dissimiliter navibus sine gubernaculo vagis. Claudius, Quid v. C. 545. ergo præcipiti cursu tam longum iter emensi sumus? clamitans A. C. 207. militibus, quum in adversum collem frustra signa erigere conatus esset, postquam ea regione penetrari ad hostem non videbat posse; cohortes aliquot subductas e dextro cornu, ubi stationem magis segnem, quam pugnam, futuram cernebat, post aciem circumducit. et, non hostibus modo, sed etiam suis inopinantibus, "in sinistrum hostium latus incurrit: tantaque celeritas fuit, ut, quum ostendissent se ab latere, mox in terga jam pugnarent. Ita ex omnibus partibus, ab fronte, ab latere, ab tergo, trucidantur Hispani Liguresque: et ad Gallos jam cædes pervenerat. Ibi minimum certaminis fuit. nam et pars magna ab signis aberant, nocte dilapsi, stratique somno passim per agros: et, qui aderant, itinere ac vigiliis fessi, intolerantissima laboris corpora, vix arma humeris gestabant. Et jam diei medium erat, sitisque et calor hiantes cædendos capiendosque adfatim præbebat.

interfecti.

lis fortitu

do.

XLIX. Elephanti plures ab ipsis rectoribus, quam ab Elephanti a hoste, interfecti. fabrile scalprum cum malleo habebant: id, rectoribus ubi sævire belluæ ac ruere in suos cœperant, magister inter aures positum, ipso in articulo, quo jungitur capiti cervix, quanto maximo poterat ictu, adigebat. Ea celerrima via mortis in tantæ molis bellua inventa erat, ubi regendi spem vicissent. primusque id Hasdrubal instituerat, dux quum Hasdrubasæpe alias memorabilis, tum illa præcipue pugna. Ille pugnantes hortando, pariterque obeundo pericula, sustinuit: ille fessos abnuentesque tædio et labore, nunc precando, nunc castigando, accendit: ille fugientes revocavit, omissamque pugnam aliquot locis restituit. postremo, quum haud dubie fortuna hostium esset, ne superesset tanto exercitui suum Egregie nomen secuto, concitato equo se in cohortem Romanam pugnans ca inmisit. Ibi, ut patre Hamilcare et Hannibale fratre dignum erat, pugnans cecidit. Numquam eo bello una acie tantum hostium interfectum est, redditaque æqua Cannensi clades, vel ducis, vel exercitus interitu, videbatur. Quin- 56000. e quaginta sex millia hostium occisa: capta quinque millia et Pœnis ocquadringenti: præda alia magna tum omnis generis, tum auri etiam argentique. Civium etiam Romanorum, qui capti apud hostes erant, supra quatuor millia capitum recep

45

44 In sinistrum hostium latus] Lege omnino in dextrum. Claudius sinistro cornu hostium oppositus circumductas post suorum aciem cohortes in Hispanos agit, qui in dextro hostium cornu pugnabant. JAC. PERI

ZONIUS.

46

suum nomen secuto] Parum interest.
Sed tamen Put. liber: Ne superstes
tanto exercitui suum nomen secuto
esset.

46 Quinquaginta sex millia] Poly-
bius, 1. XI. decem tantummodo hos-
tium millia, duo Romanorum in hac

dit.

cisi.

Remanorum 8000.

U.C. 545. ta. id solatii fuit pro amissis eo prælio militibus. Nam A. C. 207. haudquaquam incruenta victoria fuit octo ferme millia Romanorum sociorumque occisa. Adeoque etiam victores sanguinis cædisque ceperat satietas", "ut postero die, quum esset nunciatum Livio consuli, Gallos Cisalpinos Liguresque, qui aut prælio non adfuissent, aut inter cædem effugissent, uno agmine abire sine certo duce, sine signis, sine ordine ullo, aut imperio; posse, si " una equitum ala mittatur, omnes deleri; Supersint, inquit, aliqui nuncii, et hostium cladis, et nostræ virtutis.

Nero ad ex

dit.

48

L. Nero ea nocte, quae secuta est pugnam, citatiore, ercitum re- quam inde venerat, agmine, die sexto ad stativa sua, atque ad hostem pervenit. Iter ejus frequentia minore, quia nemo præcesserat nuncius, lætitia vero tanta, vix ut compotes mentium præ gaudio essent, celebratum est. Nam Romæ neuter animi habitus satis dici enarrarique potest; nec quo incerta exspectatione eventus civitas fuerat, nec quo victoriæ famam accepit. Numquam per omnes dies, ex quo Claudium consulem profectum fama adtulit, ab orto sole ad occidentem, aut senator quisquam a curia atque ab magistratibus abscessit, aut populus e foro. Matronæ, quia nihil in ipsis opis erat, in preces obtestationesque versæ, per omnia delubra vagæ suppliciis votisque fatigare Deos. tam sollicitæ ac suspensæ civitati fama incerta primo accidit, duos Narnienses equites in castra, quæ in faucibus Umbriæ obposita erant, venisse ex praelio, nunciantes cesos hostes, Et primo magis auribus, quam animis, id acceptum erat, ut majus lætiusque, quam quod mente capere, aut satis credere possent et ipsa celeritas fidem inpediebat, quod biduo ante pugnatum dicebatur. Literæ deinde ab L. Manlio Acidino missæ ex castris adferuntur de Narniensium equitum adventu. Eæ literæ, per forum ad tribunal prætoris latæ, senatum curia exciverunt: tantoque certamine ac tumultu populi ad fores curiæ concursum est, ut adire nuncius non posset, trahereturque a percunctantibus vociferantibusque, ut in Rostris prius, quam in senatu, literan recitarentur. tandem submoti et coërciti a magistratibus: 50 dis

49

a satias Gron. Crev.

47 Ut postero die.. Supersint, inquit] Particula ut postularet verbum subjunctivi, ut vocant, modi, quale esset dixerit, responderit. At propter interpositam longam periodum, ejus rationem non habuit Livius. Simile fere exemplum reperies apud Cic. 1. II. de Orat. n. 23.

48 Una equitum ala] Ala equitum Romanorum decem turmas habebat; turma, triginta fere homines.

b Et Gron.

49 Senatum curia exciverunt] Senatores ad primum nuncium allatarum litterarum, e curia ad tribunal prætoris concurrerunt. Sed statim intelligendi sunt rediisse in curiam, ut ibi litteræ legerentur.

50 Dispensarique lætitia] Lætitia potuit modo quodam et ordine impertiri hominibus, qui vix eam capere animo poterant, atque adeo omnem ejus potiundæ moram ægre ferebant.

pensarique lætitia inter inpotentes ejus animos potuit. In u. C. 545. senatu primum, deinde in concione, literæ recitatæ sunt: et, A. C. 207. pro cujusque ingenio, aliis jam certum gaudium, aliis nulla ante futura fides erat, quam legatos consulumve literas audissent.

с

Romano

rum.

LI. Ipsos deinde adpropinquare legatos adlatum est. tum enimvero omnis ætas currere obvii, primus quisque oculis auribusque haurire tantum gaudium cupientes. ad Mulvium usque pontem continens agmen pervenit. Legati (erant L. Veturius Philo, P. Licinius Varus, Q. Cæcilius Metellus) Gaudium circumfusi omnis generis hominum frequentia in forum pervenerunt; quum alii ipsos, alii comites eorum, quæ acta essent, percunctarentur, et ut quisque audierat, exercitum hostium imperatoremque occisum, legiones Romanas incolumes, salvos consules esse, extemplo aliis porro inpertiebant gaudium suum. Quum ægre in curiam perventum esset, multo ægrius submota turba, ne Patribus misceretur, literæ in senatu recitatæ sunt. "inde producti in concionem legati. L. Veturius, literis recitatis, ipse planius omnia, quæ acta erant, exposuit cum ingenti adsensu, postremo etiam clamore universæ concionis, quum vix gaudium animis caperent. Discursum inde ab aliis circa templa Deûm, ut grates agerent; ab aliis domos, ut conjugibus liberisque tam lætum nuncium inpertirent. Senatus, quod M. Livius et C. Claudius consules, incolumi exercitu, ducem hostium legionesque occidissent, supplicationem in triduum decrevit. eam supplicationem C. Hostilius prætor pro concione edixit, celebrataque a viris feminisque est. Omnia templa per totum triduum æqualem turbam habuere: quum matronæ amplissima veste cum liberis, perinde ac si debellatum foret, omni solutæ metu, Deis inmortalibus grates agerent. 52 Statum quoque civitatis ea victoria movit: ut jam inde, haud secus quam in pace, res inter se contrahere, vendendo, emendo, mutuum dando, argentum creditum solvendo, auderent. C. Claudius consul quum in castra redisset, caput Hasdrubalis, quod servatum cum cura adtulerat, projici Caput Hasante hostium stationes, captivosque Afros vinctos, ut erant, drubalis projectum ostendi, duos etiam ex iis solutos ire ad Hannibalem, et ex- ante castra promere, quæ acta essent, jussit. Hannibal, tanto simul Hannibalis. © Legati erant — Metellus. Circumfusi Gron. Crev.

Modus autem ille et ordo in eo positus est, quod in senatu primum, a quo principium duci par erat, deinde in concione litteræ recitatæ sunt.

51 Inde producti] Verbum hic proprium. Introducebantur in senatum a magistratibus legati, producebantur

igitur Sigonius, quum reperisset in
scriptis hoc loco introducti, effecit inde
producti.

52* Statum... civitatis... movit]
Mutavit pecuniariæ rei statum in civi-
tate. Hoc eodem anno nummus au-
reus primum Romæ percussus est, ut

U. C. 545. publico familiarique ictus luctu, agnoscere se fortunam KarthaA. C. 207. ginis, fertur dixisse: castrisque inde motis, ut omnia auxilia, Hannibalin quæ diffusa latius tueri non poterat, in extremum Italiæ anextremam gulum Bruttios contraheret, et Metapontinos, civitatem universam, excitos sedibus suis, et Lucanorum qui suæ ditionis erant, in Bruttium agrum traduxit.

Italiam re

cedit.

EPITOME LIBRI XXVIII.

2

RES in Hispania prospere gestæ a Silano, Scipionis legato, et ab L. Scipione fratre adversus Poenos, a Sulpicio proconsule et ab Attalo rege Asiæ adversus Philippum regem Macedonum, pro Etolis, referuntur. Quum M. Livio et Claudio Neroni consulibus triumphus decretus esset, Livius, qui in provincia suu rem gesserat, quadrigis invectus est; Nero, qui in collega provinciam, ut victoriam ejus adjuvaret, venerat, equo est secutus, et in hoc habitu plus gloriæ reverentiæque habuit: nam et plus in bello, quam collega, fecerat. Ignis in æde Vestæ neglegentia virginis, quæ non custodierat, exstinctus est: virgo casa est flagro. P. Scipio in Hispania cum Panis debellavit 'quarto decimo anno ejus belli, quinto post anno, quam ierat: exclusisque in totum possessione ejus hostibus, Hispaniam recepit. et a Tarracone in Africam ad Syphacem regem Numidarum duobus navigiis transvectus, fœdus junxit. Hasdrubal Gisgonis ibi cum eo in eodem lecto adcubuit. Munus gladiatorium in honorem patris patruique Karthagini novæ edidit, non ex gladiatoribus, sed ex iis, qui aut in honorem ducis, aut ex provocatione in certamen descendebant: in quo reguli fratres de regno ferro contenderunt. Quum Astapa urbs ab Romanis obpugnaretur, oppidani liberos et conjuges rogo exstructo occiderunt, et se insuper præcipitaverunt. Ipse Scipio, dum gravi morbo inplicitus est, seditionem, in parte exercitus motam, confirmatus discussit, rebellantesque Hispaniæ populos coëgit in deditionem venire; et, amicitia facta cum Masinissa rege Numidarum, qui illi auxilium, si in Africam trajecisset, pollicebatur, cum Gaditanis quoque post discessum inde Magonis, cui ex Karthagine scriptum erat, ut in Italiam trajiceret, Romam reversus, consulque creatus. Africam provinciam petenti, contradicente Q. Fabio Maximo, Sicilia data est: permissumque, in Africam trajiceret, si ex republica esse censeret. Mago, Hamilcaris filius, a minore Baliari insula, ubi hiemarat, in Italiam trajecit.

3

1 Decimo tertio anno ejus belli] Recentius editi habent decimo quinto: veteres XIV. quomodo et legebatur olim infra c. 16. hujus libri: ubi recte admonuit Glareanus emendandum esse decimo tertio. Glareano assensi sunt postea editores omnes: unde hic quoque non dubitavimus reponere eum numerum qui congrueret et veræ annorum

rationi, et contextui Liviano.

2 Carthagine Nova] Sic legi jussit Sigonius. Olim: Carthagini Nova. 3 Et amicitia facta cum Masinissa Romam reversus] Vulgo Et amicitia facta est. Delevimus vocem est, quam a vet. lib. abesse Sigonius testatur: et omittit quoque Campanus. Sic enim rotundior videtur oratio.