diceret indicaturum de conjuratione, si fides publica data esset; jussus1o a Consule, quæ sciret, edicere, eadem fere, quæ Vulturcius," de paratis incendiis, de cæde bonorum, de itinere hostium Senatum edocet;12 præterea' se missum a M. Crasso, qui" Catilinæ nunciaret, ne Lentulus, Cethegus, alii ex conjuratione deprehensi terrerent ;14 eoque magis properaret ad urbem accedere, quo et ceterorum animos reficeret, et illi facilius e periculo's eriperentur.' Sed ubi Tarquinius Crassum nominavit, hominem nobilem, maximis divitiis, summa potentia; alii, rem incredibilem rati; pars, tamen etsi verum existimabant, tamen quia in tali tempore tanta vis hominis lenienda, quam exagitanda videbatur;" plerique Crasso ex negotiis privatis obnoxii conclamant,' ' indicem falsum,'18 deque ea re postulant1 uti referatur.* Itaque consulente Cicerone frequens Senatus decernit:20 'Tarquinii indicium falsum videri; eumque in vinculis retinendum; neque amplius potestatem faciendam, nisi de eo indicaret, cujus consilio tantam rem mentitus esset.'22 Erant eo tempore, qui æstimarent, illud a P. Autronio machinatum,24 quo facilius, appellato Crasso, per societatem periculi reliquos illius potentia tegeret. Alii Tarquinium

y Quia tanta potentia illius hominis videbatur magis mulcenda, quam irritanda. Postulant, ut de eo sermo habeatur denuo in Senatu.

• Ut, Crasso inter conjuratos recensito, potentia illius tegeret reliquos, cum ipse in idem periculum adductus esset.

bant A.-9 de c. i. A.-10 jussus est A. D. F.-11 edocuit quæ Volturcius docuErat H.-12 docet B. C. D. I. K. L. N.-13 enunciaret E.-14 aliique de conjuratione terrerent A.-15 a periculo E. F.-16 verum esse A. veram E.17 conclamabant G. omnes conclamabant H.—18 [fals. esse Havercamp.] esse abest a B.-19 postulabant G.-20 decrevit B. C. E. F. G. M.-21 neque amplius habere potestatem faciundi M.-22 foret m. t. r. A. tantam r. m. forel N. essel mentitus aut machinatus erat G.-23 e. e. t. homines H.-24 esse machina

u Qui] Pro ut. Optime.

NOTE

▾ Ceterorum] Ut conjuratis, iis, scilicet, qui deprehensi non erant, animum relevaret.

a Consulente] Présidant, et recueillant les voix.

b Frequens] Illud est quod supra dixit, magna frequentia ejus ordinis.

e Faciendam] Ulterius, scilicet, loquendi in Senatu, aut quicquam de conjuratione dicendi.

d Per societatem] Ut, cum ille, eodem supplicio multandus, potentia sua evaderet, ceteri, qui in eodem essent reatu, damnari non possent.

a Cicerone immissum aiebant, ne Crassus, more suo, suscepto malorum patrocinio, rempublicam conturbaret. Ipsum Crassum ego25 postea prædicantem audivi, tantam illam16 contumeliam sibi ab Cicerone impositam.

49. Sed iisdem temporibus Q. Catulus et C. Piso neque gratia, neque precibus,' neque pretio Ciceronem impellere potuere, uti per Allobroges, aut alium indicem C. Cæsar" falso nominaretur. Nam uterque2 cum illo graves inimicitias exercebant.3 Piso oppugnatusi in judicio repetundarum,4 propter cujusdam Transpadanik supplicium injustum: Catulus ex petitione Pontificatus' odio incensus, quod extrema ætate, maximis honoribus usus, ab adolescentulo Cæsare victus" discesserat. Res autem opportuna° videbatur; quod privatim egregia liberalitate, publice maximis muneribus grandem pecuniam debebat. Sed ubi Consulem ad tantum facinus impellere nequeunt, ipsi singulatim

tum K.-25 ego abest M.-26 illam abest ab E.-27 sibi abest M.

1 n. p. n. g. A. B. D. E. G. H. I. L. neque gratia abest C.-2 utrique G.— 3 exercebat F. L.-4 pecuniarum repetundarum C. E. G. H. I. K. L. M.—5 in

NOTE

e Immissum] Delegatum. Gal. Atitré, Aposté.

f Catulus] Hic ille fuit, omnium confessione princeps Senatus; cui, cum bellum maritimum Pompeio committendum, dehortaretur, addidissetque, Si quid huic acciderit, quem in ejus locum substituetis? succlamavit universa concio, Te, Quinte Catule.

Piso] Hic est quem Cicero defendit: Consul fuit cum Glabrione; deinde Galliam administravit, ubi transpadanum, de quo nunc agitur, morte affecit.

danus est qui trans Padum habitat, Romæ habita ratione.

1 Pontificatus] In maximo fuit honore apud Romanos Pontificum dignitas, præsertim vero Pontificis maximi, de qua nunc agitur.

m Adolescentulo] Nato tamen 35. aut 36. annos, circiter. Ut vero te minus moveat hæc appellatio, a te velim observari, isthuc dictum esse cum comparatione ad ætatem Catuli, et quodammodo ex ipsius persona. n Victus] A Pontificatu exclusus. Opportuna] Id est, conjurasse Ca

h Cæsar] Julius est, primus Impe- sarem facile erat creditu. Gall. La chose

ratorum.

i Oppugnatus] Accusationem intentaverat Cæsar contra ipsum.

* Transpadani] Padus fluvius est in Italiæ parte suprema, quem Galliæ veteres accensebant. Transpa

paroissoit plausible, vraisemblable.

P Privatim] Par une dépense magnifique dans sa maison.

Singulatim] Les uns d'un côté, les autres d'un autre.

circumeundo, atque ementiendo, quæ7 se ex8 Vulturcio, aut Allobrogibus audisse dicerent, magnam illi invidiam conflaverant; usque eo, ut nonnulli equites Romani, qui præsidii causa cum telis erant circum1o Concordiæ, seu periculi magnitudine, seu animi 'nobilitate" impulsi, quo studium suum in rempublicam clarius esset, egredienti ex Senatu Cæsari gladio minitarentur.12

50. Dum hæc in Senatu aguntur, et dum legatis' Allobrogum et Tito Vulturcio, comprobato eorum indicio, præmia decernuntur: liberti, et pauci ex clientibus Lentuli, diversis2 itineribus,' opifices atque servitia in vicis ad eum eripiendum solicitabant: partim exquirebant duces multitudinum,' qui pretio rempublicam vexare soliti. Cethegus autem per nuncios familiam atque libertos suos,' exercitatos+ in audaciam, orabat, grege facto, cum telis ad sese irrumperent. Consul, ubi ea parari cognovit, dispositis præsidiis, ut res atque tempus monebat, convocato Senatu refert, QUID DE HIS FIERIS PLACEAT, QUI IN CUSTODIAM TRADITI ERANT. Sed eos paulo ante frequens Senatus judicaverat: CONTRA REMPUBLICAM FECISSE. Tum D. Junius Silanus, primus? sententiam rogatus, quod eo tempore Consul designatus erat, de his, qui in custodiis tenebantur, præterea de L. Cassio, P. Furio, P. Umbreno, Q. Annio, si deprehensi forent,

Indicio eorum pro vero recognito.

census erat A. B.-6 in extrema E. K.-7 ea quæ se A. D.-8 a Volturcio D.-9 usque adeo B. D. F. H. I. M. et usque adeo E. G.-10 [circ. æd. Concord. Havercamp.] circa K.—11_mobilitate L. M.—12 minarentur A. B.

1 dum Senatus decreto 1. All. N. libertini E.-2 ex diversis G.-3 lectos A. I. L. [suos, electos, et exercitatos Havercamp.]-4 exercitatosque B.-5 facere M.-6 in custodiis D. E. H. qui in custodia deletis tr. e. M.-7 primo dare A. abest primus a K.-8 dicere rogatus D. rogatus dicere H.-9 iturum dixerat

NOTE

r Nobilitate] Plerumque legitur mobilitate, i. e. Légèreté de jeunes gens. Hos alicubi Cicero insigniter, et prope tanquam Catilinæ socios notat.

Itineribus] Id est, hic et illic omnibus modis conabantur quosvis ad Patronum eripiendum incitare.

↑ Duces multitudinum] Illi sunt qui otiosis nebulonibus, quales plurimi sunt in magnis urbibus, imperant, quia ipsi ad omnem nequitiam maxime sunt exercitati.

-vos.

▾ Familiam] Id est, omnes suos ser

supplicium sumendum decreverat. Isque postea, permotus oratione C. Cæsaris, pedibus in sententiam Tib. Neronis iturum se dixerat; quod de ea re,10 præsidiis additis, referendum censuerat. Sed Cæsar, ubi ad eum ventum, rogatus sententiam" a Consule, hujuscemodi verba locutus

est:

2

51. Omnes homines, Patres Conscripti, qui de rebus dubiis consultant, ab odio, amicitia, ira atque misericordia vacuos esse decet. Haud facile animus verum providet, ubi illa officiunt: neque quisquam omnium' lubidini simul et usui paruit. Ubi intenderis ingenium, valet: si lubido possidet, ea dominatur," animus nihil valet. Magna mihi copia memorandi, P. C.,3 qui reges atque populi, ira' aut misericordia impulsi, male consuluerint: sed ea malo dicere, quæ majores nostri, contra lubidinem animi, recte atque ordine fecere. Bello Macedonico, quod cum rege7 Perse gessimus, Rhodiorum civitas, magna atque magnifica, quæ populi Romani opibus creverat, infida atque adversa nobis fuit: sed postquam, bello confecto, de Rhodiis con

e

Neque quisquam omnium simul fecit ea quæ lubido, et ea quæ utilitas suasit.

D.-10 seque de ea re D.-11 dare sententiam B. H.

1 hominum C. H.-2 intenderis animum i. v. A. ubi tu i. i. M.—3 [P. C. omittit Havercamp.] memorandi Patres Conscripti C. E. I. K. L.—4 aut qui pop. Ed. Carr.-5 consuluerunt F. consuluere K.-6 ordinate A.-7 contra re

sultum est, majores nostri, ne quis divitiarum magis, quam injuriæ causa bellum inceptum diceret, impunitos dimisere. Item bellis Punicis omnibus, cum sæpe Carthaginienses et in pace, et per inducias multa nefaria' facinora fecissent, nunquam ipsi per occasionem talia fecere: magis, quid se dignum foret, quam quid in illis jure" fieri posset, quærebant. Hoc idem providendum est, Patres conscripti, ne plus valeat apud vos P. Lentuli et ceterorum scelus, quam vestra dignitas; non magis iræ, quam famæ consulatis. Nam si digna poena pro factis eorum reperitur," novum' consilium approbo: sin' magnitudo sceleris14 omnium' ingeniam exsuperat ;16 iis" utendum censeo, quæ legibus comparata sunt. Plerique eorum, qui ante me sententias dixerunt, composite atque magnifice casum reipublicæ miserati sunt: quæ belli sævitia, quæ victis acciderent, enumeravere: rapi virgines, pueros: divelli liberos a parentium complexu: matres familiarum pati, quæ1 victoribus collibuissent: fana atque domos exspoliari;18 cædem, incendia fieri; postremo armis, cadaveribus, cruore atque luctu omnia compleri.'9 Sed, per Deos immortales, quo illa oratio pertinuit? an, uti vos infestos conjurationi faceret? scilicet quem res tanta atque tam atrox non per

10 ne

gem Perseum G. K.-8 susceptum G.-9 et in pace et in bello C. fanda Ed. Carr.-11 jure deest in L.-12 reperiretur K.-13 sed si K. -14 scelerum A.-15 eorum hominum ingenium` E. omnium ingenium K. -16 iis suppliciis C. G.-17 pati ea M.-18 spoliari C. E. H. I. K. L. M.

NOTE

8 Divitiarum] Causa supple. Ne quis crederet magis inceptum bellum desiderio divitiarum, quam ulciscendæ injuriæ. h Punicis] Adversus Carthaginienses, qui et Pani dicti sunt.

Nefaria] Cum, verbi gratia, Cornelio Asinæ, Consuli et Legato, catenas injecerunt.

* Plus valeat] Id est, prospiciendum est, ne dum plus æquo in pœna Conjuratis pro merito infligenda attenti eritis, minus quid vobis dignum sit, videatis,

Novum] Ut, scilicet, conjurati, contra morem et leges, ea causa paratas, morte multentur.

m Ingenia] Ita ut pœna non possit satis gravis excogitari.

n Iis] Exilio, aut Carcere.

• Composite] Istud invidiose dictum, Gall. diceremus, Ils ont fait paroître leur bel esprit à, &c. Ils nous ont fait de beaux discours touchant, &c.

P Scilicet] Responsio est obliqua et amara, ut ostendat, non modo Sena