legem nullam putare. Caeciliam Didiam, Liciniam Iuniam contempsit. Etiamne eius, quem sua lege et suo beneficio ornatum, munitum, armatum solet gloriari, C. Caesaris, legem de pecuniis repetundis non 50 putat esse legem? Et aiunt alios esse, qui acta Caesaris rescindant, cum haec optuma lex et ab illo socero eius et ab hoc adsecula neglegatur! LXV. Et cohortari ausus est accusator in hac causa vos, iudices, ut aliquando essetis severi, aliquando medicinam adhiberetis rei publicae. Non ea est medicina, cum sanae parti 5 corporis scalpellum adhibetur atque integrae; carnificina est ista et crudelitas; ei medentur rei publicae, qui exsecant pestem aliquam tamquam strumam civitatis. 136 Sed ut extremum habeat aliquid oratio mea, et ut ego ante dicendi finem faciam quam vos mei tam 10 attente audiendi, concludam illud de optimatibus eorumque principibus ac rei publicae defensoribus vosque, adulescentes, et qui nobiles estis, ad maiorum vestrorum imitationem excitabo, et qui ingenio ac virtute 46, 47. Caeciliam Didiam, a law of the consuls of 98, providing that every bill should be posted for public inspection for the space of three market days (at least 17 days) before being proposed to the comitia. Liciniam Iuniam, a law of the consuls of 62 forbidding any law to be filed in the treasury (see on I. 4. 12), except in the presence of witnesses. sua lege, which gave Gaul to Caesar: see on 1. 4. 49-51. Caesaris, legem: a law passed in Caesar's first consulship (59), punishing magistrates §§ 12, 13, sul as a law;' legem must be sup- and promagistrates for extorting plied as predicate: cf. II. 22. 19. money. Et aiunt, etc., ' and they talk about others rescinding Caesar's acts, where his best law is evaded by his father-in-law and this tool of his!' socero, Piso, for whose extortions in Macedonia see § 94. 15-24. His daughter Calpurnia was Caesar's last wife, married in 59. 6, 7. ista, 'that which you speak of:' for gender cf. ea above and Sull. 89. 48; II. 23. 31. strumam: see on pulcherrimus, § 134. 28. § 136. 12. nobiles: see p. 55, nobilitatem potestis consequi, et eam rationem, in qua multi homines novi et honore et gloria floruerunt, 15 cohortabor. Haec est una via, mihi credite, et laudis 137. et dignitatis et honoris, a bonis viris sapientibus et bene natura constitutis laudari et diligi, nosse discriptionem civitatis a maioribus nostris sapientissime constitutam, qui cum regum potestatem non tulissent, 20 ita magistratus annuos creaverunt, ut consilium senatus rei publicae praeponerent sempiternum, deligerentur autem in id consilium ab universo populo aditusque in illum summum ordinem omnium civium industriae ac virtuti pateret. Senatum rei publicae custodem, 25 praesidem, propugnatorem conlocaverunt; huius ordinis auctoritate uti magistratus et quasi ministros gravissimi consilii esse voluerunt; senatum autem ipsum proximorum ordinum splendorem confirmare, plebis libertatem et commoda tueri atque augere voluerunt. 30 LXVI. Haec qui pro virili parte defendunt, optumates 138 sunt, cuiuscumque sunt ordinis; qui autem praecipue suis cervicibus tanta munia atque rem publicam sustinent, hi semper habiti sunt optumatium principes auctores et conservatores civitatis. Huic hominum generi fateor, 5 14, 15. nobilitatem conse- p. 73, § 94, that the senate was qui: see p. 57, § 23. homines indirectly elected by the people. novi: see p. 56, § 16. proximorum ordinum: the § 137. 17-29. sapientibus et equites and tribuni aerarii. Why bene natura constitutis: for are they expressly mentioned figure cf. § 43. 22. nosse: princp. here? ... § 138. 1-5. pro virili parte, ita ut: cf. Sull. 73. 19; IV. 'manfully.' cervicibus, 'shoul15. 22. consilium senatus, 'a ders:' for the word see on Mur. council, viz., the senate:' for the 79. 21. generi, dative (1) with gen. cf. §§ 90. 1; 63. 16; 18. 6; 6. the adj. invidos: cf. IV. 11. 2; 10. ab universo populo: show (2) of indirect object with proponi from p. 56, § 14, p. 57, § 23, and and inferri; (3) of agent with ut ante dixi, multos adversarios, inimicos, invidos esse, multa proponi pericula, multas inferri iniurias, magnos esse experiundos et subeundos labores; sed mihi omnis. oratio est cum virtute, non cum desidia, cum digni10 tate, non cum voluptate, cum iis, qui se patriae, qui suis civibus, qui laudi, qui gloriae, non qui somno et conviviis et delectationi natos arbitrantur. Nam, si qui voluptatibus ducuntur et se vitiorum inlecebris et cupiditatium lenociniis dediderunt, missos faciant 15 honores, ne attingant rem publicam, patiantur viro139 rum fortium labore se otio suo perfrui. Qui autem bonam famam bonorum, quae sola vere gloria nominari potest, expetunt, aliis otium quaerere debent et voluptates, non sibi. Sudandum est iis pro communi20 bus commodis, adeundae inimicitiae, subeundae saepe pro re publica tempestates, cum multis audacibus, inprobis, non numquam etiam potentibus dimicandum. Haec audivimus de clarissimorum virorum consiliis et factis, haec accepimus, haec legimus. Neque eos in 25 laude positos videmus, qui incitarunt aliquando populi animos ad seditionem, aut qui largitione caecarunt mentes imperitorum, aut qui fortis et claros viros et bene de re publica meritos in invidiam aliquam vocaverunt. Levis hos semper nostri homines et audaces 30 et malos et perniciosos cives putaverunt. At vero qui experiundos and subeundos. For from stems, in -tat, chiefly abthis use of a case in different constructions cf. Ep. V. 2. 6; II. 25. 12. 9-16. cum virtute, desidia, abstract for concrete: 'with (men of) energy, etc.' cupiditatium: notice the gen. in -ium, although the noun increases. Roby, 445: 'the gen. pl. is occasionally formed stract and all feminine, in -ium.' § 139. 21, 22. cum: for its use see on II. 18. 26. potentibus, an allusion to the three regents. horum inpetus et conatus represserunt, qui auctoritate, qui fide, qui constantia, qui magnitudine animi consiliis audacium restiterunt, hi graves, hi principes, hi duces, hi auctores huius dignitatis atque imperii semper habiti sunt. 35 LXVII. Ac ne quis ex nostro aut aliquorum praeterea 140 casu hanc vitae viam pertimescat, unus in hac civitate, quem quidem ego possum dicere, praeclare vir de re publica meritus, L. Opimius, indignissume concidit; cuius monumentum celeberrumum in foro, sepulchrum 5 desertissumum in litore Dyrrachino relictum est. Atque hunc tamen flagrantem invidia propter interitum C. Gracchi semper ipse populus Romanus periculo liberavit; alia quaedam civem egregium iniqui iudicii procella pervertit. Ceteri vero aut repentina vi perculsi ac tem- 10 pestate populari per populum tamen ipsum recreati sunt atque revocati aut omnino involnerati inviolatique vixerunt. At vero ii, qui senatus consilium, qui § 140. 1-8. aliquorum prae- semper, rhetorical exaggeration: terea, some few others.' quem cf. saepe, § 67. 14; multas IV. 6. quidem, 'at least that I can men- 27. Opimius was brought to trial tion;' restrictive: notice the mood, in 120 for his proceedings against and cf. § 49. 21. For the subj. Gracchus, but was acquitted. in similar clauses cf. § 106. 7. L. periculo, in its technical sense: Opimius: see on I. 4. 1. mo- see on § 33. 20. numentum celeberrumum, 9-12. iniqui iudicii. He was thronged memorial.' Opimius, convicted of receiving bribes in to commemorate the destruction connection with the affair of of Gaius Gracchus and his follow- Jugurtha (Creighton, p. 61; Allen, ers, had built near the forum a p. 167; Myers, p. 81 f.; Pennell, new and splendid temple of Con- p. 99 f.), and went into exile at cord, which had a basilica (see on Dyrrhachium. The trial is called Mur. 70. 10) attached: the adjec- unfair because the jury was comtive here applies to the latter posed exclusively of equites, the building. tamen flagrantem: supporters of Gracchus: see p. 56, the participle has a concessive §§ 18 ad fin., 19. revocati: the force to which tamen answers, best example is M. Furius Camil auctoritatem bonorum, qui instituta maiorum neglexe15 runt et imperitae aut concitatae multitudini iucundi esse voluerunt, omnes fere rei publicae poenas aut 141 praesenti morte aut turpi exilio dependerunt. Quodsi apud Atheniensis, homines Graecos longe a nostrorum hominum gravitate diiunctos, non deerant, qui rem 20 publicam contra populi temeritatem defenderent, cum omnes, qui ita fecerant, e civitate eicerentur, si Themistoclem illum, conservatorem patriae, non deterruit a re publica defendenda nec Miltiadi calamitas, qui illam civitatem paulo ante servarat, servarat, nec Aristidi 25 fuga, qui unus omnium iustissimus fuisse traditur, si postea summi eiusdem civitatis viri, quos nominatim appellari non est necesse, propositis tot exemplis iracundiae levitatisque popularis tamen suam rem publicam illam defenderunt, quid nos tandem facere debe30 mus primum in ea civitate unde orta mihi gravitas et magnitudo animi videtur, tum in tanta gloria insistentes, ut omnia humana leviora videri debeant, deinde ad eam rem publicam tuendam adgressi, quae tanta dignitate est, ut eam defendentem 35 occidere laudabilius sit quam oppugnantem rerum potiri? 142 nati, LXVIII. Homines Graeci, quos antea nominavi, inique a suis civibus damnati atque expulsi tamen, quia bene lus, the conqueror of the Gauls | negatives cf. § 107. 23. Miltiadi, and rebuilder of Rome. 16, 17. rei publicae: for case cf. IV. 10. 25. praesenti morte, e.g., Spurius Maelius (see I. 3. 25), M. Manlius Capitolinus, the two Gracchi. Aristidi, gen. case: for declension see A. 43 a; G. 72 (Achilles); H. 68 (Pericles); B. 47 7 (Socrates). unus, as in § 131. 25. unde = what? Cf. Mur. 26. 8. in tanta, etc., advancing in such a path of § 141. 21-36. fecerant: for its glory.' rerum potiri, 'to rule see on Ep. XXIII. 6. 59. the world: ' for case cf. II. non... nec... nec: for the 19. 3. use |