404 50 res U. C. 544. esse, et castello firmandum: ne, si occupatus ab Hannibale A. C. 208. foret, velut in cervicibus haberent hostem. Movit ea Exploratum Marcellum, et collegæ, quin imus, inquit, ipsi cum equitibus eunt Coss. paucis exploratum? Subjecta res oculis nostris certius dabit consilium. Consentiente Crispino, eum equitibus ducentis et viginti, ex quibus quadraginta Fregellani, ceteri Etrusci erant, proficiscuntur. Secuti M. Marcellus consulis filius, et A. Manlius, tribuni militum: simul et duo præfecti sociâm, L. Arennius, et M'.' Aulius. Inmolasse eo die quidam memoriæ prodidere consulem Marcellum, et, prima hostia cæsa, jecur sine capite inventum; in secunda omnia comparuisse, quæ adsolent. "Auctum etiam visum in capite: nec id sane aruspici placuisse, quod, secundum trunca et turpia exta, nimis læta adparuissent. 52 55 51 56 XXVII. Ceterum consulem Marcellum tanta cupiditas tenebat dimicandi cum Hannibale, ut numquam satis" castra castris conlata crederet. tum quoque vallo egrediens signum dedit, ut 56 ad locum miles esset paratus: ut, si collis, in quem speculatum irent, placuisset, vasa conligerent, ac sequerentur. Exiguum campi ante castra erat: inde in collem aperta undique et conspecta ferebat via. Numidis speculator, nequaquam in spem tantæ rei positus, sed si quos vagos, pabuli aut lignorum caussa longius a castris progresInsidiis ex- sos, possent excipere, signum dat, ut pariter "ab suis quiscipiuntur que latebris exorirentur. Non ante adparuere, quibus obviis ab jugo ipso consurgendum erat, quam circumiere, qui a tergo includerent viam. Tum undique omnes exorti, et clamore sublato inpetum fecere. Quum in ea valle consules essent, ut neque evadere possent in jugum occupatum ab hoste, nec receptum ab tergo circumventi haberent; extrahi tamen diutius certamen potuisset, ni cœpta ab Etruscis fuga pavorem ceteris injecisset. Non tamen omisere pugr M. Sic semper. Eæd. Coss. 9 Adsentiente Gron. Crev. tut del. Gron. 50 Secuti M. Marcellus consulis filius, et A. Manlius, tribuni militum: simul] Omnes scripti nostri, et plurimi e Gronovianis aliter hunc locum exhibent: nempe, secuti M. Marcellum tribuni militum, consulis filius, et A. Manlius: simul... 51* Præfecti sociûm] Vid. not. 23. ad XXIII. 7. 52 Jecur sine capite] Vid. not. 63. ad VIII. 9. 53 Auctum] Majorem solito molem. 54 Castra castris collata duceret] 58 $ duceret Eæd. Certe quonam alio modo exponi corruptum est ex duabus vocibus in loco. 56 Ut si collis] Omnes scripti serpossint illæ voces, haud facile reperimus. vant rò ut, quod Rhenanus deleverat. ticulæ, quæ paulo ante præcessit. Hæc Nec offendere debet repetitio hujus parminuta non curavit Livius, nec optimi quique scriptores. 57 Ab suis quisque latebris exorirentur] Quamplurimi scripti, ab utrisque lateribus exorirentur. Sed et Put. exorerentur, qua forma semper hoc verbum effertur in optimo illo libro. 58* Quibus obviis ab jugo ipso consurgendum erat] Qui consurrecturi erant ab jugo ipso obvii et oppositi Romanis adscendentibus. nam deserti ab Etruscis Fregellani, donec integri consules U. C. 544. hortando, ipsique ex parte pugnando rem sustinebant. Sed, A. C. 208. postquam vulneratos ambo consules, Marcellum etiam transfixum lancea prolabentem ex equo moribundum videre, tum Marcellus et ipsi (perpauci autem supererant) cum Crispino consule occiditur. duobus jaculis icto, et Marcello adolescente, saucio et ipso, vulneratus Crispinus effugerunt. Interfectus A. Manlius tribunus militum, et ex fugit. duobus præfectis sociûm M'. Aulius occisus, L. Arennius captus. et lictores consulum quinque vivi in hostium potestatem venerunt; ceteri aut interfecti, aut cum consule effugerunt. equites tres et quadraginta, aut in proelio, aut in fuga, ceciderunt, duodeviginti vivi capti. Tumultuatum et in castris fuerat, ut consulibus irent subsidio; quum consulem et filium alterius consulis saucios, exiguasque infelicis expeditionis reliquias, ad castra venientes cernunt. Mors Marcelli quum alioqui miserabilis fuit, tum quod nec pro ætate, (major jam enim sexaginta annis erat) neque pro veteris prudentia ducis, tam inprovide se, collegamque, et prope totam rempublicam, in præceps dederat. Multos circa unam rem ambitus fecerim, si, quæ de Marcelli morte variant auctores, omnia exsequi velim. Ut omittam alios, L. Coelius Varia fama 59 triplicem rei gestæ ordinem edit: unam traditam fama; alte, de morte ram scriptam laudatione filii, qui rei gestæ interfuerit; tertiam, quam ipse pro inquisita ac sibi comperta adfert. Ceterum ita fama variat, ut tamen plerique loci speculandi caussa castris egressum; omnes insidiis circumventum tradant. 60 XXVIII. Hannibal, magnum terrorem hostibus, morte consulis unius, vulnere alterius, injectum esse ratus, ne cui deesset occasioni, castra in tumulum, in quo pugnatum erat, extemplo transfert. ibi inventum Marcelli corpus sepelit. Crispinus, et morte collega, et suo vulnere territus, silentio insequentis noctis profectus, quos proximos nactus est montes, in iis loco alto et tuto undique castra posuit. Ibi duo duces sagaciter moti sunt, alter ad inferendam, alter ad cavendam fraudem. 62 Annulo Marcelli simul cum corpore 59 Triplicem rei gestæ ordinem edit, unam traditam] Hæc non conveniunt genere, ut debebant. Emendandum puto seriem. PERIZONIUS. Possis tamen referre rò traditam ad voces quæ præcessere, nempe rei gesta: quod etsi paulo durius videtur, haud improbabile tamen faciunt aliæ ejusdem fere generis anomaliæ aliquoties a nobis annotatæ, ut 1. XXIII. c. 3. Nec sane hic placeret VOX seriem. 60* Laudatione filii] Mos erat apud Romanos, ut clari viri a propinquis et sanguine conjunctis publica oratione e Rostris habita laudarentur. Hujus modi procul dubio fuit hæc laudatio 61 Marcello vel dicta a filio, vel scripta 61 Quos proximos] Tres e nostris 62 Annulo Marcelli] Magna scrip torum manus, sive Gronovio, sive nobis inspectorum, et hoc loco habent annulis Murcelli, et mox annulisque ejus. Et hoc contendit rectum esse Gronovius, veteresque dixisse annulos pro uno annulo, quemadmodum liber ros de uno filio vel filia, et hortos de uno horto, Marcelli. suamet fraude cap tus. 65 U. C. 544. Hannibal potitus erat. ejus signi errore "ne cui" dolus A. C. 208. necteretur a Pono, metuens Crispinus, circa civitates proximas miserat nuncios: occisum collegam esse, annuloque ejus hostem potitum: ne quibus literis crederent nomine Marcelli compositis. Paullo ante hic nuncius consulis Salapiam venerat, quum literæ ab Hannibale adlatæ sunt, MarHannibal celli nomine compositæ: se nocte, quæ diem illum secutura ad Salapiam esset, Salapiam venturum. "parati milites essent, qui in præsidio erant, si quo opera eorum opus esset. Sensere Salapitani fraudem: et ab ira, non defectionis modo, sed etiam equitum interfectorum, rati occasionem supplicii peti, remisso retro nuncio, (perfuga autem Romanus erat) ut sine arbitro milites, quæ vellent, agerent, oppidanos per muros urbisque opportuna loca in stationibus disponunt: custodias vigiliasque in eam noctem intentius instruunt. circa portam, qua venturum hostem rebantur, quod roboris in præsidio erat, obponunt. Hannibal quarta vigilia ferme ad urbem accessit. Primi agminis erant perfugæ Romanorum, et arma Romana habebant. ii, ubi ad portam est ventum, Latine omnes loquentes excitant vigiles, aperirique portam jubent: consulem adesse. Vigiles, velut ad vocem eorum excitati, tumultuari, trepidare, moliri portam. " cataracta dejecta clausa erat. eam partim vectibus levant: partim funibus subducunt in tantum altitudinis, ut subire recti possent. Vixdum satis patebat iter, quum perfugæ certatim ruunt " qui Gron. Crev. 63 Ne qui dolus] Omnes ne cui, quod mutavit Rhenanus: non satis evidenti causa. 64 Parati milites essent] Carent prima voce scripti, tum Gronoviani, tum nostri. Sed nulli codici, ne eximio quidem illi Puteanæo, tantum tribuimus, ut ibi statim mendum esse existimemus, ubi illi dissident a vulgatis præsertim si ratio evidens appareat cur eam quæ recepta est lectionem tueamur: ut hoc loco, ubi sensus omnino flagitat vocem parati. Gronovius ea omissa suspicatur legendum vigiles essent, id est, vigilarent, intenti essent. Quanto simplicior, aptior, clarior sit vulgata lectio, quis non statim videt? In ea ergo acquiescamus, ne, si semel clara et aperta tentare conati fuerimus statim atque aliquot MSS. in alia abeunt, omnia jam incerta fiant. Sic hoc ipso capite, paulo superius, ubi vulgares libri habent alter ad inferendam, alter ad cadam fraudem; Puteanæus, alter ad rendam fraudem, omissis mediis. 66 Supra c. 14. mutilus quoque est idem codex, et in hac Annibalis notabili de Marcello voce, seu vicit, ferociter instat victis; seu victus est, instaurat cum victoribus certamen, transilità victis seu. Et alibi sæpius tales defectus in optimo libro annotavimus. Statuimus itaque multum tribuendum esse scriptis codicibus, præsertim si sint venerandæ antiquitatis: sed ita tamen, ut sensus quoque ratio habeatur. Et ubi proba lectio occurrit, cui nostri MSS. repugnent, credendum est priores editores aliorum codicum copiam habuisse, ex quibus ean hauserint. 65 Ab ira.. equitum interfectorum] Vid. supra, 1. XXVI. c. 38. 66* Cataracta dejecta clausa erat] Porta clausa erat per cataractam dejectam. Eam cataractam alii levant vectibus: alii etc. Cataracta est porta pensilis e transversis lignis ferroque in reticuli modum compacta, quæ addita principi portæ claudit aditum quum demissa est, in altum sublata aperit. Gallice dicitur herse. solvit. per portam: et quum sexcenti ferme intrassent, remisso fu- U. C. 544. ne, quo suspensa erat, cataracta magno sonitu cecidit. Sa- A. C. 208. lapitani, alii perfugas neglegenter ex itinere suspensa humeris, ut inter pacatos, gerentes arma, invadunt: alii e turri ejus portæ murisque saxis, sudibus, pilis, absterrent hostem. Ita inde Hannibal suamet ipse fraude captus abiit: profectusque ad Locrorum solvendam obsidionem, quam Cincius Locrorum summa vi, operibus tormentorumque omni genere ex Sicilia obsidionem advecto, obpugnabat. Magoni, jam haud ferme fidenti retenturum defensurumque se urbem, prima spes, morte nunciata Marcelli, adfulsit. Secutus inde nuncius, Hannibalem, Numidarum equitatu præmisso, ipsum, quantum adcelerare posset, cum peditum agmine sequi. Itaque ubi primum Numidas edito e speculis signo adventare sensit, et ipse, patefacta repente porta, ferox in hostes erumpit. Et primo, magis quia inproviso id fecerat, quam quod par viribus esset, anceps certamen erat. deinde, ut supervenere Numidæ, tantus pavor Romanis est injectus, ut passim ad mare ac naves fugerent; relictis operibus machinisque, quibus muros quatiebant. Ita adventu Hannibalis soluta Locrorum obsidio est. 67 XXIX. Crispinus, postquam in Bruttios profectum Han- Crispinus it nibalem sensit, exercitum, cui collega præfuerat, M. Mar- Capuam. cellum tribunum militum Venusiam abducere jussit. ipse, cum legionibus suis Capuam profectus, vix lecticæ agitationem præ gravitate vulnerum patiens, Romam literas de morte collegæ scripsit, quantoque ipse in discrimine esset. Se comitiorum caussa non posse Romam venire: quia nec viæ laborem passurus videretur, et de Tarento sollicitus esset, ne ex Bruttiis Hannibal eo converteret agmen. Legatos opus esse ad se mitti, viros prudentes: cum quibus, quæ vellet, de republica loqueretur. Hæ literæ recitatæ magnum et luctum morte alterius consulis, et metum de altero fecerunt. Itaque et Q. Fabium filium ad exercitum Venusiam miserunt: et ad consulem tres legati missi, Sext. Julius Cæsar, L. Licinius Pollio, L. Cincius Alimentus, quum paucis ante diebus ex Sicilia redisset. Hi nunciare consuli jussi, ut, si ad comitia ipse Romam venire non posset, dictatorem " in agro Romano diceret comitiorum caussa. Si consul Tarentum profectus esset, Q. Claudium prætorem placere in eam regionem inde abducere legiones, in qua plurimas sociorum urbes 67* Capuam profectus... Romam litteras.. scripsit] Intellige Crispinum scripsisse, vel ex itinere, vel etiam proficiscentem. Alioquin et negligentiæ merito argueretur, et Patres Romani diu ante de Marcelli morte audissent, quam Crispini litteras accipe 68 rent quem tamen nuncium eos ex illis 68 In agro Romano] In agro qui ad c. 5. supra. Classis Ro latur. 408 U. C. 544, tueri posset. Eadem æstate M. Valerius cum classe centum cam. Ætoli a victi. 69 turum. 68 Res Græciæ. XXX. Ob hæc Philippo in Græciam descendenti ad Lamiam urbem Ætoli, duce Pyrrhia, qui prætor in eum annum cum absente Attalo creatus erat, obcurrerunt. Habebant et ab Attalo auxilia secum: et mille ferme ex Romana classe, a P. Sulpicio missos. Adversus hunc ducem atque has coÆtoli metu pias Philippus bis prospero eventu pugnavit: mille admodum occidit. Inde quum hostium utraque pugna Philippo compulsi Lamiæ urbis moenibus tenerent sese, Philippus ad Phalara exercitum reduxit. 70 in Maliaco sinu is locus est, quondam frequenter habitatus propter egregium portum, tutasque circa stationes, et aliam opportunitatem maritimam Legati con- terrestremque. Eo legati ab rege Ægypti Ptolemæo, Rhoveniunt ad diisque, et Atheniensibus, et Chiis venerunt, ad dirimendum mendum. inter Philippum atque Etolos bellum. Adhibitus ab to 71 ferociolis et ex finitimis pacificator Amynander, rex Athamanum. Omnium autem non tanta pro tolis cura erat, ribus quam pro ingeniis Græcorum gentis: quam "ne Phi bellum diri- . 68 Machanidas tyrannus Lacedæmo- 69 Proximo concilio detulerant] Put. 70* In Maliaco sinu] In ora adja- 71 Ferocioribus quam pro ingeniis Græcorum gentis] Possis utcunque 72 Sed exponere: ferocioribus quam pro ingeniis gentis alicujus Græcorum. hoc illepidum est et inelegans. MSS. Libenter crederemus hactenus juvant, ut exhibeant omnes fere ferocioris. dedisse Livium: ferociori, quam pro ingeniis Græcorum, gente: *id est, manissimis Græcorum moribus. cujus ferocia male conveniret cum hu 72 Ne Philippus regnumque ejus] Apparet ex orationibus Lycisci Acarnanis, et legatorum Ptolemæi, apud Polyb. libb, IX. et XI. majorem ab Romanis metum fuisse, quam a Philippo. |