nium. LIX. Brutus, illis luctu occupatis, cultrum ex vulnere Lucretiæ extractum manantem cruore præ se tenens, Per hunc, inquit, castissimum ante regiam injuriam sanguinem juro, vosConjuratio que, dii, testes facio, me L. Tarquinium Superbum, cum scelerata in Tarqui- conjuge, et omni liberorum stirpe, ferro, igni, quacunque dehinc vi possim, 88 exsecuturum: nec illos, nec alium quemquam regnare Romæ passurum. Cultrum deinde Collatino tradit; inde Lucretio ac Valerio, stupentibus miraculo rei, unde novum in Bruti pectore ingenium. Ut præceptum erat jurant: totique ab luctu versi in iram, Brutum jam inde ad expugnandum regnum vocantem sequuntur ducem. Elatum domo Lucretia corpus in forum deferunt, concientque miraculo, ut fit, rei novæ atque indignitate homines: pro se quisque scelus regium ac vim queruntur. Movet tum patris moestitia, tum Brutus, castigator lacrymarum atque inertium querelarum, auctorque, quod viros, quod Romanos deceret, arma capiendi adversus hostilia ausos. Ferocissimus quisque juvenum cum armis voluntarius adest. sequitur et cetera juventus. Inde 89 pari præsidio relicto Collatiæ ad portas, custodibusque da- . tis, ne quis eum motum 90 regibus nunciaret, ceteri armati, duce Bruto, Romam profecti. Ubi eo ventum est, quacunque incedit armata multitudo, pavorem ac tumultum facit. rursus ubi anteire primores civitatis vident, 91 quidquid sit, Populus haud temere esse rentur. Nec minorem motum animorum Romanus Romæ tam atrox res facit, quam Collatiæ fecerat. Ergo ex in Tarquinios conci- omnibus locis urbis in forum curritur. Quo simul ventum tatur. est, præco ad 92 tribunum Celerum, in quo tum magistratu forte Brutus erat, populum advocavit. Ibi oratio habita, nequaquam ejus pectoris ingeniique, quod simulatum ad eam diem fuerat, de vi ac libidine Sexti Tarquinii, de stupro infando Lucretia et miserabili cæde, de orbitate Tricipitini, cui morte filiæ causa mortis indignior ac miserabilior esset. addita superbia ipsius regis, miseriæque et labores plebis in fossas cloacasque exhauriendas demersæ. Romanos homines, victores omnium circa populorum, opifices ac lapicidas pro bellatoribus factos. Indigna Servii Tullii regis memorata cædes, 88 Exsecuturum] Rhenanus conjicit, exacturum. 89 Pari præsidio relicto Collatia... ceteri] Possumus utcunque exponere in hunc modum, ut intelligamus eos qui Collatiæ relicti in præsidio fuere, pares fuisse numero iis qui Bruto duce Romam profecti. Sed hoc durius videtur et obscurius. Multum blanditur Gronovii conjectura: Pars præsidio relicti. 90 Regibus nunciaret] Regi, et regiis juvenibus. Vid. supra c. 39. 91 Quidquid sit] Quidquid tandem illud sit, haud sine causa fieri putant. 92 Tribunum Celerum] Præfectum equitum quos ad custodiam corporis sui Tarquinius, exem emplo Romuli, delegerat. Hic non inter duces militares modo, sed et inter urbanos magistratus, ut apparet ex hoc loco, numerabatur. De Celeribus vid. supra c. 15. et invecta corpori patris nefando vehiculo filia; 93 invocatique ultores parentum dii. His atrocioribusque, credo, aliis, 94 quæ præsens rerum indignitas haudquaquam relatu scriptoribus facilia subjicit, memoratis, incensam multitudinem perpulit, ut imperium regi abrogaret, exsulesque esse juberet L. Tarquinium cum conjuge ac liberis. Ipse junioribus, qui ultro nomina dabant, lectis armatisque, ad concitandum inde adversus regem exercitum, Ardeam in castra est profectus; imperium in urbe Lucretio, 95 præfecto urbis jam ante ab rege instituto, relinquit. Inter hunc tumultum Tallia domo profugit, exsecrantibus, quacunque incedebat, invocantibusque 96 parentum furias viris mulieribusque. LX. Harum rerum nunciis in castra perlatis, quum re nova trepidus rex pergeret Romam ad comprimendos motus, flexit viam Brutus (senserat enim adventum) ne obvius fieret; eodemque fere tempore, diversis itineribus, Brutus Ardeam, Tarquinius Romam, venerunt. Tarquinio clausæ portæ, ex- Expellansiliumque indictum: liberatorem urbis læta castra accepere, tur. exactique inde liberi regis. Duo patrem secuti sunt, qui exsulatum Cære in Etruscos ierunt. Sextus Tarquinius 97 Gabios, tanquam in suum regnum, profectus, ab ultoribus veterum simultatum, quas sibi ipse cædibus rapinisque concive.rat, est interfectus. L. Tarquinius Superbus regnavit annos quinque et viginti. Regnatum Romæ ab condita urbe ad liberatam, annos ducentos quadraginta quatuor. Duo consu-U. C. 245. les inde comitiis centuriatis a præfecto urbis 98 ex commen- A. C. 507. tariis Servii Tullii creati sunt, L. Junius Brutus, et L. Tar- Coss. quinius Collatinus. 93 Invocatique] Et invocati sunt a Bruto perorante. 94 Quæ præsens] Quæ suggerit iis qui in re præsenti sunt indignitas et atrocitas rerum incurrens in oculos; sed quæ scriptoribus post longum temporis intervallum non sunt relatu facilia. 95 Præfecto urbis] Præfectus urbis his temporibus magistratus fuit extraordinarius, de quo sic habet Tac. vi. Ann. c. 11. Profectis domo regibus, ac mox, libertate urbi constituta, magistratibus, ne urbs sine imperio foret, in tempus deligebatur, qui jus redderet, ac subitis mederetur: feruntque ab Romulo Dentrem Romulium, post ab Tullo Hostilio Numam Marcium, et ab Tarquinio Superbo Sp. Lucretium impositos. Dein consules mandabant. Id servatum, donec prætores creari cœpti sunt. Tum enim, absentibus consulibus, prætor urbapus omnia consulum munia obibat: nisi quod, Feriarum Latinarum causa profectis in montem Albanum consulibus, ad usur pandum antiquitatis morem, præfectus 96 Parentum furias] Furias ultrices 97 Gabios, tanquam in suum] Et vero regem eum Gabiorum constituisse pater dicitur a Dion. 1. iv. 98 Ex commentariis Ser. Tullii] Vidimus supra c. 48. et Dionysius quoque testatur, Servium in animo habuisse deponere imperium. Potuit itaque commentarios conficere, in quibus eam regendæ reipublicæ formam describeret, quam libera olim civitas Romana constituere deberet. Atque hoc modo intelligenda videntur hæc Livii verba. Primi EPITOME LIBRI SECUNDI LIVIANI. Brutus jurejurando populum adstrinxit, neminem regnare Roma passurum: Tarquinium Collatinum collegum suum, propter affinitatem Tarquiniorum suspectum, coegit consulatu se abdicare, et civitate cedere: bona regum diripi jussit: agrum Marti consecravit, qui campus Martius nominatus est: adolescentes nobiles, in quibus suos quoque 1 et fratris filios, quia conjuraverant de recipiendis regibus, securi percussit: servo indici, cui Vindicius nomen fuit, libertatem dedit; ex cujus nomine vindieta est appellata. Quum adversus reges, qui contractis Veientium et Tarquiniensium copiis bellum intulerant, exercitum duxisset, in acie cum Arunte filio Superbi commortuus est: eumque matronæ annum luxerunt. P. Valerius consul legem de provocatione ad populum tulit. Capitolium dedicatum est. Porsena rex Clusinorum, bello pro Tarquiniis suscepto, quum ad Janiculum venisset, ne Tiberim transiret, virtute Coclitis Horatii prohibitus est; qui, dum alii pontem sublicium rescindunt, solus Etruscos sustinuit, et ponte rupto, armatus se in flumen misit, et ad suos tranavit. Alterum accessit virtutis exemplum a Mucio: qui, quum ad feriendum Porsenam castra hostium intrasset, occiso scriba, quem regem esse putabat, comprehensus, impositam altaribus manum, in quibus sacrificatum erat, exuri passus est, dixitque tales trecentos esse conjuratos in mortem ipsius regis. Quorum admiratione coactus Porsena pacis conditiones ferre, bellum omisit, acceptis obsidibus, ex quibus virgo una Clalia, deceptis custodibus, per Tiberim ad suos tranavit: et quum reddita esset Porsenæ, honorifice remissa, equestrique statua donata est. Ap. Claudius ex Sabinis Romam transfugit: ob hoc Claudia tribus adjecta est. Numerus tribuum ampliatus est, ut essent viginti una. Adversus Tarquinium Superbum cum Latinorum exercitu bellum inferentem, A. Postumius dictator prospere pugnavit apud lacum Regillum. Plebs, quum propter nexos ob as alienum Sacrum in montem secessisset, consilio Menenii Agrippe a seditione revocata est. Idem Agrippa quum decessisset, propter paupertatem publico impendio elutus est. Tribuni plebis quinque creati sunt. Oppidum Volscorum Corioli captum est, virtute et opera 1 Et fratris filios] Hæc non consen- ptoribus: ac proinde vel mendosa sunt, tiunt cum Livio, nec cum ceteris scri- vel incuriose ab auctore epitomes scripta. C. Marcii, qui ob hoc Coriolanus vocatus est. Ti. Atinius, vir de plebe, quum invisu admonitus esset, ut de quibusdam religionibus ad senatum perferret, et neglexisset, amisso filio, debilis factus, posteaquam delatus ad senatum lectica eadem illa indicaverat, usu pedum recepto, domum reversus est. Quum C. Marcius Coriolanus, qui in exsilium erat pulsus, dux Volscorum factus, exercitum hostium urbi Romæ admovisset, et missi ad eum primum legati, postea sacerdotes frustra deprecati essent, ne bellum patriæ inferret; Veturia mater, et Volumnia uxor impetraverunt ab eo, ut recederet. Lex agraria primum lata est. Sp. Cassius consularis regni crimine damnatus est, necatusque. Oppia virgo vestalis ob incestum viva defossa est. Quum vicini hostes Veientes, incommodi magis, quam graves essent, familia Fabiorum id bellum gerendum depoposcit: misitque in id trecentos sex armatos, qui ad Cremeram ad unum ab hostibus cæsi sunt, uno impubere domi relicto. Appius Claudius consul, quum adversus Volscos contumacia exercitus. male pugnatum esset, decimum quemque militum fuste percussit. Res præterea adversum Volscos, et quos, et Veientes; et seditiones inter Patres plebemque continet. L. Junio LIBER II. U. C. 245. I. LIBERI jam hinc populi Romani res pace belloque A. C. 507.gestas, annuos magistratus, imperiaque legum potentiora, Bruto, L. quam hominum, peragam. Quae libertas ut lætior esset, proTarquinio ximi regis superbia fecerat. nam priores ita regnarunt, ut Collatino, haud immerito omnes deinceps conditores 1 partium certe urCuss. bis, quas novas ipsi sedes ab se auctæ multitudini addiderunt, Libertas numerentur. Neque ambigitur, quin Brutus idem, qui tanPop. Rom-tum gloriæ, Superbo exacto rege, meruit, 2 pessimo publico constituta, id facturus fuerit, si libertatis immaturæ cupidine priorum reguni alicui regnum extorsisset. Quid enim futurum fuit, pastorum convenarumque plebs transfuga ex suis populis, sub tutela inviolati templi, aut libertatem, aut certe impunitatem adepta, soluta regio metu, agitari cœpta esset tribunitiis procellis; et in aliena urbe cum Patribus serere certamina, priusquam pignora conjugum ac liberorum, caritasque ipsius soli, cui longo tempore assuescitur, animos eorum consociasset? Dissipatæ res nondum adultæ discordia forent: 3 quas fovit tranquilla moderatio imperii, eoque nu 1 Partium certe urbis] Ita regnarunt, ut conditores, non quidem urbis, sed partium saltem a se additaruru haberi possint. 2 Pessimo publico] Magno reipublicæ et civitatis Romanæ damno. 3 Quas fovit] Translatio ducta ab her, bula illa, quæ ex semine prodiens sensin |