A. C. $19. V. C. 433. morte nostra, si opus sit, servemus. Subeatur ergo ista quantacumque est indignitas: et pareatur necessitati, quam ne dii quidem superant. Ite, consules, redimite armis civitatem, quam auro majores vestri redemerunt. Accipiun tar. de V. Consules profecti ad Pontium in colloquium, quum foedere victor agitaret, negarunt injussu populi fœdus fieri posse, nec sine fecialibus cærimoniaque alia solenni. Itaque, non, ut vulgo credunt, Claudiusque etiam scribit, fœdere pax Caudina, sed 10 per sponsionem facta est. Quid enim aut sponsoribus in foedere opus esset, aut obsidibus? ubi precacatione res transigitur: per quem populum fiat, quominus legibus dictis stetur. ut eum ita Jupiter feriat, quemadmodum a fecialibus porcus feriatur. Spoponderunt consules, legati, quæstores, tribuni militum: nominaque omnium qui spoponderunt, exstant; ubi, si ex fœdere acta res esset, præterquam duorum fecialium non exstarent. Et propter necessariam fœderis dilationem, obsides etiam sexcenti equites imperati, qui capite luerent, si pacto non staretur. Tempus inde statutum tradendis obsidibus, exercituque inermi mittendo. Redintegravit luctum in castris consulum adventus, ut vix ab iis abstinerent manus, quorum temeritate in eum locum deducti essent; quorum ignavia fœdius inde quam venissent abituri.. illis non ducem locorum, non exploratorem fuisse: belluarum modo cæcos in foveam missos. Alii alios intueri, contemplari arma mox tradenda, et inermes futuras dextras, obnoxiaque corpora hosti. proponere sibimetipsi ante oculos jugum hostile, et ludibria victoris, et vultus superbos, et per armatos inermium iter: inde fuedi agminis miserabilem viam per sociorum urbes, reditum in patriam ad parentes, quo sæpe ipsi majoresque eorum triumphantes venissent. Se solos sine vulnere, sine ferro, sine acie victos: sibi non stringere licuisse gladios, non manum cum hoste conferre: sibi nequicquam arma, Sub jugum nequicquam vires, nequicquam animos datos. Hæc fremenmittuntur tibus hora fatalis ignominiæ advenit, omnia tristiora experiundo factura, quam quæ præceperant animis. Jam primum cum singulis vestimentis inermes extra vallum exire jussi: et primi traditi obsides, atque in custodiam abducti. Tum a consulibus 11 abire lictores jussi, paludamentaque detracta, tantam inter ipsos, qui paulo ante eos exsecrantes, dedendos lacerandosque censuerant, miserationem fecit, ut Romani, 10 Per sponsionem] Spondentibus tantum consulibus, legatis, quæstoribus, tribunis, fœdus factum iri. 11 Abire lictores jussi, paludamentaque detracta...miserationem fecit] Procul du bio fecerunt. De paludamento vid. not. 66, ad l. i. c. 26. supra. suæ quisque conditionis oblitus, ab illa deformatione tantæ U. C. 438. majestatis, velut ab nefando spectaculo, averteret oculos. A. C. 319. VI. Primi consules prope seminudi sub jugum missi: tum, ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiæ objectus: tum deinceps singulæ legiones. circumstabant armati hostes, exprobrantes eludentesque: gladii etiam plerisque intentati: et vulnerati quidam, necatique, si vultus eorum indignitate rerum acrior victorem offendisset. Ita traducti sub jugum, et quod pene gravius erat, per hostium oculos, quum ex saltu evasissent; etsi velut ab inferis extracti tum primum lucem adspicere visi sunt, tamen ipsa lux ita deforme intuentibus agmen omni morte tristior fuit. Itaque quum ante noctem Capuam pervenire possent, incerti de fide sociorum, et quod Capuam pudor præpediebat, circa viam haud procul Capua omnium veniunt egena corpora humi prostraverunt. Quod ubi est Capuam nunciatum, evicit miseratio justa sociorum superbiam ingenitam Campanis. confestim insignia sua consulibus, fasces, lictores, arma, equos, vestimenta, commeatus militibus benigne mittunt et venientibus Capuam cunctus senatus populusque obviam egressi, justis omnibus hospitalibus, privatisque et publicis, funguntur officiis. Neque illis sociorum comitas, vultusque benigni, et alloquia, non modo sermonem elicere, sed ne ut oculos quidem attollerent, aut consolantes amicos contra intuerentur, efficere poterant: adeo super mororem, pudor quidam fugere colloquia et coetus hominum cogebat. Postero die quum juvenes nobiles, missi a Capua, ut proficiscentes ad finem Campanum prosequerentur, revertissent ; vocatique in curiam, percunctantibus majoribus natu, multo sibi mæstiores et abjectioris animi visos referrent; adeo silens, ac prope mutum agmen incessisse: tacere indolem illam Romanam, ablatosque cum armis animos. non reddere salutem, non salutantibus dare responsum, non hiscere quemquam præ metu potuisse; tanquam ferentibus adhuc cervicibus jugum, sub quod emissi essent. Habere Samnites victoriam, non præclaram solum, sed etiam perpetuam. cepisse enim eos non Romam, sicut ante Gallos, sed, quod multo bellicosius fuerit, Romanam virtutem ferociamque. Quum hæc dicerentur audirenturque, et deploratum pene Romanum nomen in consilio sociorum fidelium esset; dicitur Ofilius Calavius, Ofilii de Ovii filius, clarus genere factisque, tum etiam ætate verendus, longe aliter se habere rem dixisse. Silentium illud obstina- tio judici tum, fixosque in terram oculos, et surdas ad omnia solatia aures, uni. et pudorem intuendæ lucis, 12 ingentem molem irarum ex alto 12 Ingentem molem irarum ex alto animi cientis indicia esse] Indicia esse animi eientis ac velut spirantis ex alto et quasi profundo sui (alte enim in pectus injuria · Romano rue sien U. C. 433. animi cientis indicia esse. Aut se Romana ignorare ingenia, A. C. 319. aut silentium illud Samnitibus flebiles brevi clamores gemitusque excitaturum: Caudinæque pacis aliquanto Samnitibus, quam Romanis, tristiorem memoriam fore. Quippe suos quemque coram animos habiturum, ubicumque congressuri sint; saltus Caudinos non ubique Samnitibus fore. mæ. VII. Jam et Romæ sua infamis clades erat. Obsessos primum audierunt: 13 tristior deinde ignominiosæ pacis magis, Luctus Ro- quam periculi nuncius fuit. Ad famam obsidionis delectus haberi cœptus erat: dimissus deinde auxiliorum apparatus, postquam deditionem tam fœde factam acceperunt: extemploque, sine ulla publica auctoritate, consensum in omnem formam luctus est. Tabernæ circa forum clausæ, justitiumque in foro sua sponte cœptum prius, quam indictum: 14 lati clavi, 15 annuli aurei positi: pene mæstior exercitu ipso civitas esse; nec ducibus solum atque auctoribus sponsoribusque pacis irasci, sed innoxios etiam milites odisse, et negare urbe tectisve accipiendos. Quam concitationem animorum fregit adventus exercitus, etiam iratis miserabilis. non enim tanquam in patriam revertentes ex insperato incolumes, sed captorum habitu vultuque ingressi sero in urbem, ita se in suis quisque tectis abdiderunt, ut postero atque insequentibus diebus, nemo eorum forum, aut publicum adspicere vellet. Consules in privato abditi, nihil pro magistratu agere, nisi quod expressum senatusconsulto est, ut dictatorem dicerent comitiorum causa. Q. Fabium Ambustum dixerunt, et P. Ælium Pætum, magistrum equitum. quibus vitio creatis, suffecti M. M. Emi- Emilius Papirius dictator, L. Valerius Flaccus magister lius dicta- equitum. nec per eos comitia habita. Et, quia tædebat poInterre pulum omnium magistratuum ejus anni, res ad interregnum gnum. rediit. Interreges Q. Fabius Maximus, M. Valerius CorA. C. 318. vus. is consules creavit Q. Publilium Philonem, et L. PapiQ. Publilio rium Cursorem iterum, haud dubio consensu civitatis, quod III. L. Pa-nulli ea tempestate duces clariores essent. Fabius dictator. tor. U. C. 434. pirio II. Coss. VIII. Quo creati sunt die, eo (sic enim placuerat Patribus) magistratum inierunt, 16 solennibusque senatusconsultis perfectis, de pace Caudina retulerunt. et Publilius, penes quem 13 Tristior...magis] Sufficiebat tristior. Sed eodem modo Justinus 1. iii. c. 2. Non inventione earum magis, quam exemplo clarior. Sic et potius jungitur cum alia voce comparativi gradus, supra in præfatione Livii, l. i. et apud Cic. Ep. 2. 1. ix. ad Fam. 14 Lati clavi] Latus cluvus erat tunica purpureis quibusdam in modum clavorum, iisque latis et amplis, orbibus, vel intextis, vel insutis, ornata. Latus cla vus erat senatorum insigne : angustus clavus, equitum. 15 Annuli aurei] Annulem aureum senatores et equites Romani gestavere. Hæc prima mentio apud Livium annulorum aureorum occurrit. 16 Solennibus... senatusconsultis] Erant quædam ad religiones, pertinentia, de quibus consul magistratum iniens ex selenni more senatum consulebat. A. C. 318. tia. fasces erant, Dic, Spuri Postumi, inquit. Qui ubi surrexit, U. C. 434. eodem illo vultu, quo sub jugum missus erat, Haud sum igna- Postumii rus, inquit, consules, ignominiæ, non honoris causa me primum magnaniexcitatum; jussumque dicere, non tanquam senatorem, sed tan- ma sentenquam reum, qua infelicis belli, qua ignominiosæ pacis. Ego tamen, quando neque de noxa nostra, neque de poena retulistis, omissa defensione, quæ non difficillima esset apud haud ignaros fortunarum humanarum necessitatumque, sententiam de eo de quo retulistis, paucis peragam. quæ sententia testis erit, mihine, an legionibus vestris pepercerim, quum me seu turpi, seu necessaria sponsione obstrinxi. Qua tamen, quando injussu populi facta est, non tenetur populus Romanus: nec quicquam ex ea, præterquam corpora nostra debentur Samnitibus. Dedamur per feciales nudi vinctique. exsolvamus religione populum, si qua obligavimus; ne quid divini humanive obstet, quominus justum piumque de integro ineatur bellum. Interea consules exercitum scribere, armare, educere placet: nec prius ingredi hostium fines. quam omnia justa in deditionem nostram perfecta erunt. Vos, dii immortales, precor quæsoque, si vobis non fuit cordi Sp. Postumium, T. Veturium consules cum Samnitibus prospere bellum gerere; at vos satis habeatis, vidisse nos sub jugum missos, vidisse sponsione infami obligatos, videre nudos vinctosque hostibus deditos, omnem iram hostium nostris capitibus excipientes: novos consules, legionesque Romanas ita cum Samnite gerere bellum velitis, ut omnia ante nos consules bella gesta sunt. Quæ ubi dixit, tanta simul admiratio miseratioque viri incessit homines, ut modo vix crederent illum eumdem esse Sp. Postumium, qui auctor tam fœdæ pacis fuisset; modo miserarentur, quod vir talis etiam præcipuum apud hostes supplicium passurus esset, ob iram diremptæ pacis. Quum omnes 17 laudibus modo prosequentes virum, in sententiam ejus 18 pedibus irent; tentata paulisper intercessio est ab L. Livio, et Q. Mælio, 19 tribunis plebis: qui neque exsolvi religione popu- Intercelum, aiebant, deditione sua, nisi omnia Samnitibus, qualia apud dunt due Caudium fuissent, restituerentur; neque se pro eo quod spondendo pacem servassent exercitum populi Romani, pœnam ullam meritos esse; neque ad extremum, quum sacrosancti essent, dedi hostibus violarive posse. tribuni. IX. Tum Postumius: 20 Interea dedite, inquit, profanos nos, Postum:ii 17 Laudibus modo] Laudes tantummodo in eum congerebant: at censebant nihilominus eum hostibus dedendum. 18 Pedibus irent] Vid. supra 1. v. c. 9. 19 Tribunis plebis] Qui quum apud Caudium spopondissent, postea ad urbem reversi, tribuni plebis facti erant. Si tempore Caudinæ pacis tribuni ple VOL. I. P. II. adversus Tribb. bis fuissent, non potuissent esse ad exer- oratio. 20 Interea dedite] Aliquot scripti ha- A. C. 318. U. C. 434. quos salva religione potestis. Dedetis deinde et istos sacrosanctos, quum primum magistratu abierint: sed, si me audiatis, priusquam dedantur, hic in Comitio virgis casos, 21 hanc jam ut intercalatæ pœnæ usuram habeant. Nam quod deditione nostra negant exsolvi religione populum, id istos magis, ne dedantur, quam quia ita se res habeat, dicere, quis adeo juris fecialium expers est, qui ignoret? Neque ego inficias eo, Patres Conscripti, tam sponsiones quam foedera sancta esse apud eos homines, apud quos 22 juxta divinas religiones fides humana colitur: sed injussu populi nego quicquam sanciri posse, quod populum teneat. An, si eadem superbia, qua sponsionem istam expresserunt nobis Samnites, coegissent nos verba legitima dedentium urbes nuncupare, deditum populum Romanum vos tribuni diceretis, et 23 hanc urbem, templa, delubra, fines, aquas, Samnitium esse? Omitto deditionem, quoniam de sponsione agitur. Quid tandem, si spopondissemus urbem hanc relicturum populum Romanum? si incensurum? si magistratus, si senatum, si leges non habiturum? si sub regibus futurum? Dii meliora, inquis. Atqui non indignitas rerum sponsionis vinculum levat. Si quid est, in quod obligari populus possit, in omnia potest. Et ne illud quidem, quod quosdam forsitan moveat, refert, consul, an dictator, an prætor spoponderit. Et hoc ipsi etiam Samnites judicaverunt, quibus non fuit satis consules spondere, sed legatos, quæstores, tribunos militum spondere coegerunt. Nec a me nunc quisquam quæsiverit, quid ita spoponderim, quum id nec consulis jus esset, nec illis spondere pacem, quæ mei non erat arbitrii, nec pro vobis, qui nihil mandaveratis, possem. Nihil ad Cau dium, Patres Conscripti, humanis consiliis gestum est. Dii immortales et vestris et hostium imperatoribus mentem ademerunt. Nec nos in bello satis cavimus; et illi male partam victoriam male perdiderunt: dum vix locis, quibus vicerant, credunt; dum quacunque conditione arma viris in arma natis auferre festinant. An, si sana mens fuisset, difficile illis fuit, dum senes ab domo ad consultandum arcessunt, mittere Romam legatos; cum senatu, cum populo, de pace ac foedere agere? Tridui iter expeditis erat. interea in induciis res fuisset, donec ab Roma legati aut victoriam illis certam, aut pacem afferrent. ea demum sponsio esset, quam populi jussu spopondissemus. Sed neque vos tulissetis, nec nos spopondissemus: nec fas fuit alium rerum exitum esse, quam ut et illi velut somnio latiore, quam quod 21 Hanc jam ut intercalate pænæ usuram habeant] Ut, quemadmodum debitor pro mora solutionis usuram pendit creditori, ita vos, pro intercalata et dilata in annum pœna quæ illis debetur, ac dedisione, virgarum plagas iis exsolvatis. 22 Juxta divinas religiones] Eodem modo, eadem reverentia, ac divinæ religiones. 23 Hanc urbem, templo, delubra] Alludit ad formulam deditionis: cujus exempla vid. supra vii. 31. et i. 38. 1 1 |