criminis reo. Nam aliquando fugitivi feu fugientes in jure ad Graecorum exemplum, qui eos DeúycvTas vocant, dicuntur rei. l. 13. C. de Jud. 1. fin. C. de Bon. mat. Eandem fignificationem vocis fugitivi obfervamus in facra fcriptura: ut Num. xxxv. Sex erunt oppida in fugitivorum auxilia feparata, ut fugiant ad ea, qui fuderint fanguinem. Ita & Sapientiae cap. ult. Hos tanquam fugitivos perfequebantur, &c. Ex quibus quis forte fufpicari poffet, per fugitivos hoc in loco a Livio fignificari poffe exules & criminofos Romanos, qui ad Carthaginenfes confugerant. At certe res aliter fe habet. Nam, per fugitivos intelligendum fervos, qui a patronis Romanis confugerant ad Carthaginenfes, non dubitandum; appellatione enim fugitivi fervos venire, qui fugam fecerunt, paffim apud Juristas & alios fcriptores obfervamus. Cic. in Anton. [x1, VII.] Dolabella babet legionem, habet fugitivos. Et in Verr. [1v, L.] Neque tam fugitivi illi a dominis, quum hi a jure & legibus. Et item [111, xxvI.] Athenio princeps fugitivorum. Et in Epiftol. [ad Fam. v, 1x. Dicitur mihi fervus tuus fugitivus Vandaci effe. Fugitivus, inquit Ofilius, eft, qui extra domini domum fugae cauffa, quo fe a domino celaret, manfit. Et Caffius fcribit: Fugitivum effe, qui certo propofito dominum relinquat. Hinc fugam vendere dicebantur, qui fervos fugitivos vendebant, quod SC. vetitum erat, ne fervi ad fugam invitarentur. 1. 2. D. ad L. Falcid.1. 6. C. eod. l. 35. §. 3. D. de Contrah. emt. Et fugitivarii appellati, qui fervos fugitivos mercede reducebant. I. 18. D. Praefcript. verb. vel qui dominis indicabant, ubi fervi fugitivi celarentur. 1. 13. D. eod. & apud Florum [, XIX.] fugitivarii appellati, qui fervos fugitivos perfequebantur. Sic Varro 111. de Re ruft. XIV. fcripfit, Fugitivarius dicitur, qui fugitivum conquirit & fectatur. Fugitivos fervos, bellum in Sicilia agitantes, vicit C. Marius. Et M. Craffus de fugitivis fervis & Spartaco eorum duce laurea coronatus inceffit, ex Plinio lib. xv. cap. xxix. Ex his fatis patere puto, fugitivos Livium dicere fervos illos, qui a patronis fugam fecerant ad Carthaginenfes, tanquam in loco tuto fe recipientes. Sciendum autem, quod inter perfugas minus peccant emanfores dicti, scilicet qui, diu vagati extra caftra, tandem revertuntur. 1. 3. §. 2. D. de Re milit. qui & remanfores nonnunquam dicti, 1. 5. §. 6. D. eod. Inter fugitivos vero, qui minus deliquerant, dicti errones, fervi, inquam, vagabundi: fic enim interpretatur Ulp. tit. de Serv. fugit. Ita Arrianus 1. 4. D. de Re milit. inquit, erronis

crimen in fervo levius eft, quam fugitivi. Labeo pufillum fugitivum erronem appellat. At nec ignorandum, nonnunquam hujufmodi fervum emanforem dictum, uti 1. 6. D. de Poenis. Tempus difcernit emanforem a fugitivo, uti effractorem vel furem diur num a nocturno. De hac eadem materia plura Azo in fum. C. de Serv. fug. quae obiter fint dicta. MARC. DONATUS.

Inter quos 2. Terentius Culleo fenator fuit] Plut. in Apophthegmatis [pag. 196.] non ante legatos de pace fe auditurum effe, Scipionem dixiffe ait, quam Q.Terentium captivum dimififfent. Dimiffo co pacis conditiones Scipionem dixiffe, Terentium porro fequutum currum Scipionis pileatum effe. SIGONIUS. Terentii praenomen abjiciunt Lov. 2. 3. 4. Harl. & Hearnii L. 1. C. Terentius vocatur in Lov. 5. Aeúxios Tepévτios apud Plut. loc. laud. Verum paffim alibi Livio Q. Terentius vocatur, & praefertim XXXVIII, LV. ubi narrat, quofdam tradere, eum non tantum triumphum, fed & funus Scipionis pileatum profecutum effe.

S. 12. Naves provectas in altum incendi juffit] Naves profectas Ber. & edd. Rom. anni 1472. ac Parm. errore fcribarum, de quo vide ad xx1, 11, 4. Errorem proximi editores deprehenderunt, atque ejus loco emendarunt provectas, quod diu obtinuit, donec Francof. anni 1578. iterum darent profectas. Hinc Scheff. 11. de Milit. Nav. 11. pag. 82. occafio data eft monendi, legendum effe provectas, licet jam ultima Gruteri ed. eam lectionem revocaffet.

Quingentas fuiffe omnis generis, quae remis agerentur Pal. tert. quae remis regerentur. GEBHARDUS. Salmaf. in Obferv. ad Jus Attic. & Rom. cap. xxvIII. pag. 730. fcribit, Livium hoc generaliter de omnibus navibus, quae remis agerentur, intelligere. Sed Livius paullo ante non nifi naves longas Romanis traditas dicit: nec erat in conditionibus pacis, ut omnes naves, quae remis agerentur, fed ut roftratae tantum, praeter decem triremes, traderentur, cap. XXXVII. Nam quas ibi naves roftratas, hic longas vocat, quemadmodum cap. xxxiv. fine difcrimine cafdem roftratas & longas. Polyb. autem xv, xvIII. μexpà hoa vocat. Scheff. 11. de Milit. nav. 11. re&te putat, quingentas has omnis generis fuiffe longas illas, quas Romanis traditas fcribit Livius. Nam multa erant navium longarum genera, triremes, quadriremes, quinqueremes, & aliae. Nec tamen ita perfpicue exponit, cur additum fit, quae remis agerentur, ut horum verborum fententia plana fit. Nam ea videntur indicare, fuiffe etiam naves lon gas, quae remis non agerentur; quod cujufmodi fit,

me

.

me non intelligere fateor. DUKERUS.

Quam fi ipfa Kartbago] Voff. & edd. prifcae, quam fi tum ipfa Carthago arderet. J. FR. GRONOVIUS. fi tunc ipfa Lov. 3. & Harl. fi tum ipfa Lov. 1. 2. 4. 5. Ber. Hav. Hearnii L. 1. tres Crevierii codd. omnefque typis excufi ufque ad Froben. qui anno 1535. voculam tum primus omilit, quam iterum recepi.

§. 1. Annis ante quadraginta pax cum Karthaginienfibus poftremo facta erat] Robortellus in Convenientia fubputat. Livianae cap. iv. monet, fi diligenter fubputemus annos, effe quadraginta & unum, atque ita etiam emendandum effe, quia Livius videtur exquifitam fummam fequi. Verum fecundum Faftos Capitol, Q. Lutatius, A. Manlius, quibus confulibus pax poft primum bellum Punicum cum Karthaginienfibus icta eft, anno 15x11. Cn. Cornelius & P. Aelius, quibus confulibus pax poft fecundum bellum Punicum cum iifdem facta est, anno L. U. C. Romae confulatum obtinuerunt, adeoque pofterior anno quadragefimo poft priorem facta eft. Idem numerus annorum ex Faftis Caffiod. aliorumque conligitur. Quare Robortellus vel utrumque terminum, & quo prior, & quo pofterior pax inita eft, fimul numeravit, vel medium annum inferuit, quemadmodum Glareanus fecit post annum 15xx, quo M. Aemilius Lepidus & M. Poblicius Malleolus confules fuerunt: quod fe Dionyf. Cicer. & Plinii au&toritate feciffe teftatur in Chronolog. Livio fubjecta ann. 1ɔxxII. quamvis tamen fateatur fe nefcire, quinam eo anno confules fuerint. Sed vide Sigon. in Schol. ad Chronol. fuam ad ann.

2. Lutatio, M. Manlio] C. Lu&tatii & A. Postumii confulum mentio eft in oratione Hannonis lib. 11. hujus belli [cap. xIII.] qui finem bello primo Punico impofuere. Pofteriore anno Q. Luctatius & A. Manlius confules facti funt, quando pax data eft Carthaginenfibus, quorum hic eft mentio. Quidam impudentiffime hoc loco pro 2. pofuere C. quia C. Lutatius ad Aegateis infulas Carthaginenfes vicerit. At hi alterum confulem non item mutarunt, videlicet Manlium in Poftumium. Et 4. Manlius legendum, quod Manlianae familiae decreto cautum erat, ne quis M. praenomen haberet, propter M. Manlium Capitolinum, ut lib. vi, [xx.] narrat Livius. Porro, quod continuo fequitur, bellum hoc finitum effe feptimodecimo, Cn. Cornelio, P. Aelio confulibus, ipfo authore Livio falJum effe convincitur, qui ab initio hujus lib. tertium hinc annum fextumdecimum nominat. Erit

&

ergo hic decimus octavus. GLAREANUS. C. Lutatio perperam legunt Lov. 5. & Hearnii L. 1. Et ita edidit Aldus in erratis, verum is fimiliter 4. Pofthumio, pro M. Manlio fubftituit, quod alterius lectionis auctorem tamen feciffe Glareanus negavit. C. Aulo alterius confulis nomen eft in Lov. 2. cum alio in Voff. Lov, 1. & Harl. M. Manlio legunt Ber. & edd. ante Aldum. Cn. Manilio Lov. 3. A. Manilio Gaertn. & Hav. Verum in Faft. Capit. recte vocantur 2. LVTATIVS, A. MANLIVS.

§. 2. Finitum eft decimo octavo anno, Cn. Cornelio, P. Aelio Paeto confulibus] Antea legebatur decimoseptimo, atque ita eft in omnibus vet. lib. quod quia corruptum effe credidit, correxit Glareanus, & decimo octavo fecit. †,, Vide Glareanum, & aliter fenties. +. Eft tamen feiendum, decimofeptimo recte habere. Nam cum inquit Livius, bellum finitum est xvII. annos, poftquam coeptum eft, decimo octavo intelligit; verum annum primum non numerat. Sic autem etiam alibi [fupra h. cap.] Annis ante XL pax cum Carthaginienfibus facta eft. Item [xxx1, 1.] Tres fexaginta anni funt, a primo Punico ad fecundum bellum finitum. Neque enim alter extremorum annorum in hoc loquendi genere comprehenditur. At cum inquit in hoc eodem libro [cap. xIx.] Patre & patruo ex fervituté poft fextumdecimum annum receptis. & paullo poft [cap. xxvIII.] Annibalem poft fextumdecimum `annum ex Italia deceffiffe, ambos extremos annos numerat. Pater enim Servilii captus eft anno ɔxxx, receptus eft anno 19XLVII. Annibal venit in Italiam anno 1ƆXXXII, difceffit anno 15XLVII. SIGONIUS. Pall. tres, & vet. ed. feptimodecimo anno. quod fere confirmat Sigonius. GEBHARDUS. Finitum feptimodecimo anno, omiffo verbo eft, Voff. Lov. 4.5.& Harl. Praeterea P. Paeto Ber. & edd. princ. Poftea P. Aelio, neglecto cognomine, dedit Ald. confentientibus Voff. Lov. 1. 2. 3. 4. & Harl. Tandem Frob. anno 1535. fubftituit P. Aelio Paeto. Et id voluiffe videtur fcriba Hav. qui tamen per errorem dedit P. Aemilio Paeto.

§. 3. T. Claudii primum cupiditatem, deinde Cu. Cornelii fuiffe in mora] Lege ex Pal. 1. Ti. ClaudI. Dein reftat in Pal. 2. T. Claudium primum cupiditate, dein C. Cornelium fuiffe in mora. tert. & Claudii primum cupiditatem, deinde Cn. Cornelium fuisse in mora. GEBHARDUS. Ti. Claudium primum cupiditate, deinde Cn. vel C. Cornelium fuisse in mora Lov. 3. & Hav. fuiffe moram Lov. 5.

Id bellum exitio Karthaginis] Membranacei duo, quo minus id bellum exitium Carthaginis finiret. J.

FR.

rentur.

in arto pugna Romano aptior futura VIDEB ATVR, &quod in eum locum detracta hoftium acies ESSET. XXXVIII, XXXIII. Non quia falvos VELLET, fed quia perire cauffa indicta NOLEBAT. Alia infra vide ad xLI, XXIV, 5.

§. 13. Quae ab fe ex decem legatorum fententia acta effent] a fe Lov. 3.4. 5. Ber. Gaertn. & Hav. Tum facta effent Ber. Vide ad vi, xXVIII, 2. Paullo ante confuli deeft in Lov. 5.

§. 2. Ipfe per laetam pace non minus, quam victoria, Italiam] Pal. 2. per laetam pace magis, quam victoria. Statim prim. ad exhibendos honores. GEBHARDUS. ad exhibendos honores etiam Lov. 5. quae lectio ex gloffa nata videtur. ad agendos bonores Lov. 2. & 3. follemni errore librariorum. Illis, quae notavi ad 111, XIV, 5. adde Gruter. ad Suet. Aug. VIII. & Celeberr. Burm. ad Suet. Aug. xxxv. Voces illae tres defunt in Hav. Sed nihil mutandum. honorem habere apud Livium haud raro obcurrit. I, xxxix. Hic quacumque de cauffa tantus illi honos habitus. XXIII, XI. Pythio Apollini de praeda honorem babetote. XXXI, xv. Honores regi primum Attalo inmodici, deinde & Rhodiis habiti. cap. XLIX. Ut veritas rerum geftarum ejus, cui tantus honos haberetur, publice videretur. Sollemnis autem in decernendis fupplicationibus locutio Diis inmortalibus honorem habere. Exempla vide XXXVII, LIV. lib. XXXVIII, XLIV. XLVIII. lib. xxxix, XXXVIII. lib. XL, XXXV. lib. XLI, VI, XVII. & alibi. Mox etiam fed agreftium & turba Lov. 3. fed agreftium quoque turba Lov. 4.

Triumphoque omnium clariffimo urbem eft invetus] triumpho omnium gratiffimo Lov. 5. clarifimoque omnium triumpho Ber. Gaertn. & edd. ante Frob. anni 1535. Deinde in urbem eft invectus Lov. 5. Utraque locutio invehi urbem, & invebi in urbem Livio in ufu fuit. Vide ad 11, xxx1, 3. & iv, XXIX, 4. Uni igitur cod. non credendum puto.

§. 3. Argenti tulit in aerarium pondo centum mil. lia triginta tria] Pal. tres, & vet. ed. centum millia PARS IV.

phax XXIII. GEBHARDUS. Illud centum millia triginta tria primum, forte operarum errore, adparuit in ed. Curion. Quamvis autem interim Sigon. recte centum millia XXIII ediderit, reliqui tamen editores alteram lectionem fervarunt ufque ad Gronov. qui anno 1665. viginti tria revocavit. Ceterum Lipfius de Magnit. Rom. II, VIII. haec verba ita accipit, quafi fcriptum fuiffet centum viginti tria millia. quod probatur unius Lov. 5. fide, qui exhibet Argenti tulit in aerarium pondo CXXIII. Verum, fi ita voluiffet Livius, vitandae ambiguitatis cauffa a lio ordine verba protuliffet.

Militibus ex praeda quadragenos aeris divifit] M. Livius hujus belli libro VIII, [Ix.] cum neutiquam tantum pecuniae in aerarium tuliffet, neque tanto triumpho invectus urbem effet, militibus fexagenos fenos aeris divififfe narratur ab hoc ipfo Livio. Quare hic legendum quadringenos, pro quadragenos: atque ita habent quidam codices. etiamfi haud fum nefcius, Budaeum lib. 11. de Affe quadragenos legiffe. Sed hoc tunc non agebat Budaeus. GLAREANUS. Glareanus e quibufdam codd. legit quadringenos. Vix dubitari poteft, quin corruptum fit quadragenos. Non tantum enim plane modica, verum omnino nimis exigua pro claritate tanti triumphi ac ducis eft fumma quadragenorum aeris. Nam, quo etiam Glareanus motus eft, Livius & Nero paullo ante, victo Afdrubale, militibus quinquagenos fenos affes diviferant. Et non ita multo poft alii, nec tam clari duces, nec tam magnificis triumphis, nec tanta pecunia in aerarium illata, iis majorem fummam diviferunt. Vide ad

XXXI, xx. & xxxIII, XXIII. & xxvii. DUKERUS. Pariter etiam Clariff. Perizon. ad marginem Livii fcribendum conjecit. Vulgatum quo• que Hotom. difplicuit, qui de Re numm. pag. 8o. videndum jubet, ecquis liber vetus fcriptum habeat quadringentos. Verum non tantum omnes fcripti, fed & typis inpreffi, quos confului, conftanter vulgatum fervant. Nefcio igitur, quofnam

Sss

codi

§. 5. Hunc regem in triumpho ductum Polybius &c. radit] Verba, quibus hoc tradit Polyb. funt in lib. XVI, [XII.] ejufmodi: & de Eúpzę, ô Twν Maoασυλίων βασιλεὺς, ἤχθη τότε διὰ τῆς πόλεως ἐν τῷ θριάμβῳ μετὰ τῶν ἀιχμαλώτων, ὃς καὶ μετά τινα χρόνον ἐν τῇ φυλακῇ τὸν βίον μετήλλαξε. SIGONIUS.

Polybius,haudquaquam fpernendus auctor] Hic multi reprehendunt Livium, qui Polybium tam frigide laudet: alii contra defenderunt, & Astórura effe, qua minus dicitur, quum plus intelligatur, re&te dixerunt. Utrofque nominat Fabricius III. Bibl. Graec. xxx, 5. Illis adde Victorium xxI. Var. lect. 1. & Petav. iv. Ration. temp. 11. His Barthium xxvI. Adv. 1. Buchner. d. Commut. rat. dic. 1, 6. & Broekhuf. ad Prop. I, XII, 16. Quo animo in Po. lybium fuerit, fatis oftendit, & omnem vel invidiae vel ingrati adverfus eum animi fufpicionem a fe depellit ipfe Livius xxx111, X. Nos Polybium, inquit, fecuti fumus, non incertum auctorem cum omnium Romanarum rerum, tum praecipue in Graecia geftarum. Quae verba fi confideraffent morofi cenfores, inprimifque poftremus, facile idem illud genus loquendi, quod hic tantopere illos offendit, in iis animadvertere, & a Livio fictis criminibus onerando abftinere potuiffent. DUKERUS.Optime Cafaub.ad Fragm. Polybii pag. 1547. docet, elle figuratam orationem, quae uewoc vocatur, & haudquaquam fpernendus hic poni pro maximae auctoritatis, praeftantiffimus, eademque figura orationis tum alias fcriptores, tum Livium inprimis facpiffime

EPI

ufos effe. Ita I, XXXIII. In unica concordia inter ipfos (qui confenfus privatis interdum inutilis effet) fumma adverfus alios aequitas erat. ubi inutilis est damnofiffimus. Vide, quae ad eum locum notantur. IV, XIII. Quum undique plus in illo fenili animo non confilii modo, fed etiam virtutis effe, quans in omnibus aliis, dicerent, laudibufque haud inmeritis onerarent. id eft laudibus quam maxime meritis. IV, xx. Jovem prope ipfum, cui vota erant, Romulumque intuens, haud fpernendos falfi tituli teftes. id eft, fide digniffimos teftes; loco quam maxime huic fimili, , quem tamen etiam alii obfervarunt. Ita nuncius non jucundiffimus eft acerbiffimus apud Cic. iv. ad fam. xII. Codrus pro patria non timidus mori, id eft paratiffimus morti pro patria obeundae apud Horat. III. od. XIX, 2. Eo fenfu non omnis pro nullus, de

quo vide ad v, XLII, 1. Similia vide apud Gronov. ad Livii xxvIII, XXV, 13. & XXXIII, vi, 6. Locum hunc Livii eo modo accipiendum effe, monuit etiam Clariff. Waffe apud Duker. in Praefat. Thucyd. ****. Quae quum ita fint, minime meritus est Livius cenfuram Camilli Peregrini in Campan. Felic. Diff. 11. fect. xxx11. pag. 301.

Omnique deinde vita, ut dignum erat] Lib. xxxvIII, [Lv.] diverfas authorum opiniones de hoc Terentio narrabit. Sed in hanc decada fatis dubitatum exiftimamus, ideoque jam receptui canimus. GLAREANUS. Comparet in Pal. 1. Secutus Scipionem triumfantem eft pileo capiti impofito Culleo Terentius Q. eumque deinde ita, ut dignum erat, lib. a. c. GEBHARDUS.

§. 6. Africanum cognomen militaris prius favor, an popularis aura, celebraverit ] Africani cognomen Lov. 2. 3. 4. & Hav. Sed nihil muto. Africanum cognomen per adpofitionem dici, patet ex illis, quae notat Gronov. ad I, III, 7.