EPITOME LIBRI XXVII. 1 CN. Fulvius proconsul cum exercitu ab Hannibale ad Herdoneam casus est. Meliore eventu a Claudio Marcello consule adversus eumdem ad Numistronem pugnatum est. inde Hannibal noctu recessit. Marcellus insecutus est, et subinde cedentem pressit, donec confligeret. priore pugna Hannibal superior fuit, Marcellus insequenti. Fabius Maximus pater consul Tarentinos per proditionem recepit. In Hispania ad Bæculam Scipio cum Hasdrubale Hamilcaris conflixit, et vicit. inter alia captum puerum regalem eximia formæ ad avunculum Masinissam cum donis dimisit. Claudius Marcellus, T. Quinctius Crispinus consules, speculandi caussa progressi e castris, insidiis ab Hannibale circumventi sunt. Marcellus occisus fuit, Crispinus fugit. Res præterea a 2 P. Sulpicio prætore adversus Philippum et Achæos gestas continet. Lustrum a censoribus conditum est: censa sunt civium capita centum triginta septem millia centum et octo: ex quo numero adparuit, quantum hominum tot præliorum adversa fortuna populo Romano abstulisset. Hasdrubal, qui cum exercitu novo transcenderat Alpes, ut se Hannibali conjungeret, cum millibus hominum quinquaginta sex casus est, M. Livii consulis ductu, sed non minore opera Claudii Neronis consulis. qui, quum Hannibali obpositus esset, relictis castris, ita ut hostem falleret, cum electa manu profectus, Hasdrubalem circumvenit. 1 Fabius Maximus pater consul] Sic emendavit Sigonius, quum prius legeretur, pater consulis: quod manifeste vitiosum erat. 2 P. Sulpicio prætore] Imo proconsule. Vid. supra 1. XXVI. c. 22. 3 3 Cum electa manu] In vulgatis abest cum. Sed illam voculam in vet. lib. exstare affirmat Sigonius, et servat Andreas. Campanus etiam habet delicta, id est, delecta: quod magis placet, atque usitatius est in hac re, quam electa. T. LIVII PATAVINI LIBER XXVII. Quædam Samnii ur bes capta. 1 U. C. 542. HIC status rerum Hispaniæ erat. In Italia consul MarA. C. 210. cellus, Salapia per proditionem recepta, Maroneam et Meles de Samnitibus vi cepit. Ad tria millia militum ibi Hannibalis, quæ præsidii caussa relicta erant, obpressa. Præda (et aliquantum ejus fuit) militi concessa. tritici quoque 1 ducenta quadraginta millia modiûm, et centum decem millia hordei inventa. Ceterum nequaquam inde tantum gaudium fuit, quanta clades intra paucos dies accepta est, haud procul ab Herdonea urbe. Castra ibi Cn. Fulvius proconsul habebat, spe recipiendæ Herdoneæ, quæ post Cannensem cladem ab Romanis defecerat, nec loco satis tuto posita, nec præsidiis firmata. Neglegentiam insitam ingenio ducis augebat spes ea, quod labare iis adversus Poenum fidem senserat, postquam, Salapia amissa, excessisse his locis in Bruttios Hannibalema auditum est. Ea omnia, ab Herdonea Hannibal per occultos nuncios delata Hannibali, simul curam socia ad Herdo- retinendæ urbis, et spem fecere incautum hostem adgredineam Cn. endi. exercitu expedito, ita ut famam prope præveniret, magnis itineribus ad Herdoneam contendit, et, quo plus ter roris hosti objiceret, acie instructa accessit. Par audacia Romanus, consilio et viribus inpar, copiis raptim eductis, confdixit. quinta legio et "sinistra ala acriter pugnam inierunt. Ceterum Hannibal, signo equitibus dato, ut, quum pedestres acies occupassent præsenti certamine oculos animosque, circumvecti, pars castra hostium, pars 3 terga trepidantium invaderent, ipse in Fulvii similitudinem nominis, quod Cn. Fulvium prætorem biennio ante in iisdem devicerat locis, increpans, similem eventum pugnæ fore adfirmabat. Neque ea spes vana fuit. nam, quum cominus acie et Fulvium vincit. a Hannibalem in Bruttios Gron. Crev. C pugnantium Crev. 1 Ducenta quadraginta millia modium] Modji Parisienses 185000. Centum decem millia, sunt modii itidem nostrates paulo minus 84792. b Ab Herdonea ea omnia Exd. Gronovium. Scripti fere oppugnantium. Put. oppidantium. Inde Gronovius effecerat trepidantium. Sed r trepidare etsi non semper eorum est qui pavent, semper certe aliquid incompositi tumultus notat, cujus nullum hic vestigium. Itaque vulgatam 3 Terga pugnantium] Sic editi ante lectionem revocavimus. 2 Sinistra ala] Intellige pedites socios. Vid. not. 22. ad 1. XXV. c. 21. peditum certamine multi cecidissent Romanorum, starent U. C. 542. tamen ordines signaque, equestris a tergo tumultus, simul a A. C. 210. castris clamor hostilis auditus, sextam ante legionem, quæ, in secunda acie posita, prior ab Numidis turbata est; quintam deinde atque eos, qui ad prima signa erant, avertit. Pars in fugam effusi, pars in medio cæsi: ubi et ipse Cn. Fulvius cum undecim tribunis militum cecidit. Romanorum sociorumque quot cæsa in prœlio millia sint, quis pro certo adfirmet? quum tredecim millia alibi, alibi haud plus, quam septem, inveniam. Castris prædaque victor potitur. Her- Herdoneam doneam, quia et defecturam fuisse ad Romanos comperit, delet, oppinec mansuram in fide, si inde abscessisset, multitudine omni migrare juMetapontum ac Thurios traducta, incendit: occidit prin- bet. cipes, qui cum Fulvio conloquia occulta habuisse comperti sunt. Romani, qui ex tanta clade evaserant, diversis itineribus semermes ad Marcellum consulem in Samnium perfugerunt. danosque II. Marcellus, nihil admodum tanta clade territus, literas Romam ad senatum de duce et exercitu ad Herdoneam amisso scribit. ceterum, eumdem se, qui post Cannensem pugnam ferocem victoria Hannibalem contudisset, ire adversus eum, brevem illi lætitiam, qua exsultet, facturum. Et Romæ quidem quum luctus ingens ex præterito, tum timor in futurum erat. Consul, ex Samnio in Lucanos transgressus, ad Numistronem Marcellus in conspectu Hannibalis loco plano, quum Poenus collem ad Hanniteneret, posuit castra. "Addidit et aliam fidentis speciem, tendit. quod prior in aciem eduxit. nec detrectavit Hannibal, ut signa portis efferri vidit. Ita tamen aciem instruxerunt, ut Poenus dextrum cornu in collem erigeret, Romani sinistrum ad oppidum adplicarent. Ab hora tertia quum ad noctem d occiditque Gron. 4 Occidit principes] Delevimus copulativam, auctoribus Put. et Vict. codicibus. 5* Addidit et aliam fidentis speciem] Addidit et aliud, ex quo fiduciam itidem ostentare videretur: nempe, quod prior eduxit milites in aciem. 6 Ab hora tertia] In hac pugnæ descriptione duo lectorem attentum morari queant. Primum, quod intelligi non potest, quæ in hoc prælio prima acies Romanorum fuerit. In eo enim primæ aciei successisse dicitúr prima legio et dextera ala; primæ legioni et dexteræ alæ, secunda legio et sinistra ala. Itaque hic prima acies omuino distincta apparet a duabus legionibus et duabus alis. Con stat autem tum ex solenni et con e semiermes Crev. stante Romanorum his temporibus secunda acie Ponorum balem con U.C. 542. pugnam extendissent, fessæque pugnando primæ acies esA. C. 210. sent, ab Romanis prima legio et dextera ala, ab Hannibale Hispani milites et funditor Baliaris, elephanti quoque, commisso jam certamine in proelium acti. Diu pugna neutro inclinata stetit. Prima legioni tertia, dexteræ alæ sinistra subiit, et apud hostes integri a fessis pugnam accepere. Novum atque atrox proelium ex tam segni repente exarsit, recentibus animis corporibusque sed nox incerta victoria diremit pugnantes. Postero die Romani ab sole orto in multum diei stetere in acie: ubi nemo hostium adversus prodiit, spolia per otium legere, et congestos in unum locum Abit Han- cremavere suos. Nocte insequenti Hannibal silentio movit nibal noctu, castra, et in Apuliam abiit: Marcellus, ubi lux fugam hos sequente Marcello. tium aperuit, sauciis cum præsidio modico Numistrone relictis, præpositoque his L. Furio Purpureone tribuno militum, vestigiis institit sequi. Ad Venusiam adeptus eum est. Ibi per dies aliquot quum ab stationibus procursaretur, mixta equitum peditumque tumultuosa magis prælia, quam magna, et ferme omnia Romanis secunda fuerunt. Inde per Apuliam ducti exercitus sine ullo memorando certamine; quum Hannibal nocte signa moveret, locum insidiis quærens; Marcellus, nisi certa luce, et explorato ante, non sequeretur. III. Capuæ interim Flaccus dum bonis principum vendendis, agro, qui publicatus fuerat, locando (locavit autem omnem frumento) tempus terit; ne deesset materia in Campanos sæviendi, novum in occulto gliscens per indicium proConjuratio tractum est facinus. Milites ædificiis emotos, simul ut cum Campano- agro tecta urbis fruenda locarentur, simul metuens, ne suum quoque exercitum, sicut Hannibalis, nimia urbis amoenitas emolliret, in portis murisque sibimet ipsos tecta militariter coëgerat ædificare. erant autem pleraque ex cratibus aut tabulis facta, alia arundine texta, stramento intecta omnia, velut de industria, alimentis ignis. Hæc noctis una hora ut omnia incenderent, centum septuaginta Campani, princi rum. .... locum legere videmur posse Ro- nam accepere. Jam duobus perobscuris locis 1. XXII. c. 24. et c. 38. conati sumus mederi similiter revocando in ordinem membra orationis, quæ male trajecta videbantur. Vid. et infra c. 36. hujus libri. 7 Locavit autem omnem frumento] Hoc est, ut frumenti certum modum penderent coloni, non pecuniam. HENR. VALESIUS. 8 Hæc noctis una hora ut omnia incenderent centum septuaginta Campani.. conjuraverant] Victor. codex, ut et Gronoviani, omittit rò ut, et incendere habet, non incenderent. Veremur pibus fratribus Blosiis, conjuraverant. indicio ejus rei ex U. c. 542, familia Blosiorum facto, portis repente jussu proconsulis A. C. 210. clausis, quum ad arma signo dato milites concurrissent; comprehensi omnes, qui in noxa erant, et, quæstione acriter habita, damnati necatique: indicibus libertas, et 9æris dena millia data. Nucerinos et Acerranos querentes, ubi habitarent, non esse, Acerris ex parte incensis, Nuceria deleta, Romam Fulvius ad senatum misit. Acerranis permissum, ut ædificarent, quæ incensa erant: Nucerini Atellam, quia id maluerant, (Atellanis Calatiam migrare jussis) traducti. Inter multas magnasque res, quæ, nunc secundæ, nunc adversæ, occupabant cogitationes hominum, ne Tarentinæ quidem arcis excidit memoria. M. Ogulnius et P. Aquilliuse in Etruriam legati ad frumentum coëmendum, quod Tarentum portaretur, profecti: et 10 mille milites de exercitu urbano, par numerus Romanorum sociorumque, eodem in præsidium cum frumento missi sunt. 11 12 nibali. IV. Jam æstas in exitu erat, comitiorumque consularium instabat tempus. sed literæ Marcelli, negantis e republica Marcellus esse, vestigium abscedi ab Hannibale, cui cedenti certa- instat Hanmenque abnuenti 12 gravis ipse instaret, curam injecerant, ne aut consulem, tum maxime res agentem, a bello avocarent, aut in annum consules deessent. Optimum visum est, quamquam extra Italiam esset, Valerium potius consulem ex Sicilia revocari. Ad eum literæ jussu senatus ab L. Manlio prætore urbis missæ, cum literis consulis M. Marcelli: ut ex iis nosceret, quæ caussa Patribus eum potius, quam collegam, revocandi ex provincia esset. Eo fere tempore legati ab rege Syphace Romam venerunt, quæ is prospera proelia Syphacis cum Karthaginiensibus fecisset, memorantes. Regem nec legati ad inimiciorem ulli populo, quam Karthaginiensi, nec amiciorem, quam Romano, adfirmabant esse. misisse eum antea legatos in Hispaniam ad Cn. et P. Cornelios, imperatores Romanos. nunc ab ipso velut fonte petere Romanams amicitiam voluisse. Senatus non legatis modo benigne respondit, sed et ipse le- Rom, legati Aquilius Gron. Crev. f gravius Gron. ne vulgata lectio sit ab ingenio correctorum, quibus non placuerit conjuraverant incendere. Sic tamen Horatius, Conjurata tuas rumpere nuptias: et Cato apud Plin. 1. XXIX. c. 1. jurarunt inter se barbaros necare omnes medicina. Ceterum hic ingens defectus est in plerisque scriptis, atque in ipso Put. ab his verbis c. 2. tumultuosa magis prælia, ad hæc c. 3. quia id maluerant. 9 Eris dena millia] Hic grave æs intelligendum putamus. Itaque æris dena millia æstimamus marcis argenti g Romanorum Gron. Crev. 11* Vestigium abscedi ab Annibale] 12 Gravis ipse instaret] Sic optimi MSS. Vulgo gravius. ad Sypha cem. |