numerusque inībātur, praefecti constituebantur: Commiō 5 Atrebātī, Viridomārō et Eporēdorīgi Haeduīs, Vercassivellaunō Arvernō, cōnsōbrīnō Vercingetorīgis, summa imperī trāditur. His dēlecti ex civitatibus attribuuntur, quōrum cōnsiliō bellum administrārētur. Omnēs alacres et fiduciae plēni ad Alesiam proficiscuntur, 10 neque erat omnium quisquam qui aspectum modo tantae multitudinis sustineri posse arbitrārētur, praesertim ancipiti proeliō, cum ex oppidō ēruptiōne pūgnārētur, foris tantae copiae equitātūs peditātūsque cernerentur.

Council of war in Alesia. Desperate plan of Critognatus.

At ei qui Alesiae obsidēbantur, praeterită die quă 77 auxilia suōrum exspectaverant, consumptō omni frùmentō inscii quid in Haeduis gereretur, concilio coāctō dē exitū suārum fortūnārum consultabant. Ac variis dictis sententiis, quarum pars deditionem, pars, dum vīrēs suppeterent, ēruptiōnem cēnsēbat, non praetere- 20 unda ōrātiō Critōgnāti vidētur propter eius singulārem et nefariam crūdēlitātem. Hic summō in Arvernis ortus locō et magnae habitus auctōritātis, " Nihil," inquit, "dē eōrum sententia dictūrus sum qui turpissimam servitutem dēditiōnis nomine appellant, neque hōs 25 habendōs civium loco neque ad concilium adhibendōs censeō. Cum his mihi res est qui eruptionem probant; quōrum in cōnsiliō omnium vestrum cōnsēnsū prīstinae residĕre virtutis memoria videtur. Animi est ista mollitia, nōn vīrtus, paulisper inopiam ferre nōn posse, 30

66

Qui sẽ ultrō morti offerant, facilius reperiuntur quam qui dolorem patienter ferant.

66

Atque ego hanc sententiam probārem,

tantum

apud me dignitās potest,—sī nullam praeterquam vimē 5 tae nostrae iactūram fierī vidērem; sed in cōnsiliō capiendō omnem Galliam respiciāmus, quam ad nostrum auxilium concitāvimus. Quid hominum milibus LXXX ūnō locō interfectis propinquis cōnsanguineīsque nostrīs animi fore exīstimātis, sī paene in ipsīs cadāveribus Io proeliō decertare cōgentur? Nōlite hōs vestrō auxiliō exspoliāre qui vestrae salūtis causā suum periculum neglexerunt; nec stultitia ac temeritāte vestrā aut animī imbecillitāte omnem Galliam prōsternere et perpetuae servitūti subicere. An, quod ad diem nōn vēnērunt, dē eōrum fidē cōnstantiāque dubitātis? Quid ergō? Rōmānōs in illīs ulteriōribus mūnītiōnibus animīne causă cotidie exercērī putātis? Si illōrum nūntiīs cōnfīrmārī nōn potestis omnī aditū praesaeptō, hīs utiminī testibus adpropinquāre eōrum adventum; cũius reī 20 timōre exterriti diem noctemque in opere versantur.

15

“Quid ergō mei cōnsili est? Facere quod nostri māiōrēs nēquāquam parī bellō Cimbrōrum Teutonumque fēcērunt; qui in oppida compulsī āc similī inopiā subācti eōrum corporibus qui aetāte ad bellum inūtilēs 25 vidēbantur vītam tolerāvērunt neque sẽ hostibus trādidērunt. Cuius rei si exemplum non habērēmus, tamen lībertātis causā īnstitui et posterīs prōdī pulcherrimum iūdicārem. Nam quid illī simile bellō fuit? Dēpopulātā Gallia Cimbrī, magnaque inlātā calamitāte, finibus qui30 dem nostrīs aliquando excesserunt atque aliās terrās petiērunt; iūra, lēgēs, agrōs, lībertātem nōbīs reliquērunt. Rōmānī vērō quid petunt aliud aut quid volunt,

nisi invidia adducti, quos fāmā nōbilēs potentesque bellō cōgnōvērunt, hōrum in agrīs cīvitātibusque cōnsidere atque his aeternam iniungere servitutem? Neque enim umquam alia condiciōne bella gesserunt. Quod si ea, quae in longinquīs nātiōnibus geruntur, īgnōrātis, 5 respicite finitimam Galliam quae in provinciam redācta, iūre et lēgibus commūtātīs, secūribus subiecta perpetuā premitur servitūte.”

The inhabitants of the town are driven out, but Caesar refuses to let them pass.

Sententiis dictis constituunt ut ei qui valētūdine 78 aut aetate inutiles sint bello oppido excedant, atque 10 omnia prius experiantur quam ad Critōgnāti sententiam descendant; illō tamen potius utendum cōnsiliō, sī rēs cōgat atque auxilia morentur, quam aut dēditiōnis aut pācis subeundam condiciōnem. Mandubii, qui eōs oppidō receperant, cum liberis atque uxōribus exīre 15 coguntur. Hi cum ad mūnītiōnēs Rōmānōrum accessissent, flentēs omnibus precibus ōrābant ut sē in servitutem receptōs cibō iuvārent. At Caesar dispositīs in vāllō custōdiīs recipī prohibēbat.

Arrival of the relieving army.

Intereă Commius reliquique ducēs, quibus summa 79 imperī permissa erat, cum omnibus cōpiīs ad Alesiam perveniunt, et colle exteriōre occupātō nōn longius mille passibus à nostrīs mūnītiōnibus considunt. Posterō die equitātū ex castrīs ēductō omnem eam plāni'tiem, quam in longitudinem milia passuum III patēre 25 dēmōnstrāvimus, complent, pedestrēsque cōpiās paulum ab eo loco abductas in locis superioribus constituunt. Erat ex oppidō Alesiā dēspectus in campum.