U. C. 365. cunda origine velut ab stirpibus latius feraciusque reA. C. 387. natæ urbis, gesta domi militiaqué exponentur. Ceterum moritur. quo primo adminicule erecta erat, eodem innixa M. Furio principe stetit: neque um abdicare se dictatura, 4 nisi anno circumacte, passi sunt. Comitia in insequentem annum tribunos Tabere, quorum in magistratu capta urbs esset, non lacuits res ad interregnum rediit. Quum civitas in opere Q. Fabius ac labore assiduo reficiendæ urbis teneretur, interim Q. Faaccusatus, bio, simul primum magistratu abiit, ab C. Marcio tribuno plebis dicta dies est, quod legatus in Gallos, ad quos missus erat orator, contra jus gentium pugnasset. cui judicio eum mors adeo opportuna, ut voluntariam magna pars crederet, subtraxit. Interregnum initum: P. Cornelius Scipio interrex, et post eum M. Furius Camillus iterum. Is tribunos U. C. 366. militum consulari potestate creat, L. Valerium Poplicolam iteA. C. 386. rum, L. Virginium, P. Cornelium, A. Manlium, L. Æmilium, 11. &c. Tr. L. Postumium. Hi ex interregno quum extemplo magistra L. Valerio Mil. tum inissent, nulla de re prius quam de religionibus senatum consuluere. In primis fœdera ac leges (erant autem eæ duodecim tabulæ, et quædam regiæ leges) conquiri quæ comparerent, jusserunt. 5 alia ex eis edita etiam in vulgus ; quæ autem ad sacra pertinebant, a pontificibus maxime, ut religione obstrictos haberent multitudinis animos, suppressa. Tum 6 de diebus religiosis agitari coeptum, diemque a. d. xv. Kalendas Sextiles duplici clade insignem (quo die ad Cremeram Fabii cæsi: quo deinde ad Alliam cum exitio urbis fœde pugnatum) a posteriore clade Alliensem appellarunt, insignemque rei nulli publice privatimque agendæ fecerunt, Quidam, quod postridie Idus Quintiles non litasset Sulpicius tribunus militum, ? neque inventa pace deum post diem tertium objectus hosti exercitus Romanus esset, etiam postridie Idus rebus divinis supersederi jussum; inde, ut postridie Kalendas quoque ac Nonas eadem religio esset, traditum putant. 7 II. Nec diu licuit quietis consilia erigendæ ex tam gravi casu reipublicæ secum agitare. Hinc Volsci veteres hostes id est, distinctiora, notiora, et certiora, 4 Nisi anno circumacto] Non, auno 5 Alia ex eis] Alia earum legum capita publicarunt: quæ ad sacra pertinebant suppressa. 6 De diebus religiosis] Religiosi dies dicuntur, teste A. Gell iv. 9. tristi omine infames impeditique, in quibus et res divinas facere, et rem quampiam novam exordiri temperandum est. 7 Neque inventa pace deum] Et, licet placati dii non essent, licet nulla impe trata essent signa propitiæ deum voluntatis. dictator III. ad exstinguendum nomen Romanum arma ceperant: hinc U. C. 366. Etruriæ principum ex omnibus populis conjurationem de A. C. 386. bello ad fanum Voltumnæ factam, mercatores afferebant. novus quoque terror accesserat defectione Latinorum Hernicorumque, qui post pugnam ad lacum Regillum factam, 8 per annos prope centum, nunquam ambigua fide in amicitia populi Romani fuerant. Itaque quum tanti undique terrores circumstarent, appareretque omnibus, non odio solum apud hostes, sed contemptu etiam inter socios nomen Romanum laborare; placuit eisdem auspiciis defendi rempublicam, quibus recuperata esset, dictatoremque dici M. Furium Camil- Camillus lum. Is dictator C. Servilium Ahalam magistrum equitum dixit: justitioque indicto, delectum juniorum habuit, ita ut seniores quoque, quibus aliquid roboris superesset, 9 in verba sua juratos centuriaret. Exercitum conscriptum armatumque trifariam divisit. partem unam in agro Veiente Etruriæ opposuit: alteram ante urbem castra locare jussit. 10 tribunus militum his A. Manlius, illis qui adversus Etruscos mittebantur, L. Æmilius præpositus: tertiam partem ipse ad Volscos duxit. nec procul ab Lanuvio (ad Marcium is locus dicitur) Volscorum castra oppugnare est adortus. Quibus ab contemptu (quod castra caprope omnem deletam a Gallis Romanam juventutem crede- pit. rent) ad bellum profectis, tantum Camillus auditus imperator terroris intulerat, ut vallo se ipsi, vallum congestis arboribus sepirent, ne qua intrare ad munimenta hostis posset. Quod ubi animadvertit Camillus, ignem in objectam sepem conjici jussit et forte erat vis magna venti versa in hostem. itaque non aperuit solum incendio viam, sed flammis in castra tendentibus, vapore etiam ac fumo, crepituque viridis materiæ flagrantis ita consternavit hostes, ut minor moles superantibus vallum in castra Volscorum Romanis fuerit, quam transcendentibus sepem incendio absumptam fuerat. Fusis hostibus cæsisque, quum castra impetu cepisset dictator, prædam militi dedit, quo minus speratam a minime largitore duce, eo militi gratiorem. Persecutus deinde fugientes, quum omnem Volscum agrum depopulatus esset, ad deditionem Volscos 11 se 8 Per annos prope centum] Latini semper in fide manserant post pugnam ad Regillum lacum, a qua hic annus est centesimus duodecimus ex Livio: Hernici, post fœdus cum Romanis ictum Sp. Cassio et Proculo Virginio consulibus, ante annos prope centum, sive octo supra nonaginta. 9 In verba sua juratos centuriaret] In centurias distribueret, postquam juravissent se jussu Camilli dictatoris conventuros, neque injussu abituros. 10 Tribunus militum] Gronovius merito legendum putat: tribuni militum, his A. Manlius, illis qui adversus Etruscos mittebantur L. Æmilius, præpositi. 11 Septuagesimo demum anno] Numerus mendosus. Legendum censet Sigonius septimo et centesimo: ut numeraverit Livius ab eo anno, quo Volsci, jam ante Tarquinio Superbo lacessiti, bellum renovaverant, Ap. Claudio et P. Servilio consulibus, u. c. 259. a U. C. 366. ptuagesimo demum anno subegit. Sutrium a Tuscis captum recipit. Trium phat. Victor ex Volscis in. quos transiit, et ipsos bellum molientes: exercitum eorum ad Bolas oppressit; nec castra modo, sed urbem etiam aggressus, impetu primo cepit. III. Quum in ea parte, in qua caput rei Romanæ Camillus erat, ea fortuna esset, aliam in partem terror ingens ingruerat. Etruria prope omnis armata Sutrium socios populi Romani obsidebat: quorum legati opem rebus affectis orantes, quum senatum adissent, decretum 12 tulere, ut dictator primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret. Cujus spei moram quum pati fortuna obsessorum non potuisset, confectaque 13 paucitas oppidanorum opere, vigiliis, vulneribus, quæ semper eosdem urgebant, per pactionem urbe hostibus tradita, inermes cum singulis emissi vestimentis, miserabili agmine penates relinquerent; eo forte tempore Camillus cum exercitu Romano intervenit. cui quum se moesta turba ad pedes provolvisset, principumque orationem necessitate ultima expressam, fletus mulierum ac puerorum, qui exsilii comites trahebantur, excepisset; parcere lamentis Sutrinos jussit: Etruscis se luctum lacrymasque ferre. Sarcinas inde deponi, Sutrinosque ibi considere modico præsidio relicto, arma secum militem ferre jubet. Ita expedito exercitu profectus ad Sutrium, id quod rebatur, soluta omnia rebus (ut fit) secundis invenit: nullam stationem ante moenia, patentes portas, victorem vagum prædam ex hostium tectis egerentem. Iterum igitur eodem die Sutrium capitur: victores Etrusci passim trucidantur ab novo hoste, neque se conglobandi coeundique in unum, aut arma capiendi datur spatium. quum pro se quisque tenderent ad portas, si qua forte se in agros ejicere possent; clausas (id enim primum dictator imperaverat) portas inveniunt. Inde alii arma capere, alii quos forte armatos tumultus occupaverat, convocare suos ut prælium inirent. quod accensum ab desperatione hostium fuisset, ni præcones per urbem dimissi, poni arma, et parci inermi jussissent, nec præter armatos quemquam violari. Tum etiam quibus animi 14 in spe ultimą obstinati ad decertandum fuerant, postquam data spes vitæ est, jactare passim arma; inermesque, quod tutius fortuna fecerat, se hosti offerre. Magna multitudo in custodias divisa, oppidum ante noctem redditum Sutrinis, inviolatum integrumque ab omni clade belli, quia non vi captum, sed traditum per conditiones fuerat. IV. Camillus in urbem triumphans rediit, trium simul bel 12 Tulere] Abstulere, impetravere. 13 Paucitas oppidanorum] Oppidani, qui pauci erant. 14 In spe ultima] Tum quum spes ultima eis fuerat in armis et certaminę sita. ་ lorum victor. Longe plurimos captivos ex Etruscis ante cur- U. C. 366. rum duxit. quibus sub hasta venumdatis, tantum æris reda- A. C. 386. ctum est, ut pretio pro auro matronis persoluto, ex eo quod supererat tres pateræ aureæ factæ sint: quas cum titulo nominis Camilli, 15 ante Capitolium incensum, in Jovis cella constat ante pedes Junonis positas fuisse. Eo anno in civitatem accepti, qui Veientium, Capenatiumque, ac Faliscorum per ea bella transfugerant ad Romanos, agerque iis novis civibus assignatus. 16 Revocati quoque in urbem senatusconsulto a Veiis, qui ædificandi Romæ pigritia, occupatis ibi vacuis tectis, Veios se contulerant. Et primo fremitus fuit aspernantium imperium. dies deinde præstituta, capitalisque pœna, qui non remigrasset Romam, ex ferocibus universis singulos metu suo quemque obedientes fecit. Et Roma quum frequentia crescere, tum tota simul exsurgere ædificiis; et republica impensas adjuvante, et ædilibus velut publicum exigentibus opus, et ipsis privatis (admonebat enim desiderium usus) festinantibus ad effectum operis: intraque annum nova urbs stetit. Exitu anni comitia tribunorum militum consulari potestate habita. creati T. Quintius Cincinnatus, Q. Servilius Fidenas U. C. 367. quintum, L. Julius Iulus, L. Aquilius Corvus, L. Lucretius T. Quintio, Tricipitinus, Ser. Sulpicius Rufus. Exercitum alterum in &c. Tr. Equos, non ad bellum, (victos namque se fatebantur) sed ab Mil. odio ad pervastandos fines, ne quid ad nova consilia relinquerent virium, duxere; alterum in agrum Tarquiniensem. Ibi oppida Etruscorum Cortuosa et Contenebra vi capta, dirutaque. Ad Cortuosam nihil certaminis fuit. improviso adorti, primo clamore atque impetu cepere: direptum oppidum atque incensum est. Contenebra paucos dies oppugnationem sustinuit: laborque continuus, non die non nocte remissus, subegit eos, quum in sex partes divisus exercitus Romanus, 17 senis horis in orbem succederet prælio; oppidanos eosdem 18 integro semper certamini paucitas fessos objiceret. cessere tandem, locusque invadendi urbem Romanis datus est. Publicari prædam tribunis placebat: sed imperium, quam consilium, segnius fuit. dum cunctantur, jam militum præda erat, nec nisi 19 per invidiam adimi poterat. Eodem anno, Capitolii ne privatis tantum operibus cresceret urbs, 29 Capitolium quo- substru 15 Ante Capitolium incensum] Syllanis temporibus, L. Cornelio Scipione et C. Norbano Coss. anno ab u. c. 669. 16 Revocati... a Veiis, qui . . . Veios se contulerant] Vel dele duas voces a Veiis, vel earum loco lege cives. 17 Senis horis in orbem succederet præhio] Ita capesseret prælium, ut in singula senarum horarum spatia singulæ exercitus partes sibi in orbem succede rent. 18 Integro semper] Semper novo, in quo semper adversus integros hostes dimicandum esset. 19 Per invidiam] Ita ut invidia inde oriretur, ita ut odium militis excitaretur in duces. 20 Capitolium... saxo quadrato substru A. C. 385. ctio. U. C. 367. que saxo quadrato substructum est; opus vel in hac magnifiA. C. 385 centia urbis conspiciendum. V. Jam et tribuni plebis, civitate ædificando occupata, 21 conciones suas frequentare legibus agrariis conabantur. ostentabatur in spem Pomptinus ager, tum primum, post acTribh. Pl. cisas a Camillo Volscorum res possessionis haud ambiguæ. molitiones. Criminabantur, multo eum 22 infestiorem agrum ab nobilitate esse, quam a Volscis fuerit. ab illis enim tantum, quoad vires et arma habuerunt, incursiones eo factas: nobiles homines in possessionem agri publici grassari. nec, nisi, antequam omnia præcipiant, divisus sit, locum ibi plebi fore. Haud magnopere plebem moverant, et infrequentem in foro propter ædificandi curam, et 23 eodem exhaustam impensis, eoque agri immemorem, ad quem instruendum vires non essent. In civitate plena religionum, tum etiam ab recenti clade superstitiosis principibus, 24 ut renovarentur auspicia, res ad interregnum rediit. interreges deinceps, M. Manlius Capitolinus. Ser. U. C. 368. Sulpicius Camerinus, L. Valerius Potitus. Hic demum triA. C. 384. bunorum militum consulari potestate comitia habuit. L. PaL. Papirio, pirium, C. Cornelium, C. Sergium, L. Æmilium iterum, L. &c. Mil. Menenium, L. Valerium Poplicolam tertium creat. hi ex interregno magistratum occœpere. Eo anno ædes Martis, Gallico bello vota, dedicata est a T. Quintio duumviro sacris faciundis. Tribus quatuor 25 ex novis civibus additæ ; 26 Stellatina, Tromentina, Sabatina, Narniensis: eæque 27 viginti quinque tribuum numerum explevere. VI. De agro Pomptino ab L. Sicinio tribuno plebis actum ad frequentiorem jam populum, mobilioremque ad cupiditatem agri quam fuerat. Et de Latino Hernicoque bello mentio facta in senatu, majoris belli cura, quod Etruria in armis M. Furio erat, dilata est. Res ad Camilluin tribunum militum consu Camillo V. &c. Tr. Mil. ctum est] Renovata sunt Capitolii funda. 21 Conciones suas frequentare] Ad con- 22 Infestiorem... esse] Invadi acrius, et plebi Roinanæ certius adimi. 23 Eodem] In eamdem rem, id est, in ædificandum. 24 Ut renovarentur auspicia, res ad interregnum rediit] Interregnum non inibatur, nisi quando nulli erant in republica curules Magistratus. Patricii coibant, et per se ipsi auspicato interregem prodebant. Itaque nova plane erant auspicia interregis; et nulla ex parte pendebant ab auspiciis magistratuum anni præcedentis: et si quid in his vitii esset, nihil ad illa hoc vitium pertinere pot. erat. 25 Ex novis civibus] Vid. supra c. 4. 26 Stellatina, Tromentina] Stellatina tribus ab agro, sive campo Stellate dicta est, non eo qui in Campania, sed eo qui in Etruria fuit inter Capenam et Veios. Sabatina a Sabate lacu, qui itidem in Etruria. Tromentina, a Tromento campo. Hæc omnia constant ex Festo. Tromentum campum volunt et ipsum in Etruria fuisse. De nomine sequentis tribus ambigitur. Narniensem alii, alii Arniensem legi volunt: et eam illi quidem a Narnia Umbriæ oppido, hi ab Arno Etruriæ fluvio dictam esse existimant. 27 Viginti quinque tribuum] Vid, supra ii. 21. |