EPITOME LIBRI NONI LIVIANI. Titus Veturius et Sp. Postumius apud Caudinas Furcas, dedu cto in locum arctum exercitu, quum nulla spes evadendi esset, fædere cum Samnitibus facto, et sexcentis equitibus Romanis obsidibus datis, ita exercitum abduxerunt, ut omnes sub jugum mitterentur. iidemque, auctore Sp. Postumio consule, qui in senatu suaserat, ut eorum deditione, quorum culpa tam deforme foedus ictum erat, publica fides liberaretur, cum duobus tribunis plebis, et omnibus qui foedus spoponderant, dediti Samnitibus, non sunt recepti. nec multo post fusis a Papirio Cursore Samnitibus, et sub jugum missis, receptisque sexcentis equitibus Romanis, qui obsides dati erant pudor prioris flagitii abolitus. Tribus duæ adjecta sunt, Ufentina et Falerina. Suessa et Pontia colonia deducta sunt. Ap. Claudius censor aquam Claudiam perduxit: viam stravit, quæ Appia vocata est: libertinorum filios in senatum legit. ideoque, quoniam is ordo videbatur inquinatus indignis, sequentis anni consules 1 in senatu legendo observaverunt, quemadmodum ante per proximos censores observatum fuerat. Res præterea contra Apulos, Etruscos, Umbros, Marsos, Pelignos, Equos, et Samnites, quibus fœdus erat restitutum, prospere gestas continet. Flavius scriba, libertino patre natus, ædilis curulis fuit, per forensem factionem creatus: quæ quum comitia et Campum turbaret, et in iis propter nimias vires dominaretur, a Q. Fabio censore in quatuor tribus redacta est, quas urbanas appellavit: eaque res Fabio Maximo nomen dedit. In hoc libro mentio Alexandri Magni, qui temporibus his fuit; et estimatis populi Romani viribus quæ tunc erant, colligit, si Alexander in Italiam trajecisset, non tam facilem ei victoriam de populo Romano fore, quam de iis gentibus quas ad Orientem imperio suo subjecerat. 1 In senatu legendo observaverunt, quem- Aut aliquid vitii est, aut is qui has epiadmodum ante . observatum fuerat] tomas redegit, malus est Latinitatis an Non hæc satis Latina videtur oratio. etor. A C. 319 LIBER IX. U. C. 435. I. SEQUITUR hunc annum nobilis clade Romana Caudina Coss. Pontii Samnitis bellatorem ducemque. Is, ubi legati, qui ad dedendas res missi erant, pace infecta redierunt, Ne nihil actum, inquit, hàc legatione censeatis, expiatum est quidquid ex fœdere rupto irarum in nos cœlestium fuit. Satis scio, quibuscumque diis cordi fuit, subigi nos ad necessitatem dedendi res, quæ a nobis ex fœdere repetita fuerant, iis non fuisse cordi tam superbe ab Romanis fœderis expiationem spretam. Quid enim ultra fieri ad placandos deos mitigandosque homines potuit, quam quod nos fecimus? Res hostium in præda captas, quæ belli jure nostræ videbantur, remissimus: auctores belli, quia vivos non potuimus, perfunctos jam fato dedidimus: bona eorum, ne quid ex contagione noxæ remaneret penes nos, Romam portavimus. Quid ultra tibi, Romane, quid fœderi, quid diis arbitris fœderis debeo ? quem tibi tuarum irarum, quem meorum suppliciorum judicem feram? neminem neque populum, neque privatum fugio. 2 Quod si nihil cum potentiore juris humani relinquitur inopi, at ego ad deos vindices intoleranda superbiæ confugiam: et precabor, ut iras suas vertant in eos, quibus non suæ redditæ res, non alienæ accumu latæ satis sint; quorum sævitiam non mors noxiorum, non deditio exanimatorum corporum, non bona sequentia domini deditionem exsatient: placari nequeant, nisi hauriendum sanguinem, laniandaque viscera nostra præbuerimus. Justum est bellum, Samnites, quibus necessarium: et pia arma, quibus nulla nisi in armis relinquitur spes. Proinde, 3 quum rerum humanarum maximum momentum sit, quam propitiis rem, quam adversis agant dis; pro certo habete, priora bella adversus deos magis, quam homines gessisse : hoc, quod instat, ducibus ipsis diis ge sturos. II. Hæc non læta magis quam vera vaticinatus, exercitu Samnites educto, circa Caudium castra quam potest occultissime locat: ad Caudi- inde ad Calatiam, ubi jam consules Romanos castraque esse um castra locant. 1 Putre longe prudentissimo] Viros ille sapientissimos cognorat, Archytam et Platonem, teste Cic. de Sen. n. 41. 2 Quod si nihil cum potentiore] Quod si nihil est inopi, infirmiori adversus po tentiorem præsidii in legibus humanis. 3 Quum rerum humanarum maximum momentum sit] Quum id maxime dominetur in rebus humanis, quum res humanæ maxime ex eo pendeant, quam propitiis, quam adversis diis homines rem agant. A. C. 319. audiebat, milites decem pastorum habitu mittit, pecoraque di- U. C. 433. versos alium alibi haud procul Romanis pascere jubet præsidiis: ubi inciderint in prædatores, ut idem omnibus sermo constet, legiones Samnitium in Apulia esse: Luceriam omnibus copiis circumsedere: nec procul abesse, quin vi capiant. Jam is etiam rumor ante de industria vulgatus venerat ad Romanos: sed fidem auxere captivi; eo maxime, quod sermo inter omnes congruebat. Haud erat dubium, quin 4 Lucerinis opem Romanus ferret, bonis ac fidelibus sociis; simul, ne Apulia omnis ad præsentem terrorem deficeret. 5 ea modo, qua irent, consultatio fuit. Duæ ad Luceriam ferebant viæ, altera 6 præter oram Superi maris patens apertaque, sed quanto tutior, tanto fere longior: altera per Furculas Caudinas brevior. Sed ita natus locus est: saltus duo alti, angusti, sylvosique sunt, montibus circa perpetuis inter se juncti. jacet inter eos satis patens clausus in medio campus herbidus aquosusque, per quem medium iter est. sed antequam venias ad eum, intrandæ primæ angustiæ sunt, et, aut eadem, qua te insinuaveris, retro via repetenda; aut, si ire porro pergas, per alium saltum arctiorem impeditioremque evadendum. In eum campum 7 via alia per cavam rupem Romani demisso agmine, quum ad alias angustias protinus pergerent, septas dejectu arborum, saxorumque ingentium objacentem molem invenere. Quum fraus hostilis apparuisset, præsidium etiam Capti frau in summo saltu conspicitur. Citati inde retro, qua venerant, mani. pergunt repetere viam. eam quoque clausam sua obice, armisque inveniunt. Sistunt inde gradum sine ullius imperio, stuporque omnium animos, ac velut torpor quidam insolitus membra tenet: intuentesque alii alios (quum alterum quisque magis mentis compotem ac consilii ducerent) diu immobiles silent. Deinde, ubi prætoria consulum erigi videre, et expedire quosdam utilia operi, quanquam ludibrio fore munientes perditis rebus ac spe omni adempta cernebant; tamen, ne culpam malis adderent, pro se quisque, nec hortante ullo nec imperante, ad muniendum versi, castra propter aquam vallo circumdant: sua ipsi opera, laboremque irritum (præterquam quod hostes superbe increpabant) cum miserabili confessione 4 Lucerinis... bonis ac fidelibus sociis] Non satis apparet ex præcedente historia, cu Lucerini dicantur boni ac fideles socii Romanorum. 5 Ea molo] Id unum in dubitationem consultationemque venit, qua via eundum esset. 6 Præter oram Superi maris] Non facile intelligitur quomodo ab urbe Campa niæ Calatia ad mediterraneam Apulia 7 Via alia... ad alias angustias] Hæc de loci Ro U. C. 433. eludentes. Ad consules moestos, ne advocantes quidem in A. C. 319. consilium, (quando nec consilio, nec auxilio locus esset) sua sponte legati ac tribuni conveniunt: militesque in prætorium versi, opem, quam vix dii immortales ferre poterant, ab ducibus exposcunt. Consilium expedire non pos. sunt. responsa. III. Querentes magis quam consultantes nox oppressit, quum pro ingenio quisque fremerent, 8 alius per obices viarum, alius per adversa montium, per sylvas, qua ferri arma poterunt, eamus. modo ad hostem pervenire liceat, quem per 9 annos jam prope triginta vincimus; omnia æqua ac plana erunt Romano in perfidum Samnitem pugnanti: alius, Quo, aut qua eamus? Num montes moliri sede sua paramus? Dum hæc imminebunt juga, qua tu ad hostem venies? Armati, inermes, fortes, ignavi, pariter omnes capti atque victi sumus. Ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis; sedens bellum conficiet. His invicem sermonibus, qua cibi, qua quietis immemor nox traducta est. Ne Samnitibus quidem consilium in tam lætis suppetebat rebus. itaque universi Herennium Pontium, patrem imperatoris, per litteras consulendum censent. Jam is gravis annis, non militaribus solum, sed civilibus quoque abscesserat muneribus: in corpore tamen affecto vigebat vis Herennii animi consiliique. Is ubi accepit, ad Furculas Caudinas indiscordia ter duos saltus clausos esse exercitus Romanos, consultus ab nuncio filii, censuit omnes inde quamprimum inviolatos dimittendos. quæ ubi spreta sententia est, iterumque eodem remeante nuncio consulebatur, censuit ad unum omnes interficiendos. Quæ ubi tam discordia inter se, velut ex ancipiti oraculo, responsa data sunt; quanquam filius ipse in primis jam animum quoque patris consenuisse in affecto corpore rebatur, tamen consensu omnium victus est, ut ipsum in consilium acciret. Nec gravatus senex, plaustro in castra dicitur advectus vocatusque in consilium, ita ferme locutus esse, ut nihil sententiæ suæ mutaret; causas tantum adjiceret. Priore se consilio, quod optimum duceret, cum potentissimo populo per ingens beneficium perpetuam firmare pacem amicitiamque: altero consilio, in multas ætates, quibus, amissis duobus exercitibus, haud facile receptura vires Romana res esset, bellum differre: tertium nullum consilium esse. Quum filius aliique principes percunctando exsequerentur, Quid si media via consilii caperetur; ut et dimitterentur incolumes, et leges iis jure belli victis imponerentur ? Ista quidem sententia, inquit, ea est, quæ neque amicos parat, neque inimicos tollit. Servate modo, quos igno 8 Alius per obices viarum, alius per adversa montium] Videtur deleri posse se. cundum illud alius. 9 Annos jam prope triginta] Annus hie ab initio Samnitici belli vigesimus secardus agitur. A. C. 319. minia irritaveritis. Ea est Romana gens, quæ victa quiescere U. C. 433. nesciat. vivet semper in pectoribus illorum quidquid istuc præsens necessitas inusserit, neque eos ante multiplices pœnas expetitas a vobis quiescere sinet. Neutra sententia accepta. He rennius domum e castris est avectus. Pontio di suadente IV. Et in castris Romanis quum frustra multi conatus ad erumpendum capti essent, et jam omnium rerum inopia esset; victi necessitate legatos mittunt, qui primum pacem æquam peterent; si pacem non impetrarent, uti provocarent ad pugnam. Tum Pontius, debellatum esse respondit: et, quoniam Leges a ne victi quidem ac capti fortunam fateri scirent, inermes cum ctæ Romasingulis vestimentis sub jugum missurum. Alias conditiones pacis nis. aquas victis ac victoribus fore: agro Samnitium decederetur, coloniæ abducerentur; suis deinde legibus Romanum ac Samnitem æquo fœdere victurum. His conditionibus paratum se esse foedus cum consulibus ferire: si quid eorum displiceat, legatos redire ad se vetuit. Hæc quum legatio renunciaretur, tantus gemitus omnium subito exortus est, tantaque moestitia incessit, ut non gravius accepturi viderentur, si nunciaretur omnibus eo loco mortem oppetendam esse. Quum diu silentium fuisset, nec consules aut pro fœdere tam turpi, aut contra fœdus tam necessarium hiscere possent; tum L. Lentulus, qui Lentule tum princeps legatorum virtute atque honoribus erat, Patrem meum, inquit, consules, sæpe audivi memorantem, se in Capitolio unum non fuisse auctorem senatui redimenda auro a Gallis civitatis, quando nec fossa valloque ab ignavissimo ad opera ac muniendum hoste clausi essent, et erumpere si non sine periculo magno, tamen sine certa pernicie, possent. Quod si, ut illis decurrere ex Capitolio armatis in hostem licuit, (quo sæpe modo obsessi in obsidentes eruperunt) ita nobis equo aut iniquo loco dimicandi tantummodo cum hoste copia esset, non mihi paterni animi indoles in consilio dando deesset. Equidem mortem pro patria præclaram esse fateor: et me vel devovere pro populo Romano legionibusque, vel in medios me immittere hostes paratus sum. Sed hic patriam video; hic, quidquid Romanarum legionum est: quæ, nisi pro se ipsis ad mortem ruere volunt, quid habent, quod morte sua servent? Tecta urbis dicat aliquis, et mœnia, et eam turbam a qua urbs incolitur. Imo hercule produntur ea omnia deleto hoc exercitu, non servantur. Quis enim ea tuebitur? Imbellis videlicet atque inermis multitudo. Tam hercule, quam a Gallorum impetu defendit. An a Veiis exercitum, Camillumque ducem implorabunt? Hic omnes spes opesque sunt: quas servando, patriam servamus; dedendo ad necem, patriam deserimus ac prodimus. At fada atque ignominiosa deditio est. Sed ea caritas patriæ est, ut tam ignominia eam quam |