in patres legere, quo contemptior paucitate ipsa ordo 7 esset minusque per se nihil agi indignarentur. Hic enim regum primus traditum a prioribus morem de omnibus senatum consulendi solvit, domesticis consiliis rem publicam administravit, bellum pacem foedera societates per se ipse cum quibus voluit iniussu populi ac senatus fecit diremitque.

8

Latinorum sibi maxime gentem conciliabat, ut peregrinis quoque opibus tutior inter cives esset, neque hospitia modo cum primoribus eorum, sed adfinitates quoque 9 iungebat. Octavio Mamilio Tusculano-is longe princeps Latini nominis erat, si famae credimus, ab Vlixe deaque Circa oriundus, ei Mamilio filiam nuptum dat perque eas nuptias multos sibi cognatos amicosque eius conciliat.

50

Iam magna Tarquini auctoritas inter Latinorum proceres erat, cum in diem certam ut ad lucum Ferentinae conveniant indicit; esse quae agere de rebus communi2 bus velit. Conveniunt frequentes prima luce. Ipse Tarquinius diem quidem servavit, sed paulo ante quam sol occideret venit. Multa ibi toto die in concilio variis 3 iactata sermonibus erant.

Turnus Herdonius ab Aricia

ferociter in absentem Tarquinium erat invectus: haud mirum esse Superbo ei inditum cognomen - iam enim ita clam quidem mussitantes, vulgo tamen, eum appellabant ; an quicquam superbius esse quam ludificari sic omne nomen Latinum, principibus longe a domo excitis 4 ipsum, qui concilium indixerit, non adesse? Temptari profecto patientiam, ut, si iugum acceperint, obnoxios premat. Cui enim non apparere, adfectare eum imperium in Latinos? Quod si sui bene crediderint cives 5 aut si creditum illud et non raptum parricidio sit, credere et Latinos, quamquam ne sic quidem alienigenae, debere; sin suos eius paeniteat, quippe qui alii super 6 alios trucidentur, exsulatum eant, amittant bona, quid spei melioris Latinis portendi? si se audiant, domum suam quemque inde abituros neque magis observaturos. diem concilii quam ipse qui indixerit observet.

Haec atque alia eodem pertinentia seditiosus facino- 7 rosusque homo iisque artibus opes domi nactus cum

ditum, trusted (at all).— et non, and not, rather. Latinos: opposed to cives sui. — quamquam : correctivum.sic, in that case. alienigenae: i.e. as Tarquin was.

debere: the protases of this apodosis, though put as simple conditions (changed to subjunctive in indirect discourse), are really ironical, and leave their contraries to be implied.

6. sin, etc. the real state of the case. -se: see Gr. 196. a. 2.— audiant: representing a colloquial present for future time; Gr. 276. c. quemque abituros: see Gr. 205. c. 2.

7. seditiosus: as if the Latins were subject to Rome, as they facinorowere in later times. sus: hardly more than, daring; properly, ready for violent and

8 maxime dissereret, intervenit Tarquinius. Is finis orationi fuit. Aversi omnes ad Tarquinium salutandum, qui, silentio facto, monitus a proximis ut purgaret se quod id temporis venisset, disceptatorem ait se sumptum inter patrem et filium cura reconciliandi eos in gratiam moratum esse et, quia ea res exemisset illum diem, pos9 tero die acturum quae constituisset. Ne id quidem ab Turno tulisse tacitum ferunt; dixisse enim nullam breviorem esse cognitionem quam inter patrem et filium paucisque transigi verbis posse: ni pareat patri, habiturum infortunium esse.

51

Haec Aricinus in regem Romanum increpans ex concilio abiit. Quam rem Tarquinius aliquanto quam videbatur aegrius ferens confestim Turno necem machinatur, ut eundem terrorem, quo civium animos domi oppresse2 rat, Latinis iniceret. Et quia pro imperio palam interfici non poterat, oblato falso crimine insontem oppressit. Per adversae factionis quosdam Aricinos servum Turni auro corrupit, ut in deversorium eius vim magnam gladi

orum inferri clam sineret. Ea cum una nocte perfecta 3 essent, Tarquinius paulo ante lucem accitis ad se principibus Latinorum quasi re nova perturbatus, moram suam hesternam, velut deorum quadam providentia inlatam, ait saluti sibi atque illis fuisse. Ab Turno 4 dici sibi et primoribus populorum parari necem, ut Latinorum solus imperium teneat. Adgressurum fuisse hesterno die in concilio; dilatam rem esse quod auctor concilii afuerit, quem maxime peteret. Inde illam ab- 5 sentis insectationem esse natam, quod morando spem destituerit. Non dubitare, si vera deferantur, quin prima luce, ubi ventum in concilium sit, instructus cum coniuratorum manu armatusque venturus sit. Dici gla- 6 diorum ingentem esse numerum ad eum convectum. Id vanum necne sit, extemplo sciri posse: rogare eos ut inde secum ad Turnum veniant. Suspectam fecit rem 7 et ingenium Turni ferox et oratio hesterna et mora Tarquinii, quod videbatur ob eam differri caedes potuisse. Eunt inclinatis quidem ad credendum animis, tamen nisi gladiis deprehensis cetera vana existimaturi.

Vbi est eo ventum, Turnum ex somno excitatum cir- 8 cumsistunt custodes, comprehensisque servis, qui cari

tate domini vim parabant, cum gladii abditi ex omnibus locis deverticuli protraherentur, enim vero manifesta res visa iniectaeque Turno catenae, et confestim Latinorum 9 concilium magno cum tumultu advocatur. Ibi tam atrox invidia orta est gladiis in medio positis, ut indicta causa novo genere leti deiectus ad caput aquae Ferentinae crate superne iniecta saxisque congestis mergeretur.

52

Revocatis deinde ad concilium Latinis Tarquinius conlaudatisque qui Turnum novantem res pro manifesto 2 parricidio merita poena adfecissent, ita verba fecit: posse quidem se vetusto iure agere, quod, cum omnes Latini ab Alba oriundi sint, in eo foedere teneantur quo ab Tullo res omnis Albana cum coloniis suis in Romanum 3 cesserit imperium; ceterum se utilitatis id magis omnium causa censere, ut renovetur id foedus, secundaque potius fortuna populi Romani ut participes Latini fruantur quam urbium excidia vastationesque agrorum, quas

8. abditi: by the agents of Tarquin. ex omnibus locis, from every corner. deverticuli: cf. deversorium in 2. I enim vero, really, expressing the thought as it occurred to the minds of the council. manifesta, caught in the act. In such cases a more summary form of procedure was practised in ancient times than in other cases. tumultu, excitement.

9. in medio positis: i.e. brought into the assembly and displayed. · indicta causa: i.e. without allowing him to plead his cause, without trial; see 52. 5 n. -novo: this was not in use among the Romans, but was not unknown to other nations; cf. Tac. Ger. 12.

FURTHER SUBJECTION OF THE
LATINS.

52. revocatis: i.e. from the summary punishment of Turnus.

The order here gives a force precisely equivalent to the English participle in agreement, 'Having,' etc.

parricidio inasmuch as the attempt with which he was charged included the murder of the king and others. adfecissent: see Gr. 341. d.

2. posse quidem, etc.: notice the emphasis, I MIGHT (said he)... but. agere: i.e. proceed as if Rome had the imperium over all the Latins. oriundi: and hence as colonies subject to the treaties of the mother country Alba. — ab Tullo, from the time of, etc.

3. utilitatis: depending on causa. — id: referring to the ut clause; see Gr. 238. b, and 331. censere: in its technical sense of giving an opinion, as in the senate. renovetur: emphatic, as opposed to vetusto iure. - secunda: opposed to excidia, etc.