A. C. 322. Neque illum magistro equitum infestiorem, quam tribunis mili- U. C. 430. tum, quam centurionibus, quam militibus, esse. si possit, in omnes sæviturum fuisse: quia id nequeat, in unum sævire. Etiam invidiam tanquam ignem summa petere, in caput consilii, in ducem incurrere. Si se simul cum gloria rei gesta exstinxisset, tunc victorem velut in capto exercitu dominantem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum. Proinde adessent in sua causa omnium libertati. Si consensum exercitus eumdem, qui in prælio fuerit, in tuenda victoria videat, et salutem unius omnibus curæ esse, inclinaturum ad clementiorem sententiam animum. Postremo se vitam fortunasque suas illorum fidei virtutique permittere. M. E. XXXII. Clamor e tota concione ortus, uti bonum animum haberet: neminem illi vim allaturum, salvis legionibus Romanis. Haud multo post dictator advenit: classicoque extemplo ad concionem advocavit. Tum silentio facto, præco Q. Fabium magistrum equitum citavit. qui simul ex inferiore loco ad tribunal accessit, tum dictator: Quæro, inquit, de te, Dictatoris Q. Fabi, quum summum imperium dictatoris sit, pareantque ei oratio ad 53 consules, regia potestas, prætores iisdem auspiciis, quibus consules, creati, æquum censeas, necne, magistrum equitum dicto audientem esse. Itemque illud interrogo, quum me incertis auspiciis profectum ab domo scirem, utrum mihi turbatis religionibus respublica in discrimen committenda fuerit, an auspicia repetenda, ne quid dubiis diis agerem. simul illud, quæ dictatori religio impedimento ad rem gerendam fuerit, num ea magister equitum solutus ac liber potuerit esse. 54 Sed quid ego hæc interrogo? quum, si ego tacitus abissem, tamen tibi ad voluntatis interpretationem mea dirigenda tua sententia fuerit. Quin tu respondes, vetuerimne te quicquam rei me absente agere; vetuerimne signa cum hostibus conferre? Quo tu imperio meo spreto, incertis auspiciis, turbatis religionibus, adversus morem militarem, disciplinamque majorum, et numen deorum, ausus es cum hoste confligere. Ad hæc, quæ interrogatus es, responde. extra ea, cave vocem mittas. Accede lictor. Adversus quæ singula Q. Fabio quum respondere haud facile esset, et nunc quereretur eumdem accusatorem capitis sui ac judicem esse; modo, vitam sibi eripi citius, quam gloriam rerum gestarum posse, vociferaretur, purgaretque se invicem, atque ultro accusaret; tunc 53 Consules, régia potestas] Vid. not. 9. ad iv. 2. supra. 54 Sed quid ego] Quasi diceret: sed quid ego te ad disceptationem ipsius rei voco, quum tuæ partes non aliæ sint, quam ut pareas; quum ita tibi voluntas mea pro lege esse debuerit, ut, etiamsi ego tacitus abissem, ea tibi conjectura pediri jubet. Fabius se U. C. 430 Papirius redintegrata ira, spoliari magistrum equitum, ac Virgas et virgas et secures expediri jussit. Fabius fidem militum imsecures ex-plorans, lacerantibus vestem lictoribus, ad triarios, tumultum jam 55 in concione miscentes, sese recepit. Inde clamor in totam concionem est perlatus: alibi preces, alibi minæ aurecipit ad diebantur. Qui proximi forte tribunal steterant, quia subtriarios. jecti oculis imperatoris noscitari poterant, orabant ut parceret magistro equitum, neu cum eo exercitum damnaret. Extrema concio, et circa Fabium globus, increpabant inclementem dictatorem nec procul seditione aberant. Ne tribunal quidem satis quietum erat. Legati circumstantes sellam orabant, ut rem in posterum diem differret, et iræ suæ spatium, et consilio tempus daret: Satis castigatam adolescentiam Fabii esse satis deformatam victoriam: ne ad extremum finem supplicii tenderet: neu 56 unico juveni, neu patri ejus clarissimo viro, neu Fabiæ genti eam injungeret ignominiam. Quum parum precibus, parum causa proficerent, intueri sævientem concionem jubebant. Ita irritatis militum animis subdere ignem, ac materiam seditioni, non esse ætatis, non prudentiæ ejus. neminem id Q. Fabio 57 pœnam deprecanti suam vitio versurum, sed dictatori, si occæcatus ira infestam multitudinem in se pravo certamine movisset. Postremo, 58 ne id se gratiæ dare Q. Fabii crederet, se jusjurandum dare paratos esse, non videri e republica in Q. Fabium eo tempore animadverti. XXXIII. His vocibus quum in se magis incitarent dictatorem, quam in magistrum equitum placarent, jussi de tribunali descendere legati: et silentio nequicquam per præconem tentato, quum præ strepitu ac tumultu nec ipsius dictatoris, nec apparitorum ejus vox audiretur, nox, velut in prælio, certamini finem fecit. Magister equitum jussus postero Romam die adesse, quum omnes affirmarent infestius Papirium exarfugit. surum, agitatum contentione ipsa exacerbatumque, clam ex castris Romam profugit: et, patre auctore M. Fabio, qui ter jam consul, dictatorque fuerat, vocato extemplo senatu, quum maxime conquereretur apud Patres vim atque injuriam dictatoris, repente strepitus ante curiam lictorum submoventium 55 In concione] Otiosæ voces, ac fortasse huc retractæ ex sequenti versu, ubi legitur in totam concionem. Eas tamen delere si cui durum videbitur, mitius licet huic loco consulere, et emendare cum Tan. Fabro: tumultu jam concionem miscentes. 56 Unico juveni] Juveni, cujus virtus singularis et unica esset. 57 Pœnam deprecanti suam] Supplicium effugere conanti. Is deprecatur, qui precatur ne quid contingat. 58 Ne id se gratiæ dare Q. Fabii crederet] Ne crederet se ideo sic loqui, quia gratiam Fabii demereri vellent; se in iis quæ dicerent spectare Fabii gratiam et amicitiam. Tr. Pl. ap auditur. et ipse infensus aderat, postquam comperit profe- U. C. 430. ctum ex castris, cum expedito equitatu secutus. Iterata de- A. C. 322. Sequitur inde contentio est : et prendi Papirius Fabium jussit. Ubi dictator. quum deprecantibus primoribus Patrum, atque universo senatu, perstaret in incepto immitis animus; tum pater M. Fabius, Quandoquidem, inquit, apud te nec auctoritas senatus; Fabii pater nec ætas mea, cui orbitatem paras; nec virtus nobilitasque ma- pellat. gistri equitum a te ipso nominati valet; nec preces, quæ sæpe hostem mitigavere, quæ deorum iras placant : tribunos plebis appello, et provoco ad populum; 59 eumque tibi fugienti exercitus tui, fugienti senatus judicium, judicem fero, qui certe unus plus quam tua dictatura potest polletque. Videro cessurusne provocationi sis, 60 cui rex Romanus Tullus Hostilius cessit. Ex curia in concionem itur. quo cum paucis dictator, cum omni agmine principum magister equitum quum escendisset; deduci eum de Rostris Papirius in partem inferiorem jussit. Secutus pater, Bene agis, inquit, quum eo nos deduci jussisti, unde et privati vocem mittere possemus. In primo, non tam perpetuæ orationes, quam altercatio, exaudiebantur. Vicit deinde strepitum vox et indignatio Fabii senis, increpantis Fabii senis superbiam crudelitatemque Papirii. Se quoque dictatorem oratio. Romæ fuisse, nec a se quemquam, ne plebis quidem hominem, non centurionem, non militem, violatum: Papirium, tanquam ex hostium ducibus, sic ex Romano imperatore victoriam et triumphum petere. 61 Quantum interesset inter moderationem antiquorum, et novam superbiam crudelitatemque! Dictatorem Quintium Cincinnatum, in L. Minucium consulem, ex obsidione a se ereptum, non ultra sævisse, quam ut legatum eum ad exercitum pro consule relinqueret. M. Furium Camillum, in L. Furio, qui contempta sua senectute et auctoritate, fœdissimo cum eventu pugnasset, non solum in præsentia moderatum iræ esse, ne quid de collega secus populo, aut senatui scriberet; sed quum revertisset, potissimum ex tribunis consularibus habuisse, quem ex collegis, optione ab senatu data, socium sibi imperii delegerit. Nam populi quidem, penes quem potestas omnium rerum esset, ne iram quidem unquam atrociorem fuisse in eos qui temeritate atque inscitia exercitus amisissent, quam ut pecunia eos mulctaret. capite anquisitum, ob rem bello male gestam, de imperatore nullo ad eam diem esse. Nunc ducibus populi Romani, quæ ne victis quidem bello fas fuerit, virgas et secures victoribus, 59 Eum... tibi... judicem fero] Ei, tanquam judici, ut te sistas postulo. Vid. not. 88. ad iii. 24. 60 Cui... Tullus Hostilius cessit] Tum cessit provocationi Tullus Hostilius, VOL. I. P. II. quum Horatii causam a duumviris dam- 61 Quantum interesset] Magis Livia. U. C. 430.et justissimos meritis triumphos, intentari. Quid enim tandem A. C. 322. · passurum fuisse filium suum, si exercitum amisisset, si fusus, fugatus, castris exutus fuisset? quo ultra iram violentiamque ejus excessuram fuisse, quam ut verberaret necaretque? Quam conveniens esse, propter Q. Fabium civitatem in lætitia, victoria, supplicationibus, ac gratulationibus esse: eum propter quem deum delubra pateant, are sacrificiis fument, honore, donis cumulentur, nudatum virgis lacerari in conspectu populi Romani, intuentem Capitolium atque arcem, deosque ab se 62 duobus præliis haud frustra advocatos? Quo id animo exercitum, qui ejus ductu auspiciisque vicisset, laturum? quem luctum in castris Romanis, quam lætitiam inter hostes fore? Hæc simul jurgans, querens, deum hominumque fidem obtestans, et complexus filium, plurimis cum lacrymis agebat. ⚫ratio. ་ XXXIV. Stabat cum eo senatus majestas, favor populi, tribunitium auxilium, memoria absentis exercitus. Ex parte altera, 63 imperium invictum populi Romani, et disciplina rei militaris, et dictatoris edictum pro numine semper observatum, et Manliana imperia, et posthabita filii caritas publicæ Dictatoris utilitati, jactabantur. Hoc etiam L. Brutum, conditorem Romanæ libertatis, antea in duobus liberis fecisse. Nunc patres comes, et senes faciles, 64 de alieno imperio spreto, tanquam rei parva, disciplinæ militaris eversæ juventuti gratiam facere. Se tamen perstaturum in incepto: nec ei, qui adversus dictum suum turbatis religionibus ac dubiis auspiciis pugnasset, quicquam ex justa pœna remissurum. Majestas imperii perpetuane esset, non esse in sua potestate: L. Papirium nihil de ejus jure deminuturum. Optare, ne potestas tribunitia, inviolata ipsa, violet intercessione sua Romanum imperium, neu populus Romanus in se potissimum dictatorem et jus dictaturæ exstinguat. Quod si fecisset, non L. Papirium, sed tribunos, sed pravum populi judicium nequicquaw posteros accusaturos: quum polluta semel militari disciplina, non miles centurionis, non centurio tribuni, non tribunus legati, non legatus consulis, non magister equitum dictatoris pareat imperio: nemo hominum, nemo deorum verecundiam habeat: non edicta imperatorum, non auspicia observentur: sine commeatu vagi milites in pacato, in hostico errent; immemores sacramenti, licentia sola se, ubi velint, exauctorent: infrequentia deserantur signa: neque conveniatur ad edictum, 62 Duobus præliis] Supra c. 30. potiorem habuisse videtur Livius fidem eorum auctorum, qui semel tantum pugnasse Fabium tradidere. Sed hic loquentem inducit patrem ex ea opinione, quæ magis causæ suæ faveat. 63 Imperium invictum populi Romani] Imperii, quod a populo magistratibus ducibusque commissum populi nomine geratur, majestas huc usque inviolata. 64 De alieno] Legit Tan. Faber: dictatorio. Felicissima conjectura. Sensus enim optimus est, et apprime con grait et nunierus et forma litterarum. A. C. 322. nec discernatur interdiu nocte, æquo iniquo loco, jussu in- U. C. 43A. jussu imperatoris pugnent: et non signa, non ordines servent : latrocinii modo cæca et fortuita, pro solenni et 65 sacrata, militia sit. Horum criminum vos reos in omnia secula offerte tribuni plebei. 66 vestra obnoxia capita pro licentia Q. Fabio objicite. rem. R. exo XXXV. Stupentes tribunos, et suam jam vicem magis anxios, quam ejus cui auxilium ab se petebatur, liberavit onere consensus populi Romani ad preces et obtestationem versus, ut sibi poenam magistri equitum dictator remitteret. P. Tribuni quoque inclinatam rem in preces subsecuti, orare rat dictato dictatorem insistunt, ut veniam errori humano, veniam adolescentiæ Q. Fabii daret. satis eum pœnarum dedisse. Jam ipse adolescens, jam pater M. Fabius contentionis obliti, procumbere ad genua, et iram deprecari dictatoris. Tum dictator silentio facto, Bene habet, inquit, Quirites. vicit disciplina militaris; vicit imperii majestas, quæ in discrimine fuerunt, an ulla post hanc diem essent. Non noxæ eximitur Q. Fabius, qui contra edictum imperatoris pugnavit; sed noxæ damnatus, donatur populo Romano, donatur tribunitia potestati, precarium non justum auxilium ferenti. Vive, Q. Fabi, felicior hoc consensu civitatis ad tuendum te, quam qua paulo ante exsultabas victoria. vive, id facinus ausus, cujus tibi ne parens quidem, si codem loco fuisset, quo fuit L. Papirius, veniam dedisset. Mecum, ut voles, reverteris in gratiam: populo Romano, cui vitam debes, nihil majus præstiteris, quam si hic tibi dies satis documenti dederit, ut bello ac pace pati legitima imperia possis. Quum se nihil morari magistrum equitum pronunciasset, degressum eum 67 templo lætus senatus, lætior populus, circumfusi, ac gratulantes hinc magistro equitum, hinc dictatori, prosecuti sunt: firmatumque imperium militare haud minus periculo Q. Fabii, quam supplicio miserabili adolescentis Manlii videbatur. Forte ita eo anno evenit, ut, quotiescunque dictator ab exercitu recessit, hostes in Samnio moverentur. ceterum in oculis exemplum erat Q. Fabius M. Valerio legato, qui castris præerat, ne quam vim hostium magis, quam trucem dictatoris iram timeret. Itaque frumentatores quum circumventi ex insidiis, cæsi loco iniquo essent, creditum vulgo est, subveniri eis ab legato potuisse, ni tristia edicta exhorruisset. Ea quoque ira alienavit a dictatore militum animos, jam ante infensos, quod implacabilis Q. Fabio fuisset, 65 Sacrata] Militia sacrata habebatur ⚫b sacramentum militare. 66 Vestra obnoxia capita] Vestra capita obstringite tot criminibus, ut gratifice mini Q. Fabio, et licentiam ejus tuea- 67 Templo] Rostris. Vid. supra c. 14. |