deinde post L. Lentulum, C. Marcellum consul esset; tamen se concedere id factum superioribus suis beneficiis, veteri hospitio atque amicitiæ, dignitati ætatique hominis, precibus eorum, qui frequenter concurrissent hospites atque amici Dejotari ad deprecandum; de controversiis tetrarcharum postea se cogniturum esse dixit: regium vestitum ei restituit. Legionem autem, quam ex genere civium suorum Dejotarus armatura disciplinaque nostra constitutam habebat, equitatumque omnem ad bellum gerendum adducereh jussit. 69. Cum in Pontum venisset copiasque omnes in unum locum coëgisset, quæ numero atque exercitatione bellorum mediocres erant, (excepta enim legione sexta, quam secum adduxerat Alexandria veteranam, multis laboribus periculisque functam, multisque militibus partim difficultate itinerum ac navigationum, partim crebritate bellorum adeo deminutam,' ut minus mille hominum in ea esset;166 reliquæ erant tres legiones, una Dejotari, duæ, quæ in eo prælio, quod Cn. Domitium fecisse cum Pharnace scripsimus, fuerant,m) legati, a Pharnace missi," Cæsarem adeunt atque inprimis deprecantur, ne ejus adventus hostilis esset: fac' turum enim omnia Pharnacem, quæ imperata essent;' maximeque commemorabant, nulla Pharnacem auxilia contra 'Cæsarem Pompeio dare voluisse; cum Dejotarus, qui dedisset, tamen ei satisfecisset.' 70. Cæsar respondit, se fore æquissimum Pharnaci, si, Edd. Vett. perperam. V. ad vIII. 48. et Fastos, et C. L. sec. male et M. Marc. Edd. Vasc. Steph.-d consules sine esset Mss. 5. perperam. Cæsar intelligitur.— e amicitiæ et d. L. sec.-' frequentes Edd. quæd. concucurrissent Edd. qdd. male. - vestimentum L. sec.- adduci Lov. Dorv. Edd. pp. Sed V. ad B. G. 11. 5. abdux. Lov. advexerat Manut. frustra, V. ad B. G. 11. 22.—i meritis lab. L. sec. Edd. R. M. V. laboribusque f. sine periculis L. sec. que abest Lov.k diff. bellorum, it. L. pr.-1 dimin. Mss. plerique.- merant Dorv.- ab V. emissi Lov. ei ded. Lov. L. sec. Dorv.-r amicum L. pr.- militibus urbis Lucani: NOTE non unquam perdidit ordo set] Quæ tamen v millium hominum et Mutato sua jura loco.' 166 Ut minus mille hominum in ea es ccc esse debuit, si plena fuisset et integra. quæ polliceretur, repræsentaturus esset.' Monuit autem, ut solebat, mitibus verbis 167 legatos, ne aut Dejotarum 'sibi objicerent, aut nimis eo gloriarentur beneficio, quod ' auxilia Pompeio non misissent: nam se neque libentius 'facere quicquam, quam supplicibus ignoscere; neque pro'vinciarum publicas injurias condonare iis posse, qui fuis'sent in se officiosi: id ipsum, quod commemorassent, offi(cium utilius Pharnaci fuisse, qui providisset, ne vincere' tur, quam sibi, cui Dii immortales victoriam tribuissent. Itaque se magnas et graves injurias civium Romanorum, qui in Ponto negotiati essent, quoniam in integrum resti'tuere non posset, concedere Pharnaci: nam neque inter'fectis amissam vitam, neque exsectis" virilitatem168 resti'tuere posse: quod quidem supplicium gravius morte cives 'Romani subissent. Ponto vero decederet confestim, familiasque publicanorum remitteret, ceteraque restitueret 'sociis civibusque Romanis, quæ penes eum essent. Si 'fecisset, jam tunc sibi" mitteret munera ac dona, quæ, ' bene rebus gestis, imperatores ab amicis accipere consuesHis 'sent:' miserat enim Pharnaces coronam auream. responsis datis, legatos remisit. V 71. Aty Pharnaces, omnia liberaliter" pollicitus, cum festi V L. pr. glorientur L. pr. Lov.-s commemorarent Sc. Pet. memorarent V.Ideest L. pr.-" ejectis Lov.- bene f. Lov. Dorv. L. sec. Edd. pp.-" ei Pet. remitt. L. sec. Edd. Vasc. Steph. et aliæ.- consuescunt Mss. 2.-Yac Lov. Dorv. NOTE 167 Monuit autem, ut solebat, mitibus verbis] Dio scripsit illum comiter primos et secundos Pharnacis legatos excepisse, ut incauto propter spem pacis ingrueret, tertiis vero venientibus dixisse graviter, Pompeium bene' de se meritum male dereliquisse. Hoc est quod Veget. 11. 3. docet: Frequentius conventionum pacisque simulatio credulis quam arma nocuerunt.' Male Eutropius indiligens scriptor, tradit cum Pompeio Phar nacem apud Thessaliam fuisse. 168 Neque exsectis virilitatem, &c.] Appianus 1. 11. scribit Pharnacem, fracto Domitio, captis Amysenis in Ponto, qui partes tenebant Romanorum, pueris exsecuisse virilia, Cæsaris autem adventu cognito, misisse coronam auream, et filiæ qui matrimonium offerrent. Reges enim atque civitates mittere solebant coronas aureas, gratantes bonos successus. nantem ac properantem Cæsarem speraret libentius169 etiam crediturum suis promissis, quam res pateretur, quo celerius honestiusque ad res magis necessarias proficisceretur, (nemini enim erat ignotum, plurimis de causis ad urbem Cæsarem revocari,) lentius agere, decedendi diem postulare longiorem, pactiones interponere, in summa, frustrari cœpit. Cæsar, cognita calliditate hominis, quod aliis temporibus natura facere consueverat, tunc necessitate fecit adductus, ut celerius omnium opinione manum consereret. 72. Zelas 70 est oppidum in Ponto, positu ipso, ut in plano loco, satis munitum: tumulus enim naturalis, veluti manu factus, excelsiore undique fastigio, sustinet murum. Circumpositi sunt huick oppido magni multique, intercisi vallibus, colles: quorum editissimus unus, qui, propter victoriam Mithridatis et infelicitatem Triarii7 detrimentumque exercitus nostri, superioribus locis atque itineribus pæne conjunctus oppido, magnam in illis partibus habet nobilitatem: nec multo longius millibus passuum tribusTM abest ab Zela. Hunc locum Pharnaces, veteribus paternorum felicium castrorum refectis" operibus, copiis suis omnibus occupavit. 73. Cæsar, cum ab hoste millia passuum quinque castra posuisset, videretque eas valles, quibus regia castra munirentur, eodem intervallo sua castra munituras, si modo ea legaliter Lov. V. ad B. G. 11. 5.-a sperasset L. pr. prof. existimabat V. - lentus Lov.-d et in s. Mss. 2.-e consuevit L. pr.- conferret Mss. 4. Edd. R. M. V. Ziela Edd. Rec. hic et infra.-h deest Edd. nonnullis. Ita Sc. L. pr. non velut. excelsiori Mss. 3. hoc Pet. Lov.- Triari L. pr. Ariaroti V. IV. L. sec. a Z. Mss. et Edd. qdd.-" refectum L. sec. Dorv. Edd. Vasc. Gr. post. Str. opibus V. vulgo ̊omn. suis.—o muniebantur Lov. NOTE 169 Cum festinantem ac properantem Cæsarem speraret libentius, &c.] Cum ignorem quid festinare et properare inter se differant, libens acciperem lectionem quam suppeditant Ms. Regii codices tres, Thuani duo, festimantem ac præcurrentem. Manuscriptus Victorinus habet procurrentem. 170 Zela] Urbs Cappadocia. vita Luculli Triarium ejus legatum, non expectato sui imperatoris exercitu, commisso prælio, gravem cladem accepisse, in qua vu millia perierunt, centuriones CL, tribuni militum plusquam XXIV, eoque prælio esse castris exutum. Is est qui 1. 1. de bello civili commemoratur. Ille vero mons ab Appiano Scotius dicitur. loca hostes priores non cepissent, quæ multo erant propiora regis castris; aggerem comportari jubet intra munitiones. Quo celeriter collato,' proxima nocte, vigilia quarta, legionibus omnibus expeditis, impedimentisque in castris relictis, prima luce, neque opinantibus hostibus, eum ipsum locum cepit, in quo Mithridates secundum prælium" adversus Triarium fecerat. Huc omnem comportatum aggerem e castris servitia agerent jussit,'72 ne quis ab opere miles discederet, cum spatio non amplius mille passuum intercisa vallis castra hostium divideret ab opere incepto Cæsaris castrorum. 74. Pharnaces, cum id repente prima luce animadvertisset, copias suas omnes pro castris instruxit, quas, interposita tanta locorum iniquitate, consuetudine magis pervulgata militari credebat instrui Cæsar; vel ad opus suum tardendum, quo plures in armis tenerentur; vel ad ostentationem regiæ fiduciæ, ne munitione magis, quam manu, defendere locum Pharnaces videretur. Itaque2 deterritus non est, quo minus, prima acie pro vallo instructa, reliqua pars exercitus opus faceret. At Pharnaces, impulsus sive loci felicitate, sive auspiciis et religionibus inductus, quibus obtemperasse eum postea audiebamus; sive paucitate nostrorum, qui in armis erant, comperta; cum more operis quotidiani magnam illam servorum multitudinem, quæ munitura Dorv. eodemque L. sec. in vallo L. pr.-P muniturus Lov. Edd. pp. Mss. 3.-4 deest Mss. 3.- collocato Mss. 3.- non Lov. Dorv. Edd. ante Urs. male. V. c. 75. B. Afr. c. 7. et Brant. deest Mss. 3. Edd. pp.-" bellum Edd. R. M. V. Gryph. sed V. ad B. G. L. 1.- hoc V. hunc L. pr. vulgo comportare a. e c. s. quæ ageret, j.- deest Pet. Sc. V. pass. II. L. pr. valles L. pr. V. V. ad vII. 47. Mox videret Lov.- deest L. sec.- id fieri addit Ms. Urs. e Glossa. itaque abest Mss. 3. Edd. R. M. V.- adobtemp. L. sec.billorum L. sec. Lov. Dorv. Edd. pp.-c milites Mss. iidem et Edd. pp. Ber. NOTE 172 Huc omnem comportatum aggerem e castris servitia, agerent, jussit] Certum est mendum. Quanquam enim intelligitur sententia, male tamen explanatur, nec satis juvant in emendando Ms. codices. Victorinus unus habet: Huc omnem compor tari aggerem servitiaque agi jussit." aggerem portabat, militum esse credidisset; sive etiam fiducia veterani exercitus sui, quem XXII in acie conflixisse, et vicisse legati ejus gloriabantur; simule contemtu exercitus nostri, quem pulsum a se,f Domitio duce, sciebat, inito consilio dimicandi, descendere prærupta valle cœpit. Cujus aliquandiu Cæsar irridebat inanem ostentationem, et eo loco militum coartationem, quem in locum nemo1 sanus hostis subiturus esset: cum interim Pharnaces eodem gradu, quo prærupta in prælium descenderat valle, ascendere adversus arduum collem173 instructis copiis cœpit. k 75. Cæsar, incredibili ejus vel temeritate, vel fiducia commotus, neque opinans imparatusque oppressus, eodem tempore milites ab operibus vocat, arma capere jubet, legiones opponit, aciemque instruit:' cujus rei subita trepidatio magnum terrorem attulit174 nostris. Nondum ordinibus instructis, falcatæ regiæ quadriga175 permistos milites perturbant; quæ tamen celeriter multitudine telorum opprimuntur. Insequitur has acies hostium et clamore sublato confligitur, multum adjuvante natura loci, plurimum Deorum immortalium benignitate: qui cum omnibus casibus belli intersunt, tum præcipue eis," quibus nihil ratione potuit administrari. m Vasc. Str. Steph. Gr. post.-d aciem Mss. 2.-e sive Edd. R. M. V.-f a se desunt L. pr. præcep. Lov.-h Sic Brant. Scal. et seqq. e conjectura Bruti. cohortationem Mss. et Edd. Vett. cohortionem Ed. Plant. V. vII. 70.- quo nemo Lov. Dorv. male.- vulgò præruptam d. in vallem. Ita Mss. mei o. non motus.- Ita Mss. o. vulgo aciem inst. non male.-m confligit Mss. 3. Edd. pp.-" intersint tamen pr. quibus L. pr.- declivi L. pr. NOTE 173 Ascendere adversus arduum collem, &c.] Iniquitas loci magnum habet momentum ad victoriam. Nunquam Cæsar iniquo loco pugnavit, quanquam omnia reliqua faverent. 174 Magnum terrorem attulit, &c.] Nunquam fere Cæsar non instruxit aciem ante hostium adventum. 175 Falcatæ regiæ quadriga] Harum formam exprimit Livius 1. XVII. de bello Macedonico: Armatæ autem in hunc modum erant. Cuspides circa temonem ab jugo decem cubitos extantes velut cornua habebant, quibus quicquid obvium daretur, transfigerent, et in extremis jugis binæ circum eminebant falces, altera æquata jugo, altera inferior ad terram devexa, illa ut quicquid ab latere objiceretur, abscinderet, hæc ut prolapsos procumbentesque contingeret. Item ab axibus rotarum, utrinque bi. na eodem modo diversæ designabantur falces.' Vegetius vero III. 24. remedium illis opponit, quod ibi vide. |