LIBER VIII.

A. Ch. 341.

Iam consules erant C. Plautius iterum, L. Æmilius Mamer- A.u.c.413. cinus, quum Setini Norbanique Romam nuntii defectionis Privernatium cum querimoniis acceptæ cladis venerunt. Vol-2 scorum item exercitum, duce Antiati populo, consedisse ad Satricum allatum est. Utrumque bellum Plautio sorte evenit. Prius ad Privernum profectus extemplo acie conflixit. Haud 3 magno certamine devicti hostes; oppidum captum redditumque Privernatibus, præsidio valido imposito; agri partes duæ ademptæ. Inde victor exercitus Satricum contra Antiates ductus. 4 Ibi magna utrinque cæde atrox proclium fuit; et quum tempestas eos neutro inclinata spe dimicantes diremisset, Romani, nihil eo certamine tam ambiguo fessi, in posterum diem prœlium parant. Volscis recensentibus, quos viros in acie ami- 5 sissent, haudquaquam idem animus ad iterandum periculum fuit; nocte pro victis Antium agmine trepido, sauciis ac parte impedimentorum relicta, abierunt. Armorum magna vis quum inter cæsa hostium corpora, tum in castris inventa est. Ea Luæ matri dare se consul dixit, finesque hostium usque ad oram maritimam est depopulatus.

6

Alteri consuli Emilio ingresso Sabellum agrum non 7 castra Samnitium, non legiones usquam opposite; ferro ignique vastantem agros legati Samnitium pacem orantes adeunt. A 8 quo reiecti ad senatum, potestate facta dicendi, positis ferocibus animis, pacem sibi ab Romanis bellique ius

2

9 adversus Sidicinos petierunt, quæ se eo iustius petere, quod et in amicitiam populi Romani secundis suis rebus, non adversis, ut Campani, venissent, et adversus Sidicinos sumerent arma, suos semper hostes, populi Romani nunquam amicos, 10 qui nec, ut Samnites, in pace amicitiam nec, ut Campani, auxilium in bello petissent, nec in fide populi Romani nec in dicione essent. Quum de postulatis Samnitium T. Æmilius prætor senatum consuluisset, reddendumque iis fœdus patres censuissent, prætor Samnitibus respondit, 2 nec, quo minus perpetua cum eis amicitia esset, per populum Romanum stetisse, nec contradici, quin, quoniam ipsos belli culpa sua contracti tædium ceperit, amicitia de 3 integro reconcilietur; quod ad Sidicinos attineat, nihil intercedi, quo minus Samniti populo pacis bellique liberum ar4 bitrium sit. Foedere icto quum domum revertissent, extemplo inde exercitus Romanus deductus, annuo stipendio et trium mensum frumento accepto, quod pepigerat consul, ut tempus indutiis daret, quoad legati redissent.

5 Samnites copiis iisdem, quibus usuri adversus Romanum bellum fuerant, contra Sidicinos profecti haud in dubia spe 6 erant mature urbis hostium potiundæ. Tum ab Sidicinis deditio prius ad Romanos cœpta fieri est; dein, postquam patres ut seram eam ultimaque tandem necessitate expressam aspernabantur, ad Latinos, iam sua sponte in arma motos, 7 facta est. Ne Campani quidem (adeo iniuria Samnitium quam beneficii Romanorum memoria præsentior erat) his se 8 armis abstinuere. Ex his tot populis unus ingens exercitus duce Latino fines Samnitium ingressus plus populationibus quam præliis cladium fecit; et quanquam superiores certaminibus Latini erant, haud inviti, ne sæpius dimicandum foret, 9 agro hostium excessere. Id spatium Samnitibus datum est Romam legatos mittendi; qui quum adissent senatum, conquesti, eadem se fœderatos pati, quæ hostes essent passi, 10 precibus infimis petiere, ut satis ducerent Romani victoriam Samnitibus ex Campano Sidicinoque hoste eripuisse; ne vinci

etiam se ab ignavissimis populis sinerent; Latinos Campanos- 11 que, si sub dicione populi Romani essent, pro imperio arcerent Samniti agro, sin imperium abnuerent, armis coercerent. Adversus hæc responsum anceps datum, quia fateri pigebat, 12 in potestate sua Latinos iam non esse, timebantque, ne arguendo abalienarent. Campanorum aliam condicionem esse, 13 qui non fœdere, sed per deditionem in fidem venissent; itaque Campanos, seu velint seu nolint, quieturos; in fœdere Latino nihil esse, quo bellare, cum quibus ipsi velint, prohibeantur. Quod responsum sicut dubios Samnites, quidnam facturum Romanum censerent, dimisit, ita Campanos metu abalienavit, Latinos, velut nihil iam non concedentibus Romanis, ferociores fecit. Itaque per speciem adversus Samnites belli parandi 2 crebra concilia indicentes, omnibus consultationibus inter se principes occulte Romanum coquebant bellum. Huic quoque adversus servatores suos bello Campanus aderat. Sed quan- 3 quam omnia de industria celabantur, priusque, quam moverentur Romani, tolli ab tergo Samnitem hostem volebant, tamen per quosdam privatis hospitiis necessitudinibusque coniunctos indicia coniurationis eius Romam emanarunt, iussisque 4 ante tempus consulibus abdicare se magistratu, quo maturius novi consules adversus tantam molem belli crearentur, religio incessit, ab eis, quorum imminutum imperium esset, comitia haberi. Itaque interregnum initum. Duo interreges fuere, 5 M. Valerius ac M. Fabius. Is creavit consules T. Manlium Torquatum tertium, P. Decium Murem.

3

A. u. c. 414. A. Ch. 340.

Eo anno Alexandrum Epiri regem in Italiam classem 6 appulisse constat; quod bellum, si prima satis prospera fuissent, haud dubie ad Romanos pervenisset. Eadem ætas 7 rerum magni Alexandri est, quem sorore huius ortum in alio tractu orbis, invictum bellis, iuvenem fortuna morbo exstinxit.

Ceterum Romani, etsi defectio sociorum nominisque 8 Latini haud dubia erat, tamen, tanquam de Samnitibus, non de se curam agerent, decem principes Latinorum Romam

Livius ex rec. Madvigii. II.

7

9 evocaverunt, quibus imperarent, quæ vellent.

Prætores tum duos Latium habebat, L. Annium Setinum et L. Numisium Circeiensem, ambo ex coloniis Romanis, per quos præter Signiam Velitrasque, et ipsas colomias Romanas, Volsci etiam 10 exciti ad arma erant; eos nominatim evocari placuit. Haud cuiquam dubium erat, super qua re accirentur; itaque concilio prius habito prætores, quam Romam proficiscerentur, evocatos se ab senatu docent Romano, et quæ actum iri secum credant; quidnam ad ea responderi placeat, referunt. 4 Quum aliud alii censerent, tum Annius: „Quanquam ipse ego retuli, quid responderi placeret, tamen magis ad summam rerum nostrarum pertinere arbitror, quid agendum nobis, quam quid loquendum sit. Facile erit, explicatis consiliis, accom2 modare rebus verba. Nam si etiam nunc sub umbra fœderis æqui servitutem pati possumus, quid abest, quin, proditis Sidicinis, non Romanorum solum, sed Samnitium quoque dicto pareamus, respondeamusque Romanis, nos, ubi innuerint, posi3 turos arma? Sin autem tandem libertatis desiderium remordet animos, si fœdus [est], si societas æquatio iuris est, si consanguineos nos Romanorum esse, quod olim pudebat, nune gloriari licet, si socialis illis exercitus is est, quo adiuncto duplicent vires suas, quem secernere ab se consilia bellis propriis ponendis sumendisque nolint, cur non omnia æquantur? 4 cur non alter ab Latinis consul datur? Ubi pars virium, ibi 5 et imperii pars esto. Est quidem nobis hoc per se haud nimis amplum, quippe concedentibus, Romam caput Latio esse; sed 6 ut amplum videri posset, diuturna patientia fecimus. Atqui si quando unquam consociandi imperii, usurpandæ libertatis tempus optastis, en hoc tempus adest, et virtute vestra et 7 deum benignitate vobis datum. Tentastis patientiam negando militem. Quis dubitat, exarsisse eos, quum plus ducentorum annorum morem solveremus? Pertulerunt tamen hunc dolorem. 8 Bellum nostro nomine cum Pelignis gessimus. Qui ne nostrorum quidem finium nobis per nos tuendorum ius antea dabant. 9 nihil intercesserunt. Sidicinos in fidem receptos, Campanos

ab se ad nos descisse, exercitus nos parare adversus Samnites, fœderatos suos, audierunt, nec moverunt se ab urbe. Unde hæc illis tanta modestia nisi a conscientia virium et 10 nostrarum et suarum? Idoneos auctores habeo, querentibus de nobis Samnitibus ita responsum ab senatu Romano esse, ut facile appareret, ne ipsos quidem iam postulare, ut Latium sub Romano imperio sit. Usurpate modo postulando, quod illi vobis taciti concedunt. Si quem hoc metus dicere pro- 11

Hæc 12

hibet, en ego ipse, audiente non populo Romano modo senatuque, sed Iove ipso, qui Capitolium incolit, profiteor me dicturum, ut, si nos in fœdere ac societate esse velint, consulem alterum ab nobis senatusque partem accipiant.“ ferociter non suadenti solum, sed pollicenti clamore et assensu omnes permiserunt, ut ageret diceretque, quæ e re publica nominis Latini fideque sua viderentur.

Ubi est Romam ventum, in Capitolio eis senatus datus est. Ibi quum T. Manlius consul egisset cum eis ex auctoritate patrum, ne Samnitibus fœderatis bellum inferrent, An- 2 nius, tanquam victor armis Capitolium cepisset, non legatus jure gentium tutus loqueretur, „Tempus erat" inquit, T. Manli 3 Vosque patres conscripti, tandem iam vos nobiscum nihil pro imperio agere, quum florentissimum deum benignitate nunc Latium armis virisque, Samnitibus bello victis, Sidicinis Campanisque sociis, nunc etiam Volscis adiunctis, videretis; colonias quoque vestras Latinum Romano prætulisse imperium. Sed quoniam vos, regno impotenti finem ut imponatis, non in- 4 ducitis in animum, nos, quanquam armis possumus asserere Latium in libertatem, consanguinitati tamen hoc dabimus, ut condiciones pacis feramus æquas utrisque, quoniam vires quoque æquari diis immortalibus placuit. Consulem alterum 5 Roma, alterum ex Latio creari oportet, senatus partem æquam ex utraque gente esse, unum populum, unam rem publicam fieri; et ut imperii eadem sedes sit idemque omnibus nomen, -6 quoniam ab alterautra parte concedi necesse est, quod utrisque bene vertat, sit hæc sane patria potior et Romani

5