πήιος ἐν τῇ Ἰβηρίᾳ ἐποίει, οὐ μέντοι καὶ δυσνίκητον αὐτὸν εἶναι νομίζων πρότερον μὲν τὸ ναυτικὸν ἐκ τῆς Σαρδοῦς ἐπ' αὐτὸν ἀπέστειλεν, ὕστερον δὲ καὶ τὰ στρατεύματα τὰ ἐκ καταλόγου 2 ἔπεμψεν ὡς καὶ δι ̓ ἑτέρων διαπολεμήσων. ἐπεὶ δὲ ᾔσθετο ἐκεῖνόν τε ἐπὶ μέγα προχωροῦντα καὶ τοὺς πεμφθέντας οὐχ ἱκανοὺς ἀντιπολεμεῖν αὐτῷ ὄντας, οὕτω δὴ καὶ αὐτὸς ἐξεστρά τευσε, τὴν πόλιν τῷ τε Λεπίδῳ καὶ πολιανόμοις τισὶν ὀκτώ, 29 ὥς τισι δοκεῖ, ἢ ἕξ, ὡς μᾶλλον πεπίστευται, ἐπιτρέψας. ἐπειδὴ γὰρ ἐπί τε τοῦ Λογγίνου καὶ ἐπὶ τοῦ Μαρκέλλου τὰ στρατόπεδα τὰ ἐν τῇ Ἰβηρίᾳ ἐκινήθη καί τινες καὶ τῶν πόλεων ἐνεωτέρισαν, ἡμέρας μέν τινας τοῦ τε Λογγίνου ἀπαλλαγέντος καὶ τοῦ Τρε 2 βωνίου τὴν διαδοχὴν αὐτοῦ λαβόντος ἡσύχασαν, ἔπειτα δέει τῆς ἐκ τοῦ Καίσαρος τιμωρίας ἐπρεσβεύσαντο κρύφα πρὸς τὸν Σκιπίωνα, μεταστῆναι βουλόμενοι· καὶ ὃς ἄλλους τέ σφισι καὶ τὸν Πομπήιον τὸν Γναῖον ἀπέστειλε. προσέχων δὲ ἐκεῖνος ταῖς Γυμνησίαις νήσοις τὰς μὲν ἄλλας ἀμαχί, τὴν δὲ Ἔβεσον σὺν πόνῳ παρεστήσατο, κἀνταῦθα νοσήσας μετὰ τῶν στρατιωτῶν 3 διέτριψε. χρονίζοντος οὖν αὐτοῦ, πυθόμενοι οἱ στρατιῶται οἱ ἐν τῇ Ἰβηρία, τόν τε Σκιπίωνα ἀπολωλότα καὶ τὸν Δίδιον ἐπι bindung mit ihr gewinnen wolle. Darüber kamen kriegerische Nachrichten aus Spanien, welche von Tag zu Tag gefährlicher erschienen. · δυσνίκητον] Cn. Pomp., der ältere Sohn des Cn. Pomp. Magnus hatte im J. 47, also noch vor dem Afrikanischen Kriege, Utica mit 30 Schiffen u. etwa 2000 Mann verlassen, Freie u. Sklaven, welche zum Theil keine Waffen hatten. ἀπέστειλεν] unter dem Legaten C. Didius. δι' ἑτέρων] Die Legaten Q. Pedius u. Q. Fabius Maximus. ἐπὶ μέγα προχωροῦντα] Man berechnete seine Macht in Italien auf 11 Legionen, Cic. ad Fam. VI, 18, 2 De Hispaniis novi nihil. Magnum tamen exercitum Pompeium habere constat, nam Caesar ipse ad nos misit exemplum Paciaeci litterarum, in quo erat, illas undecim esse legiones. Nach Oppius bell. Hisp. 7, 3 aquilas et signa habuit XIII legioΔεπίδῳ] M. Aemilius Lepidus war im J. 46 zugleich mit Caesar Consul. πολιανόμιος] = Stadtpräfecten, welche Cäsar er num. nannte, an Stelle der Quästoren. Cäsar verliess Rom Ende September oder Anfangs October 46, nachdem er zuvor für das nächste Jahr zum Cos. IV gewählt war u. die vierte Dictatur angetreten hatte. es C. 29. τὰ στρατόπεδα] Q. Cassius, den Caesar 49 als Proprätor in Spanien zurückgelassen, hatte sich durch Härte u. Raubsucht verhasst gemacht. Er befehligte nur zwei Italische Legionen, zwei übernahm er von M. Varro u. eine fünfte errichtete er in der Provinz. Der grössere Theil dieser Macht war also wenig geneigt, ihn gegen die Eingebornen zu unterstützen; entstanden Verschwörungen u. auch die Pompeianer (von Varro) im Heere lehnten sich auf. - ἀπαλλα γέντος] Ende des J. 47. — ταῖς Γυμνησίαις νήσοις] die Balearischen Inseln, οἱ Γυμνήσιοι = Baleares. Εβεσον] eine der Pityusen. ἀπολωλότα] cf. 43, 9 Σκιπίων δὲ ἐκ μὲν τῆς μάχης (Thapsus) ἔφυγε καὶ πλοίου ἐπιτυχὼν ἐς τὴν Ἰβηρίαν πρός τε τὸν Πομπήιον ἀπῆρεν, ἐκ - πλέοντά σφισι, καὶ φοβηθέντες μὴ διαφθαρῶσι πρὶν τὸν Πομπήιον ἐλθεῖν, οὐκ ἔμειναν αὐτόν, ἀλλὰ Τίτον τε Κυίντιον Σκαπούλαν καὶ Κύιντον ̓Απώνιον ἄνδρας ἱππέας προστησάμενοι τόν τε Τρεβώνιον ἐξέβαλον καὶ τὸ ἔθνος τὸ Βαιτικὸν πᾶν συναπέστησαν. πραξάντων δὲ ταῦτα αὐτῶν Πομπήιος ῥαΐσας ἐς τὴν 30 ἤπειρον τὴν κατ ̓ ἀντιπέρας διέπλευσε, καὶ ἄλλας μέν τινας πόλεις εὐθὺς ἑκουσίας προσεποιήσατο, ταῖς τε γὰρ ἐπιτάξεσι τῶν ἐφεστηκότων σφίσιν ἀχθόμενοι, καὶ ἐς ἐκεῖνον οὐκ ὀλίγα ἐκ τῆς τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μνήμης ἐπελπίζοντες ἑτοίμως αὐτὸν ἐδέξαντο, Καρχηδόνα δὲ οὐκ ἐθελήσασαν ὁμολογῆσαι ἐπολιόρκει. μαθόντες οὖν τοῦτο οἱ περὶ τὸν Σκαπούλαν ἦλθόν τε ἐνταῦθα, 2 καὶ στρατηγὸν αὐτοκράτορα αὐτὸν ἑλόμενοι προσεϊχόν τε αὐτῷ τὰ μάλιστα καὶ προεθυμοῦντο ισχυρότατα, τὰ κέρδη τὰ ἐκείνου ἴδια καὶ τὰς συμφορὰς οἰκείας ποιούμενοι, ὥστ ̓ ἀφ ̓ ἑκατέρου, τὰ μὲν ὅπως λάβωσι, τὰς δ ̓ ὅπως μὴ πάθωσιν, ἐρρῶσθαι. καὶ 3 γὰρ ὁ Πομπήιος, οἷα ἐν τοιαύταις ταραχαῖς καὶ καταστάσεσι πάντες ειώθασι ποιεῖν, καὶ μάλιστ ̓ ἐπειδή τινες τῶν ̓Αλλοβρίγων, οὓς οἱ ὁ Ἰόβας ἐκ τοῦ πρὸς τὸν Κουρίωνα πολέμου ζωγρήσας ἐδεδώκει, ηυτομόλησαν, οὐδὲν ὅ,τι οὐχὶ καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ τοῖς λοιποῖς ἐχαρίζετο. οὗτοί τε οὖν αὐτῷ καὶ διὰ ταῦτα πολὺ προ- 4 θυμότεροι ἐγένοντο, καὶ τῶν ἐναντίων συχνοί, καὶ μάλισθ' ὅσοι σὺν τῷ ̓Αφρανίῳ ποτὲ ἐστράτευτο, προσεχώρησαν· τῶν τε ἐκ τῆς ̓Αφρικῆς ἄλλοι τε καὶ ὁ ἀδελφὸς Σέξτος ὅ τε Οὔαρος καὶ ὁ Λαβιῆνος σὺν τῷ ναυτικῷ πρὸς αὐτὸν ἦλθον. κἀκ τού- 5 του τῷ τε πλήθει τοῦ στρατοπέδου καὶ τῇ προθυμίᾳ ἀρθεὶς τήν τε χώραν ἀδεῶς διεπορεύετο, καὶ πόλεις τὰς μὲν ἑκούσας τὰς δὲ ἀκούσας προσετίθετο, καὶ ἐδόκει καὶ ὑπὲρ τὸν πατέρα ισχύειν. ἦσαν μὲν γὰρ ἐν τῇ Ἰβηρίᾳ καὶ τοῦ Καίσαρος στρατηγοὶ Κύιντός τε Φάβιος Μάξιμος καὶ Κύιντος Πέδιος, οὐ μέντοι καὶ ἀξιόμα χοί οἱ νομίζοντες εἶναι αὐτοί τε ἡσύχαζον καὶ ἐκεῖνον σπουδῇ μετεπέμποντο. πεσὼν δὲ ἐς τὴν Μαυριτανίαν καὶ τὸν Σίττιον φοβηθεὶς ἑαυτὸν διεχρήσατο. C. 30. τῶν ἐφεστηκότων] Besonders des Q. Cassius Longinus. Vgl. zu c. 29. τοῦ πατρὸς μνήμης] Vell. II, 55 Victorem Africani belli C. Caesarem gravius excepit Hispa niense, quod Cn. Pompeius, adulescens inpetus ad bella maximi (er war roh und grausam), ingens ac terribile conflaverat, undique ad eum adhuc paterni nominis magnitudinem sequentium ex toto orbe terrarum auxiliis con fluentibus. Οὔαρος] P. Attius Varus, vgl. Cic. p. Ligario § 3. 31 τέως μὲν δὴ ταῦτ ̓ ἐγίγνετο· ἐπεὶ δὲ τῶν τε προπεμφθέν των τινὲς ἐκ τῆς Ῥώμης ἀφίκοντο καὶ προσεδοκήθη καὶ ὁ Καϊσαρ ἥξειν, φοβηθεὶς ὁ Πομπήιος, καὶ νομίσας οὐχ ἱκανὸς εἶναι πᾶσαν τὴν Ἰβηρίαν κατασχεῖν, οὐκ ἀνέμεινε πταίσας γε μεταγνῶναι, ἀλλ ̓ εὐθύς, πρὶν πειραθῆναι τῶν ἐναντίων, ἐς τὴν 3 Βαιτικὴν ἀνεχώρησε. καὶ αὐτῷ ἡ μὲν θάλασσα παραυτίκα ἠλλοτριώθη, Οὔαρός τε ὑπὸ τοῦ Διδίου περὶ Καρτηίαν ἐναυκρα τήθη, καὶ εἴγε μὴ προκαταφυγὼν ἐς τὴν γῆν ἀγκύρας ἐς τὸ στόμα του λιμένος ἄλλας πρὸς ἄλλαις ἐνεβεβλήκει, καὶ περὶ αὐτὰς οἱ πρῶτοι τῶν διωκόντων σφᾶς ὥσπερ περὶ ἕρμα ἐπταί4 κεσαν, πᾶν ἂν τὸ ναυτικὸν ἀπολωλέκει. ἡ δὲ ἤπειρος ἡ ἐκεῖ πᾶσα πλὴν Οὐλίας πόλεως συνεμάχει ̇ ταύτην γὰρ μὴ ἐθελή32 σασάν οἱ προσχωρῆσαι ἐπολιόρκει. κἐν τούτῳ καὶ ὁ Καῖσαρ μετ ̓ ὀλίγων ἐξαίφνης ἀδοκήτοις οὐχ ὅτι τοῖς περὶ τὸν Πομπήιον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἑαυτοῦ στρατιώταις ἐπῆλθε· τοσούτῳ γὰρ τῷ τῆς πορείας τάχει ἐχρήσατο ὥστε καὶ τοῖς οἰκείοις ἅμα καὶ τοῖς ἐναν τίοις ὀφθῆναι πρὶν καὶ ὅτι ὅλως ἐν τῇ Ἰβηρία γέγονεν ἀκου2 σθῆναι. καὶ ὁ μὲν καὶ ἀπ ̓ αὐτοῦ τούτου, τῆς τε παρουσίας τῆς αὑτοῦ μόνης, καὶ ἐς τὰ ἄλλα καταπλήξειν τὸν Πομπήιον καὶ ἀπὸ τῆς πολιορκίας ἀπαλλάξειν ἤλπισε τὸ γὰρ πλεῖον στρά τευμα κατὰ τὴν ὁδὸν ὑπελέλειπτο· ἐκεῖνος δὲ ἕνα τε ἄνδρα ἑνὸς οὐ πολὺ διαφέρειν νομίζων, καὶ τῇ ἰσχύι ἑαυτοῦ πάνυ θαρσῶν, οὐκ ἐξεπλάγη πρὸς τὴν ἄφιξιν αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ προσήδρευε τῇ πόλει καὶ τὰς προσβολὰς ὁμοίως ὥσπερ καὶ πρὶν 3 ἐποιεῖτο. ὁ οὖν Καῖσαρ ἐκεῖ μὲν ὀλίγους στρατιώτας ἐκ τῶν προαφιγμένων κατέλιπεν, αὐτὸς δὲ ἐπὶ Κόρδουβαν ὥρμησε, τὸ μέν τι καὶ αἱρήσειν αὐτὴν ἐκ προδοσίας ἐλπίσας, τὸ δὲ δὴ πλεῖστον ἀπάξειν ἀπὸ τῆς Οὐλίας τὸν Πομπήιον τῷ περὶ αὐτῆς φόβω 4 προσδοκήσας. καὶ ἔσχεν οὕτω τὸ μὲν γὰρ πρῶτον μέρος τι τοῦ στρατοῦ κατὰ χώραν ἐάσας ἔς τε τὴν Κόρδουβαν ἦλθε, καὶ κρατυνάμενος αυτήν, οὐχ ὑπομείναντός σφας τοῦ Καίσαρος, τῷ ἀδελφῷ τῷ Σέξτῳ προσέταξεν· ἔπειτα δὲ ὡς οὔτε τι πρὸς τῇ 5 Οὐλίᾳ ἐπέραινεν, ἀλλὰ καὶ πύργου τινός, καὶ τούτου οὐχ ὑπὸ σφῶν κατασεισθέντος, ἀλλ ̓ ὑπὸ τοῦ πλήθους τῶν ἀπ ̓ αὐτοῦ ἀμυνομένων καταρραγέντος, ἐσῆλθον μέν τινες, οὐ μὴν καὶ κατ λῶς ἀπήλλαξαν, καὶ ὁ Καίσαρ πλησιάσας σφίσιν ἐκείνοις τε 6 βοήθειαν νυκτὸς λαθὼν ἐσέπεμψε καὶ αὐτὸς πρός τε τὴν Κόρ δουβαν αὖθις ἐστράτευσε καὶ ἐς πολιορκίαν αὐτὴν ἀντικατέστη σεν, οὕτω δὴ τῆς τε Οὐλίας παντελῶς ἀπανέστη καὶ ἐκεῖσε παντὶ τῷ στρατῷ οὐ μάτην ἠπείχθη. προπυθόμενος γὰρ τοῦτο ὁ Καῖσαρ ἀπεχώρησε νοσῶν γὰρ ἐτύγχανε. μετὰ δὲ ταῦτα αὐ- τ τός τε ἀναρρωσθεὶς καὶ τὰ στρατεύματα ἐπακολουθήσαντά οἱ προσλαβών ἠναγκάσθη καὶ ἐν τῷ χειμῶνι πολεμῆσαι· ἔν τε γὰρ σκηνιδίοις φαύλοις αὐλιζόμενοι ἐκακοπάθουν καὶ τῆς τροφῆς ἐνελείποντο. ἐδικτατώρευε δὲ δὴ τότε, καὶ ὕπατος ὀψέ ποτε καὶ ἐπ ̓ ἐξόδῳ τοῦ ἔτους ἀπεδείχθη, τοῦ Λεπίδου ἐν τῇ ἱππαρχία τὸν δῆμον ἐς τοῦτο συναγαγόντος ἱππάρχησε γὰρ καὶ τότε, αὐτὸς ἑαυτὸν ἐν τῇ ὑπατείᾳ ἐπειπὼν ἵππαρχον παρὰ τὰ πάτρια. ἐκείνης δὲ δὴ τῆς πόλεως ἁλούσης οὐκέτ ̓ οὐδὲ οἱ ἄλλοι ἠτρέ- 35 μιζον, ἀλλὰ πολλοὶ μὲν αὐτοὶ πρὸς τὸν Καίσαρα πρεσβευσάμενοι μεθίσταντο, πολλοὶ δὲ καὶ ἐπιόντα αὐτὸν τούς τε ὑποστρατή γους αὐτοῦ ἐδέχοντο, ὥστε τὸν Πομπήιον ἀπορήσαντα ὅ,τι χρὴ 2 πρᾶξαι, τὸ μὲν πρῶτον ἄλλοτε ἄλλῃ τῆς χώρας μεθιστάμενον πλανᾶσθαι, ἔπειτα δὲ φοβηθέντα μὴ καὶ ἐξ αὐτοῦ τούτου καὶ οἱ λοιποὶ αὐτὸν ἐγκαταλίπωσι, διακινδυνεῦσαι ἐθελῆσαι, καίτοι τοῦ δαιμονίου τὴν ἧτταν ἐναργέστατα αὐτῷ προσημήναντος. οἱ 3 μὲν γὰρ ἱδρῶτες τῶν ἀγαλμάτων καὶ αἱ ἠχαὶ τῶν στρατοπέδων, τά τε ζῷα ἃ πολλὰ παρὰ τὴν ἑαυτῶν φύσιν ἐγεννήθη, καὶ αἱ δᾄδες αἱ πρὸς τὰς δυσμὰς ἐκ τῶν ἀνατολῶν ἄττουσαι, ταῦτα γὰρ ἐν τῇ Ἰβηρία τότε ἅμα πάντα συνηνέχθη, σαφὲς οὐδέν, ἑαυτὸν ἐπειπών] Während sonst der magister equitum von dem Dictator ernannt wurde; hier geschah dies wenigstens auf Veranlassung des Dictators, des C. Julius Caesar. Das Ungesetzliche war, dass Lepidus a. 46 noch Consul war u. zugleich magister equitum wurde, wie auch Caesar zugleich Consul u. Dictator war. C. 35. τῆς πόλεως ἁλούσης] Als Caesar am 19. Febr. 45 Ategua zur Uebergabe zwang, wollte sich Pompeius gegen die südliche Küste hinwenden. Er zog von Ucubis über Hispalis (Sevilla) nach Munda, aber Cäsar blieb ihm immer zur Seite. Pomp. wollte den VertheidigungsKrieg fortsetzen, er wurde aber von den Häuptlingen der Spanier u. von Labienus u. Attius Varus zum Angriff gedrängt. — ἠχαὶ τῶν στρατοπέδων] signorum armorumque sonitus et strepitus, ut duae viderentur 4 ὁποτέροις σφῶν προφαίνοιτο, διεδήλου· οἱ δὲ δὴ ἀετοὶ τῶν στρατοπέδων αὐτοῦ τάς τε πτέρυγας σείσαντες καὶ τοὺς κεραυ νούς, οὓς ἐν τοῖς ποσί τινες αὐτῶν χρυσοῦς ἔφερον, ἐκβαλόντες ἐκείνῳ τε τὸ κακὸν ἄντικρυς ἐνέσκηπτον καὶ αὐτοὶ πρὸς τὸν Καίσαρα ἀπεπέτοντο, ἀλλ' ὅγε Πομπήιος τὸ δαιμόνιον ἔν τε όλιγωρίᾳ ἐποιήσατο καὶ ὁ πόλεμος πρὸς μάχην δὴ κατέστη. 36 εἶχον μὲν δὴ πρὸς τοῖς ἄλλοις τοῖς τε πολιτικοῖς καὶ τοῖς ξενικοῖς στρατεύμασι πολλοὺς μὲν τῶν ἐπιχωρίων, πολλοὺς δὲ καὶ Μαύρων ἀμφότεροι· Βόκχος μὲν γὰρ τοὺς υἱεῖς τῷ Πομπηίῳ ἔπεμψε, Βογούας δὲ αὐτὸς τῷ Καίσαρι συνεστράτευσεν ὁ δὲ ἀγὼν οὐχ ὡς τῶν ἄλλων, ἀλλ' ὡς αὐτῶν τῶν Ῥωμαίων 2 ἐγένετο. οἵ τε γὰρ Καισάρειοι στρατιῶται τῷ τε πλήθει καὶ τῇ ἐμπειρίᾳ καὶ παρὰ πάντα τῇ αὐτοῦ ἐκείνου παρουσίᾳ θαρσοῦντες ἀπαλλαγῆναί ποτε τοῦ τε πολέμου καὶ τῶν ἐν αὐτῷ κακῶν ἐσπούδαζον, καὶ οἱ Πομπηίειοι τούτοις μὲν ἐλαττούμενοι, τῇ δ ̓ ἀπογνώσει τῆς σωτηρίας, ἂν μὴ κρατήσωσιν, ἐρρωμένοι προεθυ3 μοῦντο· οἷα γὰρ μετά τε τοῦ ̓Αφρανίου καὶ μετὰ τοῦ Οὐάρρω νος οἱ πλείους αὐτῶν καὶ ἁλόντες καὶ σωθέντες, καὶ μετὰ τοῦτο τῷ τε Λογγίνῳ ἀποδοθέντες καὶ ἀπ ̓ αὐτοῦ ἀποστάντες, οὔτε τινὰ ἐλπίδα συγγνώμης ἡττηθέντες εἶχον, κακ τούτου πρὸς ἀπόνοιαν, ὡς καὶ θαρσῆσαι τότε ἢ πάντως γε ἀπολέσθαι δεόμενοι, 4 προήχθησαν. συμμίξαντες οὖν ἐμάχοντο· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ αἰδῶ τινα ἀλλήλων εἶχον ἔτι, τοσαυτάκις ἀντιπεπολεμηκότες, καὶ διὰ 37 τοῦτο μηδὲ παραινέσεώς τινος δεόμενοι. κἀν τούτῳ τὰ μὲν συμμαχικὰ ταχέως ἑκατέρωθεν ἐτράπη καὶ ἔφυγεν, αὐτοὶ δὲ ἐκεῖνοι συσταδὸν ἀντικόπτοντες ἀλλήλους ἐπὶ πλεῖστον ἠγωνίσαντο. οὐδὲ γὰρ ἐνέδωκεν αὐτῶν οὐδείς, ἀλλ ̓ ἐν χώρᾳ μένοντες ἔσφαζον ἔθνησκον, ὡς καὶ αὐτὸς ἕκαστος ἢ τῆς νίκης ἢ τῆς ἥττης acies concurrere. -προφαίνοιτο] αρparerent. ή C. 136. Βόκχος] Bocchus hatte Caesar gegen Scipio unterstützt; er hatte dafür mit Sittius zum Lohn für die erwiesenen Dienste das westliche Numidien erhalten, welches Massinissa, ein Freund u. Bundesgenosse des Juba, unter dessen Oberherrschaft besessen hatte. Sollte etwa Bocchus sich nicht genug belohnt glauben oder die Herrschaft nicht mit Sittius theilen wollen? Glaubte er etwa dieses Ziel mit |