Asellus. apud Romanos militaret, unus eum Romanus Claudius U. C. 537Asellus gloria equestri æquaret. 11 Hunc Taurea quum diu A. C. 215. perlustrans oculis obequitasset hostium turmis, tandem fac- Claudius to silentio, ubi esset Claudius Asellus? quæsivit. et, quoniam verbis secum de virtute ambigere solitus esset, cur non ferro decerneret; daretque opima spolia victus, aut victor caperet? XLVII. Hæc ubi Asello nunciata sunt in castra, id modo moratus, ut consulem percunctaretur, liceretne extra ordinem in provocantem hostem pugnare? permissu ejus arma extemplo cepit: provectusque ante stationes equo, Tauream nomine compellavit, congredique, ubi vellet, jussit. Jam Romani ad spectaculum pugnæ ejus frequentes exierant: et Campani, non vallum modo castrorum, sed mœnia etiam urbis prospectantes repleverant. 12 Quum jam ante ferocibus dictis rem nobilitassent, infestis hastis concitarunt equos. dein libero spatio inter se ludificantes, sine vulnere pugnam extrahebant. Tum Campanus Romano, Equorum, inquit, hoc, non equitum, erit certamen, nisi e campo in cavam hanc viam demittimus equos. ibi nullo ad evagandum spatio cominus conserentur manus. Dicto prope citius equum in viam Claudius dejecit. `Taurea, verbis ferocior, quam re, 13 Minime sis, inquit, cantherium in fossa. quæ vox in rusticum inde proverbium prodita. 15 Clau 11 Hunc Taurea ... ubi esset Claudius Asellus, quæsivit} Quæsivit hunc, ubi esset, id est, quæsivit, ubi hic esset. Ideo autem post hæc verba ubi essef addit nomen Claudius Asellus, quod interposita duo orationis membra inter hunc et quæsivit, aliquid obscuritatis parere potuissent. Ceterum expeditior est quatuor nostrorum codicum scriptura, Hic Taurea. 12* Quum jam ante ferocibus dictis rem nobilitassent] Quum initio celebritatem quamdam fastumque certamini mox futuro per ferocia dicta addidissent. 13 Minime sis..cantherium in fossa] Kavdλos Græcis asinus, et KavdńLa clitellæ. Latinis cantherius equus castratus, et cantherius vel cantherium adminiculum et pedamentum vitium instar furcæ, vel jugi. Fodiebantur vineæ in fossa figebantur cantherii, quibus applicabantur et imponebantur teneræ vites. Igitur proprie cantherium in fossa est, ubi cantheriata vitis est. Sed quia cantherius etiam genus equi est, via autem cava propter altiorem utrimque rea, postquam Claudius equum ege- 14 Quæ vox in rusticum] Merito suam. 15 Claudius quum ex via] Claudius quum ex via in campum rursum evectus longe perequitasset. X U. C. 537. dius, quum ex via longe perequitasset, nullo obvio hoste in A. C. 215. campum rursum evectus, increpans ignaviam hostis, cum magno gaudio et gratulatione victor in castra redit. Huic pugnæ equestri rem (16 quam satis certam, communis existimatio est) mirabilem certe, adjiciunt quidam annales: quum refugientem ad urbem Tauream Claudius sequeretur, patenti hostium portæ invectum, per alteram, stupentibus miraculo hostibus, intactum evasisse. XLVIII. Quieta inde stativa fuere, ac retro etiam consul movit castra, ut sementem Campani facerent: nec ante violavit agrum Campanum, quam jam altæ in segetibus herbæ pabulum præbere poterant. id convexit in Claudiana castra super Suessulam; ibique hiberna ædificavit. M. Claudio proconsuli imperavit, ut, retento Nolæ necessario ad tuendam urbem præsidio, ceteros milites dimitteret Romain, ne oneri sociis, et sumtui reipublica essent. Et Ti. Gracchus a Cumis Luceriam in Apuliam legiones 17 quum • duxisset, M. Valerium inde prætorem Brundisium, cum eo; quem Luceriæ habuerat, exercitu misit, tuerique oram agri Sallentini, et providere, quod ad Philippum bellumque Macedonicum adtineret, jussit. Exitu æstatis ejus, qua Literæ ex hæc gesta perscripsimus, literæ a P. et Cn. Scipionibus Hispania. venerunt, quantas, quanque prosperas in Hispania res gessissent. sed pecuniam in stipendium, vestimentaque, et frumentum exercitui, et sociis navalibus omnia deesse. Quod ad stipendium adtineat, si ærarium inops esset, se aliquam rationem inituros, quo modo ab Hispanis sumant. cetera utique ab Roma mittenda esse: nec aliter aut exercitum aut provinciam 18 retineri posse. Literis recitatis, nemo omnium erat, quin, et vera scribi, et postulari æqua, fateretur: sed obcurrebat animis, quantos exercitus terrestres navalesque tuerentur, quantaque nova classis mox paranda esset, si bellum Macedonicumn moveretur. Siciliam ac rum inopia. Sardiniam, quæ ante bellum vectigales fuissent, vix præsides provinciarum exercitus alere: 19 tributo sumtus subpequum ipsum tributum conferentium numerum Romano ditari. 20 o dum Gron. P Salentini Ead. 9 et Gron. Cret. I quun 12 Retineri posse] Hic variant scripti. Plerique habent attineri. Victorinus veram exhibere videtur Livii manum, obtineri. 16 Quam satis certam] Gronovius ex vestigiis MSS. aliam format lectionem, quæ haud paulo melior videtur: Quam vera sit, communis existimatio est : id est, quam vera sit, quilibet 19 Tributo] A civibus collato,*quum per se judicare potest. Eodem sen-jam vectigalia ex provinciis defecissu'l. IV. c. 20. scripsit Livius: existimatio communis omnibus est. 17 Cum duxisset] Reposuimus cum pro dum, auctoribus scriptis nostris omnibus, et principibus editionibus. sent. .. 20 Quum ipsum tributum conferentium numerum imminutum, tum qui superessent] Repræsentamus hic veterum editorum lectionem, quam 29 tantis exercituum stragibus, et ad Trasimenum lacum, et U. c. 537. ad Cannas, inminutum; tum', qui superessent pauci, si A. C. 215.. multiplici gravarentur stipendio, alia perituros peste. Itaque, 21 nisi fide staret respublica, opibus non staturam. Prodeundum in concionem Fulvio prætori esse, indicandas populo publicas necessitates, cohortandosque, qui redemturis auxissent patrimonia, 23 ut reipublicæ, ex qua crevis sent, ad tempus commodarent; conducerentque ea lege præbenda, quæ ad exercitum Hispaniensem opus essent, ut, quum pecunia in ærario esset, iis primis solveretur. 25 Hæc prætor in concione edixit, qua die vestimenta, frumentum, Hispaniensi exercitui præbenda, quæque alia opus essent navalibus sociis, esset locaturus. 24 publica administratur. XLIX. Ubi ea dies venit, ad conducendum tres societa- Privata petes aderant hominum undeviginti, quorum duo postulata cunia resfuere: unum, 26 ut militia vacarent, dum in eo publico essent: alterum, 27 ut, quæ in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent. Utroque impetrato, conduxerunt, privataque pecunia respublica administrata est. Hi mores, eaque caritas patriæ per omnes ordi tum del. Gron. firmant codices nostri plerique, nisi quod omittunt tum, quod facile absorberi potuit ab ultima syllaba vocis imminutum. Gronovius ex quibus dam scriptis, quibus unus e nostris assentitur, legit eum ipsum. Sed vox eum stare posse non videtur, quum antea sermo fuerit de tributo, non de numero conferentium tributum. 21 Nisi fide staret respublica] Fides hic pro eo quod Gallice dicitur crédit. Nisi sustentaretur respublica pecuniis mutuatis, quarum solutio in multum tempus differretur. 22 Redempturis] Redimere est conducere aliquid faciendum, vel præ bendum. Hinc redemptor, qui conducit: redemptura, conductio. Qui redempturis auxissent patrimonia, sunt hoc loco publicani, qui conducendo publica ditati fuerant. 23 Ut reipublicæ.. tempus commodarent] Ut commodis reipublicæ hactenus inservirent, ut non pecuniæ tamen, sed temporis gratiam facerent. Male olim edebatur ad tempus: præpositionem abjiciunt omnes scripti. 24 Ea lege] Sic bene Sigonius. Antea ex lege. 25 Hæc prætor in concione edixit, qua die] Placet Gronovii conjectura: Hæc prætor in concione, supple, pronunciavit: edixitque qua die. 26 Ut militia vacarent, dum in eo publico essent] Hæc Gronovii emendatio non multum abit ab optimi codicis scriptura. Longe aliam Valla finxerat lectionem, quam prius editi præferebant, ne alii triennio eo publi- ́ cani essent. Publica dicuntur, sive vectigalia et reditus populi Romani, quæ inferenda ærario locantur a magistratibus, fruenda conducuntur a locupletibus et idoneis hominibus, qui, inde publicani appellantur; ita ut definitum sit, quid pro iis pendere illi debeant ærario: sive munera operave aut functiones ac necessitates reipublicæ, puta templi alicujus aut pontis exædificatio, frumenta ac vestimenta exercitui, quæ facienda vel præbenda locantur itidem a magistratibus, conducuntur a publicanis; ita ut definitum sit, quid hi pretii loco accipere debeant ex ærario. Posteriore hoc sensu publicum hic intellige. Dum in eo publico essent: quamdiu illam curationem, tanquam conductores et publicani, gererent. Hæc fere Gronovius, Observ. 1. IV. c. 23. 27 Ut, quæ in naves imposuissent] Ut, quæ in naves imposuissent, si aut propter hostilem vim, aut per tempestatem interiissent, hoc damnum respublica sustineret, non ipsi. Illiturgis norum ducibus. 28 U. C. 537. nes velut tenore uno pertinebat. Quemadmodum conducta A. C. 215. omnia magno animo sunt, sic summa fide præbita, nec secus quam si ex opulento ærario, ut quondam, alerentur. Quum hi commeatus venerunt, liliturgi oppidum obsessa a ab Hasdrubale, ac Magone, et Hamilcare Bomilcaris filio, tribus Po- ob defectionem ad Romanos obpugnabatur. Inter hæc trina castra hostium Scipiones, quum in urbem sociorum magno certamine ac strage obsistentium pervenissent, frumentum, cujus inopia erat, advexerunt: cohortatique oppidanos, ut eodem animo monia tutarentur, quo pro se pugnantem Romanum exercitum vidissent, ad castra maxima obpugnanda, quibus Hasdrubal præerat, ducunt. Eodem et duo duces, et duo exercitus Karthaginiensium, ibi rem summam agi cernentes, convenerunt. Itaque eruptione e Romani tri- castris pugnatum est. sexaginta hostium millia eo die in pugna fuerunt, sexdecim circiter Romanis. tamen adeo haud dubia victoria fuit, ut plures numero, quam ipsi erant, Romani hostium occiderint: 29 ceperint amplius tria millia hominum, paullo minus mille equorum, undesexaginta militaria signa, elephantis quinque in prælio occisis. trinisque castris eo die potiti sunt. Illiturgi obsidione liberato, ad Intibili obpugnandum Punici exercitus traducti, suppletis copiis 30 ex provincia, ut quæ maxime omnium belli avida, modo præda aut merces esset, et tum juventute abundante. Iterum signis conlatis, eadem fortuna utriusque partis pugnatum. supra tredecim millia hostium cæsa, supra duo capta, cum signis duobus et quadraginta, et novem ele phantis. Tum vero omnes prope Hispaniæ populi ad Romanos defecerunt: multoque majores ea estate in Hispania, quam in Italia, res gestæ. na castra Pœnorum capiunt. EPITOME LIBRI XXIV. HIERONYMUS, Syracusanorum rex, cujus avus Hiero amicus populi Romani fuerat, ad Karthaginienses defecit; et propter crudelitatem superbiamque a suis interfectus est. Ti. Sempronius Gracchus proconsul prospere adversus Panos et Hannonem ducem ad Beneventum pugnavit, servorum maxime operu, quos liberos esse jussit. Claudius Marcellus consul, in Sicilia, qua prope tota ad Panos defecerat, Syracusas obsedit. Philippo Macedonum regi bellum indictum est; qui, ad Apolloniam nocturno prælio obpressus fugatusque, in Macedoniam cum prope inermi exercitu perfugit. ad id bellum gerendum Valerius prætor missus est. Res præterea in Hispania a P. et Cn. Scipionibus adversus Karthaginienses gestas continet. Syphax, rex Numidarum, in amicitiam adscitus, et a Masinissa, rege Massylorum, pro Karthaginiensibus pugnante, victus, 2 in Maurusios cum magna manu transiit contra Gades; ubi angusto freto Africa et Hispania dirimuntur. Celtiberi quoque in amicitiam recepti sunt: quorum auxiliis adscitis, tunc primum mercenarium militem Romana castra habue runt. 1 Et a Masinissa, rege Massyliorum, pro Carthaginiensibus pugnante, victus] Sic dedit ex vett. libb. Sigonius, quum prius hic legeretur: contra Masinissam regem Masæsulorum, pro Carthaginiensibus pugnans: quod quidem et absurdum erat, et Livianæ narrationi (infra capp. 48. et 49.) repugnabat. Porro Masinissa hic vocatur rex Massyliorum, non quod ipse tum regnaret, sed quia filius Galæ regis Massyliorum erat. Denique nomen ejus sic, quemadmodum edidimus, scribi semper in libris suis Gro 1 novius testatur in nota ad I. XXV. ¿. 34. Masinissa, non Masunissa, aut Massanissa. 2 In Maurusios] Pro his verbis reperimus in vett. editis in Hispanium ad Scipionem. Quis mutaverit, incertum. Sed hæc emendatio desumpta est procul dubio ex c. 49. hujus libri. Forsitan hic aliquod gravius mendum latebat; aliquot verba intercidisse suspicamur. 3 Tunc primum mercenarium` militem] Vid. not. 62. ad c. 49. hujus li~ bri. |