A. C. 395. U. C. 357. Albano nemore sine ullis cœlestibus aquis, causave qua alia, Albanusia quæ rem miraculo eximeret, in altitudinem insolitam crevit. cus in alti- Quidnam eo dii portenderent prodigio, missi sciscitatum oratores ad Delphicum oraculum: sed propior 46 interpres fatis insolitam oblatus senior quidam Veiens, qui inter cavillantes in stationiHaruspex bus ac custodiis milites Romanos Etruscosque, vaticinantis in Etruscus. modum 47 cecinit, Priusquam ex lacu Albano aqua emissa foret, crescit. nunquam potiturum Veiis Romanum. Quod primo velut temere jactum sperni, agitari deinde sermonibus cœptum est: donec unus ex statione Romana percunctatus proximum oppidanorum, jam per longinquitatem belli commercio sermonum facto, quisnam is esset, 48 qui per ambages de lacu Albano jaceret; postquam audivit haruspicem esse, vir haud intacti religione animi, causatus de privati portenti procuratione, si operæ illi esset, consulere velle, ad colloquium vatem elicuit. Quumque progressi ambo a suis longius essent inermes, sine ullo metu; prævalens juvenis Romanus senem infirmum.in conspectu omnium raptum, nequicquam tumultuantibus Etruscis, ad suos transtulit. qui quum perductus ad imperatorem, inde Romam ad senatum missus esset, sciscitantibus quidnam Ejus re- id esset, quod de lacu Albano docuisset, respondit, Profecto sponsum iratos deos Veienti populo illo fuisse die, quo sibi eam mentem objecissent, ut exscidium patria 49 fatale proderet. Itaque que tum cecinerit divino spiritu instinctus, ea se nec, ut indicta sint, revocare posse; et tacendo forsitan quæ dii immortales vulgari velint, haud minus, quam celanda effando, nefas contrahi. Sic igitur libris fatalibus, sic disciplina Etrusca traditum esse, 50 ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Veientibus dari: antequam id fiat, deos mœnia Veientium deserturos non esse. Exsequebatur inde, 51 quæ solennis derivatio esset. Sed auctorem levem, nec satis fidum super tanta re Patres rati, decrevere legatos sortesque oraculi 52 Pythici exspectandas. de lacu Albano. XVI. Priusquam a Delphis oratores redirent, Albanive prodigii piacula invenirentur, novi tribuni militum consulari 46 Interpres fatis] Qui interpretaretur et edoceret deum voluntatem. 47 Cecinit] Verbum proprium de vaticinantibus. 48 Qui per ambages] Qui obscura quædam et ambagibus involuta dicta jaceret. Hoc autem obscurum fortasse videbatur militi Romano, quod Etruscus senex non explicarat quonam modo emit tenda aqua ex lacu foret. 49 Fatale] Fatale est quidquid pertinet ad fata. Itaque hic exscidium fatale est exscidium fatis decretum. Pau lo infra libri fatales sunt libri quibus fata continentur. 50 Ut quando] Delenda est particula ut, quæ vitiosam orationis structuram facit. 51 Quæ solennis derivatio esset] Quæ legitima et diis accepta derivatio esset; quonam modo dii juberent aquam ex lacu derivari. Vid. cap. seq. responsum oraculi Delphici. 52 Pythici] De hoc Apollinis cognomine, et de voce sortes, vid. not. ad c. 56. l. i. L. Julia Mil. potestate, L. Julius Iulus, L. Furius Medullinus quartum, L. U. C. 358. Sergius Fidenas, A. Postumius Regillensis, P. Cornelius Ma-A. C. 394. luginensis, A. Manlius, magistratum inierunt. Eo anno Tar-Iulo II. quinienses, novi hostes exorti. quia multis simul bellis, Vol- &c. Tr. scorum ad Anxur, ubi præsidium obsidebatur, quorum ad Lavicos, qui Romanam ibi coloniam oppugnabant, ad hoc Veienti quoque, et Falisco, et Capenati bello occupatos videbant Romanos, nec intra muros quietiora negotia esse certaminibus Patrum ac plebis; inter hæc locum injuriæ rati esse, prædatum in agrum Romanum cohortes expeditas mittunt. aut enim passuros inultam eam injuriam Romanos, ne novo bello se onerarent: aut exiguo, eoque parum valido, exercitu persecuturos. Romanis indignitas major quam cura populationis Tarquiniensium fuit. eo nec magno conatu suscepta, nec in longum dilata res est. A. Postumius, et L. Julius, non justo delectu (etenim ab tribunis plebis impediebantur) sed prope voluntariorum, quos adhortando incitaverant, coacta manu, per agrum Cæretem obliquis tramitibus egressi, redeuntes a populationibus gravesque præda Tarquinienses oppressere. multos mortales obtruncant, omnes exuunt impedimentis: et receptis agrorum suorum spoliis, Romam revertuntur. Biduum ad recognoscendas res datum dominis: tertio incognita (crant autem ea pleraque hostium ipsorum) 53 sub hasta veniere; quodque inde redactum, militibus est divisum. Cetera bella, maximeque Veiens, incerti exitus erant. Jamque Romani, desperata ope humana, fata et deos spectabant, quum legati ab Delphis venerunt, sortem oraculi afferentes, Apollinis congruentem responso captivi vatis. Romane, 54 aquam Alba- Delphici nam cave lacu contineri, cave in mare manare suo flumine sinas. de lacu emissam per agros rigabis, dissipatamque rivis exstingues. Tum Albano. tu insiste audax hostium muris; memor, quam per tot annos obsides urbem, ex ea tibi his, quæ nunc panduntur, fatis victoriam datam. Bello perfecto, donum amplum victor ad mea templa portato: sacraque patria, quorum omissa cura est, instaurata, ut assolet, facito. XVII. Ingens inde haberi captivus vates cœptus, eumque adhibere tribuni militum Cornelius Postumiusque ad prodigii Albani procurationem ac deos rite placandos cœpere. Inventumque tandem est, ubi neglectas cærimonias, intermissuve solenne dii arguerent, nihil profecto aliud esse, quam magistratus vitio creatos, 55 Latinas, sacrumque in Albano 53 Sub hasta] Hasta posita: quod in auctionibus apud Romanos fieri solebat. Unde sæpe lasta pro auctione ipsa sumitur. 54 Aquam .... ‚rigubis] Sic Virg. iv. Georg. v. 115. et amicos irriget imbres. 55 Latinas] Ferias. Earum auctor Tarquinius Superbus, qui post ictum cum Latinis fœdus, (de quo noster 1. i. c. 52.) cui et Hernici, et quidam e Volecis ad responsum U. C. 358. monte non rite 56 concepisse. unam expiationem eorum esse, A. C. 394. ut tribuni militum abdicarent se magistratu; auspicia de in P. Licinio offertur tribunatus Mil. tegro repeterentur, et interregnum iniretur. Ea ita facta sunt ex senatusconsulto. Interreges tres deinceps fuere, L. Valerius, Q. Servilius Fidenas, M. Furius Camillus. Nunquam desitum interim turbari, comitia interpellantibus tribunis plebis, donec convenisset prius, ut major pars tribunorum militum ex plebe crearetur. Quæ dum aguntur, concilia Etruriæ ad Fanum Voltumnæ habita; postulantibusque Capenatibus ac Faliscis, ut Veios communi animo consilioque omnes Etruriæ populi ex obsidione eriperent, responsum est: antea se id Veientibus negasse, quia, unde consilium non petissent super tanta re, auxilium petere non deberent. nunc jam 57 pro se fortunam suam illis negare. 58 maxime in ea parte Etruriæ gentem inusitatam, novos accolas Gallos esse, cum quibus nec pax satis fida, nec bellum pro certo sit: sanguini tamen nominique et præsentibus periculis consanguineorum id dari, ut, si qui juventutis suæ voluntate ad id bellum eant, non impediant. Eum magnum advenisse hostium numerum, fama Romæ erat. eoque mitescere discordiæ intestinæ metu communi, ut fit, cœptæ. XVIII. Haud invitis Patribus P. Licinium Calvum 59 prærogativa tribunum militum non petentem creant, moderationis expertæ in priore magistratu virum, ceterum jam tum exactæ ætatis: 60 omnesque deinceps ex collegio ejusdem anni refici apparebat, L. Titinium, P. Mænium, P. Mælium, Cn. Genucium, L. Atilium. qui 61 priusquam renunciarentur 62 jure vocatis tribubus, permissu interregis, P. Licinius Cal scripti sunt, ut ejus fœderis memoria 56 Concepisse] Nota proprietatem ver- 57 Pro se fortunam suam] Non se, sed præsentem rerum suarum statum negare Veientibus auxilia. 58 Maxime in ea parte] Qua in parte, non definitur. Fortasse legendum est maxima in parte. 59 Prærogativa.... creant] Legendum videtur creat. Prærogativa centuria est centuria sorte educta, quæ prima rogaretur suffragium. 60 Omnes.... ex collegio ejusdem anni] Ex iis quorum nomina sequuntur, tres quidem, qui appellantur primi, collegæ fuerunt P. Licinii Calvi. At duo postremi non eodem quo Licinius anno, sed sequente tribunatum gesserunt. Vid. supra 12. et 13. 61 Priusquam renunciarentur jure vocatis tribubus] Priusquam præco renunciaret ad jure vocatas tribus nomina eorum, qui prærogativæ suffragiis ad tribunatum vocabantur. Moris enim erat ut, post suffragium ab unaquaque tribu vel centuria latum, præco sententiam ejus clara voce renunciaret. 62 Jure vocatis tribubus] Tribus, cen. turiæ omnes in comitiis præter prærogativam tribum, centuriam, jurevocate di |