alius alii varie' assentiebantur: at M. Porcius Cato2 rogatus sententiam, hujuscemodi orationem habuit: Longe mihi alia3 mens est, Patres conscripti, cum res atque pericula nostra considero, et cum sententias nonnullorum mecum ipse reputo. Illi mihi disseruisse videntur de pœna eorum, qui patriæ, parentibus, arisa atque focis suis4 bellum paravere: res autem monet, caveres ab illis, quam, quid in illis statuamus,7 consultare. Nam cetera3 tum persequare, ubi facta sunt; hoc, nisi provideris, ne accidat;? ubi evenit,'° frustra judicia implores: capta urbe, nihil fit reliqui victis. Sed, per Deos immortales, vos ego appello, qui semper domos, villas," signa, tabulas vestras pluris,12 quam rempublicam, fecistis: si ista, cujuscumqued modi sint, quæ amplexamini, retinere, si voluptatibus vestris otium præbere vultis; expergiscimini aliquando et capessite rempublicam. 13 Non agitur14 de vectigalibus, non de 1 Pariter M.-2 assentiebatur F.-3 aliena E. F. H.-4 aris atque focis bellum atque incendium deleto suis N.-5 nos cavere E.-6 [illis magis quam Havercamp.] deest magis C.-7 statuatis A. G. N.-8 cetera maleficia [Havercamp.] malefacta F.-9 n. a. malum A.-10 evenerit F.-11 atque villas H.12 pluris pretii A. B. D. M.-13 sunt M.-14 Nam modo non agitur A. Nam NOTE simum fuit, mutasse; Senatum ad misericordiam delapsum esse; denique Catonem admodum adolescentem inter postremos sententiam rogatum fuisse ut, scilicet, tam gravis ejus Censura, qui ea digni essent, Senatum ipsum universum haberet. b Persequare] Id est, Quilibet Magistratus ulscisci possit. c Tabulas] Pictas intellige. Des Tableaux. d Cujuscumque] Cato Stoicus fuit; adeoque fortunæ bona, quæ vocant, revera bona esse aut mala dicere noluit. Verum hic insuper quædam latet exprobratio, qua nimiæ divitiarum cupiditatis Romanos arguit. e Amplexamini] Id est, Assidue et maximo cum studio amplectimini., f Capessite] Id est, ejus curam suscipite. sociorum injuriis; libertas et anima nostra in dubio " est. Sæpe numero, Patres conscripti, multa verba in hoc ordine feci: sæpe de luxuria16 atque avaritia nostrorum civium questus sum; multosque mortales ea causa adversos habeo: qui mihi atque animo meo nullius17 unquam delicti gratiam fecissem, haud facile alterius lubidini malefacta condonabam. Sed, ea tametsi vos parvi pendebatis;18 tamen respublica firma, opulentia' negligentiam tolerabat. Nunc vero non id agitur, bonis, an malis moribus vivamus; neque quantum, aut quam magnificum imperium19 populi Romani: sed cujus hæc cumque modi,20 nostra, an nobiscum una, hostium futura sint. Hic mihi quisquam" mansuetudinem et misericordiam nominat. Jampridem equidem11 nos vera rerum vocabula amisimus ; quia bona aliena largiri, liberalitas; malarum rerum audacia fortitudo vocatur: eo respublica in extremo sita. Sint sane, quoniam ita se mores habent, liberales ex sociorum fortunis, sint22 misericordes in furibus ærarii: ne illis23 sanguinem nostrum largiantur; et, Quia largiri bona aliena vocatur liberalitas; audacia malarum rerum vocatur fortitudo, ea re respublica ad ultimas angustias redacta est. nunc non agitur B. Nam hic non agitur K. M.-15 sita est B. sunt F.-16 de socordia K.-17 nullis unquam delictis A.-18 pendatis D.-19 populi Romani imp. sit M.-20 [cumq. mod. videntur Havercamp.] videntur abest N.21 equidem abest a K.--22 Posterius sint delet H.-23 videant ne illi G. ne NOTE Sociorum] Id est, quæ ab ipsis ac ceptæ fuerint. hOrdine] Senatorio; fuit alter equestris, tertius plebeius. i Animo] Per animum, appetitus intelligit, qui, in Catone, quia temperati erant, bene animi nomine honesto appellantur. 3 Lubidini] Jam notantur appetitus, prout effræni in omne ruunt flagitium. Ea] Quæ ego verba feci, intellige, in Senatu, contra eorum pravitatem. 'Opulentia] Id est, immensa auctoritas et potentia, itemque divitiæ P. Romani patiebantur nos aliquanto neg ligentius imperium agitare. Verissime Cato: nam neque uno momento conduntur quæ occidunt; neque uno momento quietem nanciscuntur corpora quibus motus impressus est, præser tim si illis moles non desit. m Hæc] Eadem quæ supra memoravit, cum his ipsis terminis usus est. n Quisquam] Invidiose. • Amisimus] Verecunde et ingeniose admodum mores carpit corrup tos: sensus est enim, Romanos, (in quorum numero, ut invidiam declinet, seipse involvit,) virtutis sub specie vitia sectari. CATILINA, Cap. 52. 111 perditum dum paucis sceleratis parcunt, bonos omnes eant. Bene et composite C. Cæsar paulo ante in hoc ordine de vita et morte disseruit; falsa, credo, existimans,*s quæ de inferis memorantur: diverso3 itinere malos a bonis loca tetra, inculta, fœda atque formidolosa' habere. Itaque26 censait PECUNIAS EORUM PUBLICANDAS, IPSOS27 PER MUNICIPIA IN CUSTODIIS HABENDOS; videlicet" timens, ne, si Romæ sint, aut a popularibus conjurationis, aut a1 multitudine conducta3° per vim eripiantur. Quasi vero mali atque scelesti tantummodo in urbe, et non per totam Italiam sint; aut non ibi plus possit audacia, ubi ad defendendum opes minores. Quare vanum equidem hoc consilium, si periculum ex illis metuit. Sin3 in tanto omnium metu solus non timet; eo magis refert mihi atque vobis timere. Quare cum de P. Lentulo ceterisque statuetis,34 pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinæ et de omnibus conjuratis decernere. Quanto vos attentius" ea agetis, tanto illis animus infirmior erit: si paululum3 modo vos languere viderint, jam omnes feroces aderunt. Nolite existimare, majores nostros37 armis* rempublicam ex parva magnam illi K.-24 boni omnes ne p. e. A.-25 [credo falsa existumans ea, quæ Haver- NOTE Sint sane] Vehementem habet reprehensionem hæc ellipsis. Neminem nominat Cato; sed eo gravius conjuratorum fautores exagitat. Bene et composite] Iisdem propemodum verbis aliorum Cæsar reprehenderat orationem: atque ita in eo, quod gravissimum est, idem illud peccatum Cato castigat, quod ille in aliis animadvertisse rebatur. • Diverso] Quæ de inferis et Elysiis campis fabulati sunt Poëtæ, nemo non novit. Formidolosa] Hoc est, quæ formidinem incutiunt, et metum. Gall. Où règne la frayeur. u Videlicet] Irrisio est Cæsaris, quem Cato per totam hanc orationem acerbe vellicat et insectatur. ▾ Decernere] Gall. Que vous faites le procès à Catilina, &c. W Attentius] Hic fere significat ma jori cum rigore. Gall. Plus vous appor terez de vigueur dans cette affaire. x Armis] Tantum supple, aut præsertim. fecisse. Si ita res esset multo pulcherrimam eam nos haberemus: quippe sociorum atque civium, præterea armorum atque equorum major nobis copia, quam illis.38 Sed alia fuere, quæ illos magnos fecere ;39 quæ nobis nulla sunt: domi industria, foris justum imperium, animus in consulendo liber,4° neque delicto, neque lubidini+1 obnoxius.42 Pro his nos habemus luxuriam atque avaritiam; publice egestatem, privatim opulentiam; laudamus' divitias, sequimur inertiam; inter bonos et malos discrimen nullum;43 omnia virtutis præmia ambitio' possidet. Neque mirum ;44 ubi vos separatim sibi quisque consilium capitis, ubi domi voluptatibus, hic pecuniæ, aut gratiæ servitis;d eo fit, ut impetus fiat in vacuam rempublicam. Sed ego hæc45 omitto. Conjuravere nobilissimi cives patriam incendere: Gallorum gentem infestissimam nomini Romano ad46 bellum arcessunt:47 dux hostium supra48 caput est." Vos cunctamini49 etiam nunc, quid intra monia apprehensis hostibus, faciatis ?5° Misereaminis1 cen Quandoquidem vos capitis consilium, quisque pro se seorsim. 37 vestros N.-38 [illis est Havercamp.] Delet est M.—39 quæ ƒ. i. m. M.— 40 liber erat A. B.-41 n. d. lubidinive N.-42 erat obnoxius B.-43 nullum est D. E. N.-44 Neque est mirum C. neque mirum est D. E.-45 hoc A.-46 in bellum A.-47 arcesserunt D. H.-48 super M.-49 [eti. nunc, et dubitatis Havercamp.] Absunt et dubitatis ab I.—50 statuatis H. N.—51 Miseremini NOTE y Delicto] Tacite quosdam carpit qui conjurationis conscii esse crede bantur; quasi illi, cum in culpa essent, ideo perduellibus faverent, quod aliter sibi consulere non possent. 2 Laudamus] Pro amamus. Ita enim comparata est hominum natura, ut, quæ landamus, ea pariter amemus. Atque hinc oritur, et huc recurrit omnis Politicorum scientia. a Discrimen] Id est, nulla bonorum ratio habetur. Ambitio] Cato ideo ad Consulatum non fuit promotus, quia ambire et, ut mos erat aliis, populo supplicare noluit, virtute sua confisus scili. cet, quæ tamen illi, hac in parte, ut sæpe alias, inutilis fuit. c Sibi] Actum est de eo corpore, cujus vinculum solvitur, bonorum communio. d Servitis] Hoc est, non pro bono Reipublicæ, sed pro pecunia, aut gratia a privatis consequenda, suffragia fertis. e Nunc] Hic in quibusdam Edit. additur et dubitatis. Cunctari retardationem actionis, dubitare ejus anxietatem notat, cum, quid agamus, ancipites hæremus. f Misereamini] Ironia est; tametsi res ipsa serio ex eorum persona qui conjuratis favebant, proponitur, seo: deliqueres homines adolescentuli per ambitionem; atque etiam armatos dimittatis. Nes ista" vobis mansuetudo et misericordia, si illi arma ceperint, in miseriam vertet.54 Scilicet res aspera est; sed vosi non timetis eam. Immo vero maxime; sed inertia et mollitia animi, alius alium expectantes* cunctamini, Dis immortalibus confisi, qui hanc rempublicam in maximisss sæpe periculis servavere. Non votis, neque suppliciis" muliebribus" auxilia Deorum parantur: vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt: ubi secordiæ tess atque ignaviæ tradideris, nequicquam Deos implores; irati infestique sunt. Apud majores nostros T. Manlius Torquatus bello59 Gallico filium suum, quod is contra imperium in hostem pugnaverat, necari jussit: atque ille egregius adolescens immoderatæ62 fortitudinis morte poenas dedit; vos de crudelissimis parricidis quid statuatis,63 cunctamini? Vide L. et aliquot alii.-52 [Næ ista vobis Havercamp.] Na i. verior D. N. Ne &c. M. et quidam alii.-53 ego timeo, et misericordia H.-54 convertantur in miseriam A. B. in miseriam convertatur C. D. E. F. H. K. L. M. in miseriam convertantur G. in miseriam vertatur I.-55 sæpe in magnis K.-56 mulierum H.--57 [prospere Havercamp.] prospera C. E. F. H. I. L.-58 [tete Havercamp.] tete abest a K.-59 in bello H.-60 [A. Manlius Havercamp.] T. Manlius N.61 at ille E.-62 delet immoderatæ A.-63 faciatis K.--64 unquam abest a K. NOTE. * Deliquere] Ratio pro misericordia, quæ ex persona quoque subjicitur Cæsaris et aliorum, cum amara ironia. Ne ista] Jam pro se loquitur Cato. Sed vos] Iterum adversarios, eos scilicet, qui ad misericordiam inclinabant, exagitat. j Immo] Ad ea respondet Cato, quæ cum irrisione concesserat. Quasi dicat, Ne quis vestrum, non timere se simulet, nam vos maxime timere res ipsa indicat. * Expectantes] Gall. diceremus, En vous regardant les uns les autres, pour savoir à qui ouvrira le pas. nem, illudque ad modum ea ratione intortum, ut non jam Senatus, Regum, sed puerorum consessus esse videatur. Certe minime mirandum est, Cicero si alicubi testatur, Catonem vitam suam in discrimen obtulisse, atque sententiæ invidiam sibi capitis periculo præstandam vidisse. Non votis] Ineptam arguit Senatorum rationem. n Suppliciis] Id est, precibus inutilium muliercularum, quæ stulte a Diis petunt, quæ non aliter ipsi quam per homines exequuntur. • Contra] Non equidem contra, sed sine imperio; nisi quod in bello, is contra imperium facit, qui absque eo aliquid audet. Sallust. 1 Dis immortulibus] Inepto Senatorum consilio ineptam subjicit ratioDelph, et Var. Clas. H |