fossus: Octaviani Aug. imperium: L. Antonii seditio. Quare haud facile creditu, tam diligentem historicum hæc Romana omisisse. Sed hanc, proh dolor, jacturam debemus aut Gothis et Vandalis orbis devastatoribus: aut Ciceronianis vel Livianis Sallustio infensissimis: nam iste Patavinus tunc viginti quatuor annorum natus erat, cum Sallustius ex humanis cessit: cujus tandem libri etiam a jactura quantumvis mitiore, immunes non fuerunt. Sic ex Livio, parum superest: ex Ennio fere nihil, ex Sallustio pauca, uti res humanæ semper fuerunt. Præterea non abs re, a quibusdam dicitur inimitabilis, veluti liquet vel ex auctoribus, qui post eum de Jugurtha scripserunt: ut Livius, et abbreviatores ejus, præsertim Florus 111. 1. et lib. LXII. Orosius v. 15. Valerius Maximus II. 2. et VI. 11. Frontinus 1. 8. et II. 1. et 4. Eutropius iv. 8. Plinius, et alii, qui ad tantam dicendi gratiam nunquam pervenerunt. Vir ille clarissimus, philosophus, orator magnus, verus historicus, adversarios habuit Ciceronem inprimis, propter Terentiam: Asinium Pollionem, propter Ciceronem: Titum Livium, propter scribendi famam qui cum suis curarunt assidue, ut omnino Sallustii vitium, non cum scriptis ejus oblivioni traderetur. Ita similitudo illa studii, raro benevolentiam, æmulationem potius afferre solet.

Julius Cæs. Scaliger Oratione pro Cicerone.

Id quod et Sallustius, omnium scriptorum numerosissimus, nusquam aspernatus est.

Et ibidem.

A Sallustio autem brevitatem illam peti debere, cum scribis; neque quid velis intelligo, neque tam vulgi animo conceptam, adeo persuasam, adeo decantatam in illo viro brevitatem unquam comprehendi. Nam si, quoniam frequentibus asyndetis utitur, aut quod non longis periodis ambit argumenta rerum, properare tibi videtur, isto tibi quoque pacto brevibus atque interceptis saltibus centum milliariorum iter minus longum videbitur, quam unius modo

stadii intervallum, quod uno spiritu confeceris. Ac contra videmus Sallustium ipsum, cum quid semel dicendum assumsit, adeo perstare ut sæpenumero egredi videatur, &c.

Ibidem.

Neque vero Sallustium, politissimum auctorem, rejiciunt (Ciceroniani): sed anxium illud atque insititium dicendi genus, sed multa superstitiosa verba.

Idem Poët, IV. 24.

Quasi vero commentarium scripserit ille, non Historiam pleniorem ; qui sit Historiæ pater appellatus.

Et III. 96.

Ambitiose igitur fecisse videtur Sallustius quibusdam, quod Poëtarum more, cum dicere orsus esset de Catilina, omissa ca narratione repetit historiam ab ipsis ultimis Romæ rudimentis. Nos virum suo in genere præstantem cum reete tum necessario fecisse judicamus: ut ostenderet corruptam civitatem, cujus et pars esset Catilina.

Joannes Bodinus.

De Sallustio, quod omnia fere ejus scripta interciderunt, non ita facile judicari potest, ex iis tamen, quæ habemus, integerrimum scriptorem et rerum magnarum usu peritum fuisse constat ; ut enim Jugurthinum bellum verius scriberet, in Africam usque navigavit; libere tamen de rebus judicat; quid enim liberius est, quam in uno Cæsare et Catone Romanorum omnium illius ætatis collocare virtutem ?

Justus Lipsius.

Ex iis qui superant, C. Cæsar laudatur inprimis: si ut disertus narrator; libens assentio: est enim ejus viri pura oratio sine fuco ac calamistris ornata, vel Romanis vel Atticis Musis dignissima: sin ut perfectus historicus; dubitare me dicam, cum et nonnulli fidem ejus in historia civili requirant, et tertium illud 0xòv xai ToλITIXà totum ei desit,

Itaque ipse Cæsar, ceteroqui minime sui contemtor, Commentarios inscripsit non Historias, et hoc ipso laudem veram meruit, quod falsam affectare contemsit. Jam vero princeps Historicorum audit Livius; si magnitudinem operis et varietatem rerum spectamus, recte. Sed tamen (quod more majorum liceat) a Livii lectione semper commotior surrexi, non semper melior, aut ad vitæ casus instructior: Sallustius unus ex VIII. viris illis est, qui feliciter consecutus videtur hæc omnia; et quem, si mei arbitrii res șit, in hoc lustro principem senatus historici legere non dubitem; nam ceteri deinceps minorum quasi gentium historici, quantum a superiorum ætate, tantum et a laude afuerunt, nisi quod admirabile est, quantum inter istos unus excellat imitator Sallustii Corn. Tacitus, omni virtute antiquis proximus, longo quidem intervallo, sed tamen proximus.

Ludovicus Carrio.

Quarum rerum ego maxima hæc documenta habeo, quod prioribus illis temporibus, Licinius Macer, Fabius Pictor, Tubero, Hemina, Valerius Antias, Claudius Quadrigarius, Cælius, Sisenna, alii rerum nostrarum auctores; posteriori-bus T. Livius, Trogus Pompeius, C. Plinius, Corn. Tacitus, et qui primus aut in primis est, C. Sallustius Crispus ferme ab stirpe interierunt.

Et:

Nam eum scriptorem in primis ego præclarum existimo verborum atque sententiarum brevitate.

VARIAS LECTIONES ex editione S. HAVERCAMPI desumsimus. Catalogum Codd. Mss. quibus usus est, et Notas quibus sunt designati, subjicimus.

A. MS. Chartac. ex Bibl. Leidensi in fol. p. 325. n. 19.

M.

Membr. olim Petri Francii, in Catalogo librorum ejusdem p. 94. num. 600. in 4to. forma oblonga; inde emtus in Angliam missus

est.

N. Editio Romana antiquissima anni 1470.

CAII CRISPI SALLUSTII

BELLUM

CATILINARIUM,

SIVE

DE CONJURATIONE CATILINE

EJUSQUE SOCIORUM.

OMNES homines, qui sese student' præstare ceteris animalibus,' summa ope niti decet, vitam silentio ne transeant, veluti pecora, quæ natura prona atque ventri obedientia finxit. Sed nostra omnis viss in animo et corpore9 sita animi imperio, corporis servitio magis utimur.

a Decet omnes homines, qui student sese præstare ceteris animalibus, conari totis viribus ne transeant vitam nihil agendo, sicut pecora, quæ natura fecit in terram propensa, et ventri obedientia,

1 Omnes E. F.-2 student sese A. M.-3 animantibus K.-4 summa illos ope C. D. G.--5 cum silentio I.—6 Ita C. sed superscribitur transigant.—7_Natura finxit prona, &c. F.-8 Sed omnis nostra vis A. B. F. M.-9 et in corpore L.-10 quam corporis A. corporisque F.-11 diis A. C. D. E. F. G. H. I. K. L.

NOTE

a Omnes.] Plerumque scribitur, omnis: Accusativus pluralis. Solebant enim veteres nomina in is desinentia, in singulari, eodem sono efferre in Accusativo plurali; mutata tamen syllaba brevi in longam, utpote nata

ex diphthongo eis, qua terminabantur olim Accusativi illi plurales.

b Sed] Hic non est adversativa : posita est vocula pro verum, autem; Gallice, Or.