STODIIS a popcta, per cantumnon ibi inores. m ex il met, eo m de P. os simul cernere. nfirmior n omnes s nostros Vos cunc- adolescentuli, per ambitionem ; atque etiam armatos dimittatis. 'Ne, ista vobis mansuetudo et misericordia, si illi arma ceperint, in miseriam vertet. Scilicet res aspera est; sed vos non timetis eam. Immo vero maxume; sed inertia et mollitia animi, alius alium exspectantes cunctamini, dis immortalibus confisi, qui hanc rempublicam in maxumis saepe periculis servavere. Non votis, neque 'suppliciis muliebribus auxilia deorum parantur: vigilando, agen. do, bene consulendo 'prospera omnia cedunt: ubi secordiae te atque ignaviae tradideris, nequidquam deos implores; irati infestique sunt. Apud majores nostros, T. Manlius Torquatus 'bello Gallico filium suum, quod is contra imperium in hostem pugnaverat, necari jussit; atque ille egregius adolescens immoderatae fortitudinis morte poenas dedit: 'vos de crudelissumis parricidis quid statuatis, cunccamini? Videlicet vita cetera eorum huic sceleri obstat. Verum parcite dignitati Lentuli, si ipse pudicitiae, si famae suae, si dis aut hominibus umquam ullis pepercit: ignoscite Cethegi adolescentiae, "nisi iterum patriae bellum fecit. Nam quid ego de Gabinio, Statilio, Coepario loquar? quibus "si quidquam umquam pensi fuisset, non ea consilia de republica habuis. sent. Postremo, Patres conscripti, si mehercule peccato locus esset, facile paterer vos ipsa re corrigi, quoniam verba contemnitis; sed undique circumven. ti sumus. Catilina cum exercitu "faucibus urget : alii intra moenia, in sinu urbis sunt hos.es: neque parari, neque consuli quidquam occulte potest: quo magis properandum. Quare ita ego censeo: cum nefario consilio sceleratorum civium respublica in maxuma pericula venerit, hique indicio T. Volturcii, et legatorum Allobrogum, convicti confessique sint, caedem, incendia, alia foeda atque crudelia facinora in civis patriamque paravisse; de 4 confessis, sicuti de 'manifestis rerum capita majorum, supplicium sumendum." LIII. POSTQUAM Cato adsedit, consulares que senatus magna pars, sententiam ejus 1 tutem animi ad coelum ferunt; alii alios incr dos vocant; Cato magnus atque clarus hab decretum fit, sicuti ille censuerat. Sed mihi ti, multa audienti, quae populus Romanus, d que, mari atque terra, praeclara facinora fe buit attendere, "quae res maxume tanta negotia Sciebam, saepenumero parva manu cum mag hostium contendisse: cognoveram, parvis gesta cum opulentis regibus; ad hoc, saepe lentiam toleravisse; facundia Graecos, glori ante Romanos fuisse. Ac mihi multa agita paucorum civium egregiam virtutem cunct eoque factum, uti divitias paupertas, multitu tas superaret. Sed postquam luxu atque corrupta est, rursus respublica magnitudin torum atque magistratuum vitia sustentaba effoeta parente, multis tempestatibus hau quam Romae virtute magnus fuit. Sed, Bingenti virtute, divorsi moribus fuere viri et C. Caesar; quos, quoniam res obtulerat, terire non fuit consilium, quin utriusque n res, quantum ingenio possem, aperirem. LIV. IGITUR his 10genus, "aetas, eloquer qualia fuere; magnitudo animi par, item 12g alii. Caesar beneficiis ac munificentia m tur; integritate vitae Cato. Ille mansuet ricordia clarus factus: "4huic severitas dig rat. Caesar dando, sublevando, ignoscen largiundo gloriam adeptus. In altero mise more , item. at, 2vir. es timi. legen- ne quis pria mea, M. Cato, ntio prae. m et mo prope ae. sed 13alia s habebae et miseem addide. Cato nihil erfugium; in altero malis pernicies: 'illius facilitas; hujus constantia laudabatur. Postremo, Caesar in animum induxerat laborare, vigilare; negotiis amicorum intentus, sua neglegere; nihil denegare, quod dono dignum esset; sibi magnum imperium, exercitum, novum bellum exoptabat, ubi virtus enitescere posset. At Catoni studium modestiae, decoris, sed maxume severitatis erat. Non divitiis cum divite, neque 'factione cum factioso; sed cum strenuo virtute, cum modesto pudore, cum innocente 'abstinentia certabat: esse, quam videri, bonus malebat: ita, quo minus gloriam petebat, eo magis sequebatur. LV. POSTQUAM, ut dixi, senatus in Catonis sententiam discessit, consul 'optumum factum ratus, noctem, quae instabat, antecapere, ne quid eo spatio novaretur, triumviros, quae supplicium postulabat, parare jubet: ipse, dis positis praesidiis, Lentulum in carcerem deducit: idem fit ceteris per praetores. Est locus in carcere, quod 1oTullianum adpellatur, ubi paullulum "escenderis ad laevam, circiter duodecim pedes humi depressus. Fum muniunt undique parietes, atque insuper 1camera, lapideis fornicibus vincta: sed 13incultu, tenebris, odore foeda atque terribilis ejus facies est. In eum locum postquam demissus Lentulus, quibus praeceptum erat, 15laqueo gulam fregere. Ita ille patricius, ex clarissuma gente Corneliorum, qui consulare imperium Romae habuerat, dignum moribus factisque suis exitum vitae invenit. De Cethego, Statilio, Gabinio, Coepario, eodem modo supplicium sumtum. LVI. DUM ea Romae geruntur, Catilina "ex omni copia, quam et ipse adduxerat, et Manlius habuerat, "duas legiones instituit; cohortes, pro numero militum, complet: deinde, ut quisque voluntarius, aut ex sociis in castra venit, aequaliter distribuerat; ac brevi spatio legiones "numero hominum expleverat, cum initio non amplius libus habuisset. Sed ex omni copia circiter erat militaribus armis instructa; ceteri, ut qu armaverat, 'sparos, aut lanceas, alii prae portabant. Sed, postquam Antonius cum exe tabat, Catilina per montes iter facere, ad modo in Galliam versus castra movere; h sionem pugnandi non dare; sperabat prop habiturum, si Romae socii incepta patraviss servitia repudiabat, cujus initio ad eum ma concurrebant, opibus conjurationis fretus; si suis rationibus existumans videri caussam servis fugitivis communicavisse. LVII. SED, postquam in castra nuncius per conjurationem patefactam, de Lentulo, Ceth quos supra memoravi, supplicium sumtum; p ad bellum spes rapinarum, aut novarum reru lexerat, dilabuntur; reliquos Catilina per mo magnis itineribus, in agrum Pistoriensem ab silio, uti per tramites occulte perfugerent in Q. Metellus Celer cum tribus legionibus in praesidebat, 10ex difficultate rerum eadem illa quae supra diximus, Catilinam agitare. Ig ejus ex perfugis cognovit, castra propere m ipsis radicibus montium consedit, qua illi de [in Galliam properanti.] Neque tamen An aberat; utpote qui magno exercitu, locis 13expeditus, in fuga sequeretur. Sed Catili videt "montibus atque copiis hostium sese cla res adversas, neque fugae, neque praesidii optumum factum ratus in tali re fortunam statuit cum Antonio quamprimum conflig concione advocata, hujuscemodi orationem bus mil adven. us occa. em 'sese Interea e copiae Palienum um cum Romae sus erat is procul m spem; uit. LVIII. "COMPERTUM ego habeo, milites, 'verba virtutem non addere; neque ex ignavo strenuum, neque fortem ex timido exercitum, oratione imperatoris, fieri. Quanta cujusque animo audacia natura, aut moribus, inest, tanta in bello patere solet: quem neque gloria, neque pericula, excitant, nequidquam hortere; timor animi auribus obficit. Sed ego vos, quo pauca monerem, advocavi; simul uti caussam consilii aperirem. Scitis equidem, milites, secordia atque ignavia Lentuli quantam ipsi cladem nobisque attulerit; quoque modo, dum ex urbe praesidia opperior, in Galliam proficisci nequiverim. Nunc 'quo in loco res nostrae sint, juxta mecum omnes intellegitis. Exercitus hostium duo, 'unus ab urbe, alter a Gal. lia, obstant: diutius in his locis esse, 'si maxume animus ferat, frumenti atque aliarum rerum egestas prohibet. Quocumque ire placet, ferro iter aperiundum est. Quapropter vos moneo, uti "forti atque parato animo sitis; et, cum praelium inibitis, memineritis, vos divitias, decus, gloriam, praeterea libertatem atque patriam in dextris portare. Si vincimus, omnia nobis tuta, commeatus abunde, coloniae atque municipia patebunt : sin metu cesserimus, eadem illa advorsa fiunt: neque locus, neque amicus quisquam teget, quem arma non texerint. Praeterea, milites, non eadem nobis et illis necessitudo impendet: nos pro patria, pro libertate, pro vita certamus; illis supervacaneum est pugnare pro potentia paucorum. Quo audacius adgredimini, memores pristinae virtutis. Licuit nobis, cum summa turpitudine, in exilio aetatem agere : potuistis nonnulli Romae, amissis bonis, alienas opes exspectare. Quia illa foeda atque intoleranda 'viris videbantur, haec sequi decrevistis. Si "relinquere voltis, audacia opus est: nemo, nisi victor, "pace bellum mutavit. Nam in fuga salutem sperare, "cum arma, quis corpus |