diei memoriam sempiternam. In animis ego vestris 5 omnes triumphos meos, omnia ornamenta honoris, monumenta gloriae, laudis insignia condi et collocari volo. Nihil me mutum potest delectare, nihil tacitum, nihil denique eius modi, quod etiam minus digni adsequi possint. Memoria vestra, Quirites, nostrae res 10 alentur, sermonibus crescent, litterarum monumentis inveterascent et corroborabuntur; eandemque diem intellego, quam spero aeternam fore, propagatam esse et ad salutem urbis et ad memoriam consulatus mei, unoque tempore in hac re publica duos civis extitisse, 15 quorum alter finis vestri imperii non terrae, sed caeli regionibus terminaret, alter eiusdem imperii domi27 cilium sedesque servaret. XII. Sed quoniam earum 4, 5. memoriam, governed by the gender) means 'time,' ' term,' postulo, as praeterquam (= nisi)' period.' Cicero means that he is a mere connective. triumphos, has preserved the state for an i.e., triumphal processions, not unlimited period and that so long 'victories': see on Mur. 11. 13, as the state endures his fame will last. The idea might have been more clearly expressed thus: ad eandem diem propagatas esse et salutem urbis et memoriam, etc. 14. 8. minus digni, 'the less worthy' there is no idea of comparison, the words being merely a polite form of indigni. In Cicero's time honors went by intrigue rather than by merit: cf. the granting of triumphs to the elder Murena and to Lucullus (Mur. 37. 10, note). ... 14-16. duos civis, Pompeius and Cicero. alter . . . terminaret, Pompeius had fought successfully against Sertorius in Spain and Mithradates in Asia, thus giving Cicero opportunity for a most extravagant compliment which he knew would please the people. 10, 11. litterarum monumentis, 'history.' inveterascent et corroborabuntur, will gather terrae: join with regionibus not strength and vigor.' eandem finis. diem, etc. 'I know that one and the same term- -a term which I hope will have no end has been extended to the safe existence of the state and to the recollection of my consulship.' diem (note § 27. 1. Sed quoniam marks a transition to a new point, as et quoniam, § 13. 4. What other words are used for the same purpose in II. 8. 26; II. 8. 21 ? rerum, quas ego gessi, non eadem est fortuna atque condicio quae illorum, qui externa bella gesserunt, quod mihi cum iis vivendum est, quos vici ac subegi, illi hostes aut interfectos aut oppressos reliquerunt, vestrum 5 est, Quirites, si ceteris facta sua recte prosunt, mihi mea ne quando obsint, providere. Mentes enim hominum. audacissimorum sceleratae ac nefariae ne vobis nocere possent, ego providi, ne mihi noceant, vestrum est providere. Quamquam, Quirites, mihi quidem ipsi 10 nihil ab istis iam noceri potest. Magnum enim est in bonis praesidium, quod mihi in perpetuum comparatum est, magna in re publica dignitas, quae me semper tacita defendet, magna vis conscientiae, quam qui neglegunt, cum me violare volent, se ipsi indica- 15 bunt. Est enim in nobis is animus, Quirites, ut non 28 modo nullius audaciae cedamus, sed etiam omnis inprobos ultro semper lacessamus. Quodsi omnis impetus domesticorum hostium depulsus a vobis se in me unum convorterit, vobis erit videndum, Quirites, 20 3. condicio, as in § 2. 10. | how used in the passive? Magquae, 'as:' sc. fortuna atque num . . . praesidium. condicio. 5, 6. vestrum est: cf. tuum est, Mur. 83. 27. sua refers to ceteris, which is the logical, though not the grammatical subject: if others are benefited, as is right, by their deeds.' A. 196 c; G. 295 R 1; H. 449. 3; B. 244 4. recte (= merito) is introduced expressly to show that he has no feeling of envy for them. mihi mea. Latin writers have a fondness for putting together different pronouns or different forms of the same pronoun: see ll. 14. 15. 11, 12. nihil, as in I. 1. 3. noceri: intransitive verbs 6 The defence of loyal men counts for much,' so magna est below: cf. Mur. 53. 14. bonis, as in I. 1. 5. 14, 15. vis conscientiae, i.e., the inner consciousness or conviction that Cicero had really saved the state. quam qui = et, si qui eam; for qui: si quis: cf. II. 27. 26. se ipsi: for case of the intensive see on I. 19. 3. § 28. 16-18. is, as in I. 22. 12. inprobos: see on I. 1. 5 ad fin.; give a synonym. ultro, 'unprovoked:' cf. § 22. 33. Quodsi: cf. Mur. 40. 23. 20. erit videndum; i.e., if are they deserted him, no one would qua condicione posthac eos esse velitis, qui se pro salute vestra obtulerint invidiae periculisque omnibus; mihi quidem ipsi quid est quod iam ad vitae fructum possit adquiri, cum praesertim neque in honore vestro 25 neque in gloria virtutis quicquam videam altius, quo 29 mihi lubeat ascendere? Illud perficiam profecto, Quirites, ut ea, quae gessi in consulatu, privatus tuear atque ornem, ut, si qua est invidia in conservanda re publica suscepta, laedat invidos, mihi valeat ad gloriam. 30 Denique ita me in re publica tractabo, ut meminerim semper, quae gesserim, curemque, ut ea virtute, non casu gesta esse videantur. Vos, Quirites, quoniam iam est nox, venerati Iovem illum, custodem huius urbis ac vestrum, in vestra tecta discedite et ea, quamquam 35 iam est periculum depulsum, tamen aeque ac priore nocte custodiis vigiliisque defendite. Id ne vobis diutius faciundum sit, atque ut in perpetua pace esse possitis, providebo. 30. me... tractabo, 'I shall so conduct myself in political life.' Point out a synonym for tractabo in § 25 ad fin. 32-34. iam est nox: see p. 35, dare thereafter to defend their interests at the risk of his own. 23-25. vitae fructum, 'life's rewards.' cum praesertim has the same meaning as praesertim cum: cf. Mur. 24. 13. honore § 59 ad fin. vestrum, probably vestro, 'the distinctions within the rare poss. gen. plur. of tu, but your gift; honor is regularly used possibly from vester: see on I. of 'office,' and Cicero means that, 14. 21. having held the highest office, 35-38. est depulsum: for there was nothing more he could mood A. 313, e; G. 607; H. 515 I.; aspire to. quo, as in Mur. 28. 18. B. 309 2. aeque ac. A. 156 a What is its antecedent here? ad fin.; G. 646; H. 554 I. 2. § 29. 27, 28. ut . . ornem, note; B. 341 1 c); cf. on Mur. 'that I shall support and dignify.' 35. 11. priore nocte, the night The clause is in apposition to of the arrest. custodiis vigiliisillud. How does it differ from que: for distinction see on I. ut. statueretur, § 21. 10-14? 8. 26. providebo, a hint at the from ut. . . anteponerent, § 22. action yet to be taken in regard to 30-35 ? privatus,' in private life.' | the prisoners. ... EXCURSUS III. CAESAR'S SPEECH IN THE SENATE. [Sallust, Cap. 51. Text of Schmalz.] 51. "Omnis homines, patres gis irae vostrae quam famae conconscripti, qui de rebus dubiis con- sulatis. Nam si digna poena pro 8 sultant, ab odio amicitia, ira atque factis eorum reperitur, novum misericordia vacuos esse decet. consilium approbo: sin magni2 Haud facile animus verum provi- tudo sceleris omnium ingenia exdet, ubi illa officiunt, neque quis- superat, iis utendum censeo, quae quam omnium lubidini simul et legibus comparata sunt. Plerique 9 3 usui paruit. Ubi intenderis inge- eorum, qui ante me sententias nium, valet: si lubido possidet, ea dixerunt, composite atque magdominatur, animus nihil valet. nifice casum rei publicae mise4 Magna mihi copia est memorandi, rati sunt: quae belli saevitia esset, patres conscripti, qui reges atque quae victis acciderent, enumerapopuli ira aut misericordia impulsi vere: rapi virgines pueros, divelli male consuluerint: sed ea malo di- liberos a parentum complexu, macere, quae maiores nostri contra tres familiarum pati quae victorilubidinem animi sui recte atque bus conlubuissent, fana atque do5 ordine fecere. Bello Macedonico, mos spoliari, caedem, incendia quod cum rege Perse gessimus, fieri, postremo armis cadaveribus, Rhodiorum civitas magna atque cruore atque luctu omnia compleri. magnifica, quae populi Romani Sed, per deos immortalis, quo illa 10 opibus creverat, infida et advorsa oratio pertinuit? An uti vos innobis fuit; sed postquam bello festos coniurationi faceret ? sciliI confecto de Rhodiis consultum cet quem res tanta et tam atrox est, maiores nostri, ne quis diviti- non permovit, eum oratio accenarum magis quam iniuriae causa det. Non ita est, neque cuiquam 11 bellum inceptum diceret, impuni- mortalium iniuriae suae parvae vi6 tos eos dimisere. Item bellis Pu- dentur; multi eas gravius aequo nicis omnibus, cum saepe Cartha- habuere. Sed alia aliis licentia est, 12 ginienses et in pace et per indutias patres conscripti. Qui demissi in multa nefaria facinora fecissent, obscuro vitam habent, si quid numquam ipsi per occasionem talia | iracundia deliquere, pauci sciunt; fecere: magis quid se dignum foret, fama atque fortuna eorum pares quam quid in illos jure fieri posset sunt: qui magno imperio praediti 7 quaerebant. in excelso aetatem agunt, eorum facta cuncti mortales novere. Ita 13 in maxuma fortuna minumna licentia est; neque studere neque odisse, sed minume irasci decet; quae apud 14 Hoc item vobis providendum est, patres conscripti, ne plus apud vos valeat P. Lentuli et ceterorum scelus quam vostra dignitas, neu ma alios iracundia dicitur, ea in im- timere, cum eam in maiore neg-25 perio superbia atque crudelitas ap-legeris? 15 pellatur. Equidem ego sic existu At enim quis reprehendet, quod mo, patres conscripti, omnis cruci- in parricidas rei publicae decreatus minores quam facinora illorum tum erit ? Tempus dies fortuna, esse: sed plerique mortales postre- cuius lubido gentibus moderatur. ma meminere et in hominibus im- Illis merito accidet, quicquid even- 26 piis sceleris eorum obliti de poena erit; ceterum vos, patres condisserunt, si ea paulo severior fuit. scripti, quid in alios statuatis Omnia mala exein-27 pla ex bonis orta sunt; sed ubi imperium ad ignaros eius aut minus bonos pervenit, novom illud exemplum ab dignis et idoneis ad D. Silanum, virum fortem atque considerate. 16 strenuum, certo scio quae dixerit studio rei publicae dixisse, neque illum in tanta re gratiam aut inimicitias exercere: eos mores eamque 17 modestiam viri cognovi. Verum indignos et non idoneos transfersententia eius mihi non crudelis - tur. Lacedaemonii devictis Athe- 28 quid enim in talis homines crudele niensibus triginta viros imposuere, fieri potest? - sed aliena a re pub- qui rem publicam eorum tracta18 lica nostra videtur. Nam pro- rent. Ei primo coepere pessumum 29 fecto aut metus aut iniuria te sube- quemque et omnibus invisum ingit, Silane, consulem designatum demnatum necare: ea populus genus poenae novom decernere. laetari et merito dicere fieri. Post, 30 19 De timore supervacaneum est dis- ubi paulatim licentia crevit, iuxta serere, cum praesertim diligentia bonos et malos lubidinose interficlarissumi viri consulis tanta prae- cere, ceteros metu terrere: ita 31 20 sidia sint in armis. De poena pos- civitas servitute oppressa stultae sum equidem dicere, id quod res laetitiae gravis poenas dedit. habet, in luctu atque miseriis mor- Nostra memoria victor Sulla cum 32 tem aerumnarum requiem, non Damasippum et alios eius modi, cruciatum esse, eam cuncta mor- qui malo rei publicae creverant, talium mala dissolvere, ultra neque curae neque gaudio locum esse. 21 Sed, per deos immortalis, quamobrem in sententiam non addidisti, uti prius verberibus in eos ani22 madvorteretur? An quia lex Porcia vetat ? At aliae leges item condemnatis civibus non animam eripi, sed exsilium permitti iubent. 23 An quia gravius est verberari quam necari? Quid autem acerbum aut nimis grave est in hom24 ines tanti facinoris convictos ? Sin quia levius est, qui con- fuit, quam Sulla omnis suos divivenit in minore negotio legem tiis explevit. Atque ego haec non 35 iugulari iussit, quis non factum |