bus rebus Caesar vehementer commōtus mātūrandum sibi exīstimāvit, nē, sī nova manus Suēbōrum cum veteribus cōpiis Ariovistī sēsē coniunxisset, minus facile resisti posset. Itaque re frumentāriā quam celerrimē potuit comparātā māgnīs itineribus ad Ariovistum con- 5 tendit.

And reaches Vesontio before Ariovistus.

L

Cum trīdui viam processisset, nuntiātum est ei 38 Ariovistum cum suis omnibus copiis ad occupandum Vesontiōnem, quod est oppidum māximum Sēquanōrum, contendere [trīduique viam ā suīs fīnibus prōcessisse]. Id nē accideret magnopere sibi praecaven- 10 dum Caesar existimabat. Namque omnium rērum, quae ad bellum usui erant, summa erat in eō oppidō facultas; idemque nãtūrā locī sic muniēbātur, ut māgnam ad ducendum bellum daret facultatem, proptereā quod flumen Dubis, ut circinō circumductum, paene 15 tōtum oppidum cingit; reliquum spatium, quod est nōn amplius pedum DC, quã flūmen intermittit, mōns continet māgnā altitudine, ita, ut rādīcēs ēius montis ex utraque parte ripae fluminis contingant. Hunc mūrus circumdatus arcem efficit et cum oppidō coniun- 20 git. Hūc Caesar māgnīs nocturnīs diurnīsque itineribus contendit, occupātōque oppido ibi praesidium conlocat.

Panic of the Roman soldiers.

Dum paucos dies ad Vesontiōnem rei frumentāriae 39 commeatusque causā morātur, ex percontātiōne nos- 25 trōrum vocibusque Gallōrum ac mercātōrum, qui ingenti māgnitudine corporum Germānōs, incredibili virtute atque exercitatiōne in armis esse praedicābant, saepenumerō sẽsẽ cum his congressōs nē vultum.

quidem atque aciem oculorum dicebant ferre potuisse, tantus subitō timor omnem exercitum occupāvit, ut non mediocriter omnium mentēs animosque perturbāret. Hic primum ortus est ā tribūnīs mīlitum, prae5 fectis reliquisque, qui ex urbe amicitiae causā Caesarem secūtī nōn māgnum in rē militārī ūsum habēbant; quōrum alius aliā causā inlātā, quam sibi ad proficiscendum necessariam esse diceret, petebat ut eius voluntate discedere liceret; nōn nūllī pudōre adductī, ut 10 timōris suspīciōnem vītārent, remanēbant. Hi neque vultum fingere neque interdum lacrimās tenere poterant; abditi in tabernāculīs aut suum fātum querēbantur aut cum familiāribus suis commune periculum miserābantur. [Vulgō tōtīs castrīs testāmenta obsīgnā15 bantur.]

Hōrum vocibus ac timōre paulātim etiam ei, qui magnum in castris usum habebant, militēs centuriōnēsque quique equitātui praeerant, perturbābantur. Qui sē ex his minus timidōs exīstimārī volēbant, nōn sẽ 20 hostem verēri, sed angustias itineris et magnitudinem silvārum, quae intercederent inter ipsōs atque Ariovistum, aut rem frūmentāriam, ut satis commodē supportāri posset, timēre dicebant. Nōn nulli etiam Caesari nūntiābant, cum castra movērī āc sīgna ferrī iussisset, 25 non fore dicto audientēs militēs neque propter timōrem signa lātūrōs.

40

Caesar addresses his men, makes light of their fears, and declares his intention of advancing immediately.

Haec cum animadvertisset, convocato consilio omniumque ōrdinum ad id cōnsilium adhibitis centuriōnibus vehementer eōs incūsāvit: prīmum quod aut

quam in partem aut quo consilio ducerentur sibi quaerendum aut cogitandum putarent. Ariovistum sẽ consule cupidissime populi Romānī amicitiam adpetisse; cür hunc tam temere quisquam ab officio discessurum iudicaret? Sibi quidem persuādērī cōgnitīs suis 5 postulatis atque aequitate condicionum perspectă eum neque stram neque populi Romānī grātiam repudiāturum. Quod si furore atque amentia impulsus bellum intulisset quid tandem vererentur? Aut cur de suā virtute aut de ipsius diligentia dēspērārent? Factum 10 eius hostis periculum patrum nostrōrum memoria, cum Cimbris et Teutonis à C. Mario pulsīs non minōrem laudem exercitus quam ipse imperātor meritus vidēbatur factum etiam nuper in Italia servili tumultu, quos tamen aliquid usus ac disciplīna quam à nobis 15 accepissent, sublevarent. Ex quo iudicări posse quan- .. tum haberet in se boni constantia, propterea quod, quos aliquamdiu inermes sine causa timuissent, hōs ¿ postea armatōs ac victōrēs superāssent.

Denique hōs esse eosdem Germanos quibuscum 20 saepemimerö Helvetii congressi, non solum in suis sed etiam in illorum finibus, plerumque superărint; qui tamen pares esse nostro exercitui non potuerint. Si quōs adversum proelium et fuga Gallōrum commovēret, hōs, si quaererent, reperire posse diuturnitate belli 25 defatigātis Gallis Ariovistum, cum multōs mēnsēs castrīs sē āc paludibus tenuisset neque sui potestatem fēcisṣet, dēspērantēs iam dē pūgnā et dispersōs subitō adortum magis ratiōne et consiliō quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros atque imperitos 30 locus fuisset, hac nē ipsum quidem spērāre nostrōs exercitus capi posse.

Qui suum timorem in rei frumentāriae simulatiōnem angustiasque itineris conferrent, facere arroganter, cum aut de officio imperātōris dēspērāre aut praescribere viderentur. Haec sibi esse curae; frumentum 5 Sequanōs, Leucos, Lingones subministrare, iamque esse in agris frumenta mātūra; de itinere ipsōs brevi tempore iudicatūros. Quod non fore dicto audientes neque signa lātūrī dicantur, nihil sẽ ea re commovēri: scire enim, quibuscumque exercitus dicto audiens nōn 10 fuerit, aut male re gesta fortunam defuisse, aut aliquo facinore compertō avaritiam esse convictam; suam innocentiam perpetuā vītā, fēlicitātem Helvetiōrum bellō esse perspectam.

Itaque se, quod in longiorem diem conlātūrus fuis15 set, repraesentātūrum, et proximā nocte de quartā vigilia castra mōtūrum, ut quam primum intellegere posset utrum apud eos pudor atque officium an timor plūs valeret. Quod si praetereā nēmō sequatur, tamen sẽ cum sōlā decimā legiōne itūrum, de qua non dubitaret, 20 sibique eam praetōriam cohortem futuram. Huic legiōni Caesar et indulserat praecipue et propter virtutem confidebat maximē.

4I

Courage is restored and the Romans advance.

Hac ōrātiōne habitā mirum in modum conversae sunt omnium mentes summaque alacritas et cupiditās 25 belli gerendi inlāta est; princepsque x legiō per tribunōs militum ei grātiās ēgit, quod dẽ sẽ optimum iūdicium fecisset, sēque esse ad bellum gerendum parātissimam confirmavit. Deinde reliquae legiōnēs cum tribunis militum et primōrum ordinum centurionibus 30 egerunt uti Caesarī satisfacerent: Sẽ neque umquam