EPITOME LIBRI XXII. HANNIBAL, per continuas vigilias in paludibus oculo amisso, venit in Etruriam: per quas paludes quatriduo et tribus noctibus sine ulla requie iter fecit. C. Flaminius consul, homo temerarius, contra auspicia profectus, signis militaribus effossis, que tolli non poterant, et ab equo, quem conscenderat, per caput devolutus, insidiis ab Hannibale circumventus, ad Trasimenum lacum cum exercitu casus est. Sex millia, quæ eruperant, fide ab Maharbale data, perfidia Hannibalis vincta sunt. Quum ad nuncium cladis Romæ luctus esset, duæ matres, ex insperato receptis filiis, gaudio mortuæ sunt. Ob hanc cladem ex Sibyl 1 linis libris ver sacrum votum. Quum deinde Q. Fabius Maximus dictator, adversus Hannibalem missus, nollet acie cum eo confligere, ne, contra ferocem tot victoriis hostem, territum adversis præliis militem pugnæ committeret, et, obponendo se tantummodo, conatus Hannibalis inpediret: M. Minucius magister equitum, ferox et temerarius, criminando dictatorem tamquam segnem et timidum, effecit, ut populi jussu æquaretur ei cum dictatore imperium; divisoque exercitu, quum iniquo loco conflixisset, et in maximo discrimine legiones ejus essent, superveniente cum exercitu Fabio Maximo discrimine liberatus est. quo beneficio victus castra cum eo junxit, et patrem eum salutavit; idemque facere milites jussit. Hannibal, vastata Campania, inter Casilinum oppidum et Calliculam montem a Fabio clausus, sarmentis ad cornua boum adligatis et incensis, præsidium Romanorum, quod Calliculam insidebat, fugavit : et sic transgressus est saltum. idemque Q. Fabii Maximi dictatoris, quum circumposita ureret, agro pepercit, ut illum tamquam proditorem suspectum faceret. Emilio deinde Paullo et Terentio Varrone consulibus et ducibus, cum maxima clude adversus Hannibalem ad Cannas pugnatum est: casaque eo prælio Romanorum quadraginta quinque millia, cum Paullo consule et senatoribus octoginta, consularibus atque prætoriis aut adiliciis triginta. Post quam cladem quum a nobilibus adolescentibus propter desperationem consilium de relinquenda Italia iniretur, P. Cornelius Scipio tribunus militum, qui postea Africanus nuncupatus est, stricto super capita deliberantium ferro, juravit, se pro hoste habiturum eum, qui in verba sua non 1 Quum iniquo loco] Vulgati habent quum in iniquo. Inutilem et ingratam hic voculam, quam a vett. libb. abesse Sigonius et Sanctius testantur, sustulimus. jurasset; effecitque, ut omnes minime relictum iri a se Italiam jurejurando adstringerentur. Præterea trepidationem urbis et luctum, et res in Hispania meliore eventu gestas continet. Opimia et Floronia, Vestales virgines, incesti damnatæ sunt. Propter paucitatem vero militum servorum octo millia armata sunt. captivi, quum potestas esset redimendi, redemti non sunt. Varroni obviam itum est, et gratia acte, quod de republica non desperasset. T. LIVII PATAVINI LIBER XXII. JAM ver adpetebat, quum Hannibal ex hibernis movit, etu. C. 535. nequidquam ante conatus transcendere Apenninum intole- A. C. 217. randis frigoribus, et cum ingenti periculo moratus ac metu. a 3 2 Galli, quos prædæ populationumque conciverat spes, post-Galli infensi quam pro eo, ut ipsi ex alieno agro raperent agerentque, Hannibali. suas terras sedem belli esse, premique utriusque partis exercituum hibernis viderunt; verterunt retro ad Hannibalem ab Romanis odia: petitusque sæpe principum insidiis, 'ipsorum inter se fraude, eadem levitate, qua consenserant, consensum indicantium, servatus erat; et, mutando nunc vestem, nunc tegumenta capitis, 'errore etiam sese ab insidiis munierat. Ceterum hic quoque ei timor caussa fuit maturius movendi ex hibernis. Per idem tempus 5 Cn. Servilius consul Romæ Idibus Martiis magistratum iniit. Ibi quum de republica retulisset, redintegrata in C. Flaminium invidia est. Duos se consules creasse, unum habere, quod enim Querelæ illi justum imperium, quod auspicium esse? Magistratus id a Romanodomo, publicis privatisque penatibus, Latinis feriis actis, sa- rum de crificio in monte perfecto, votis rite in Capitolio nuncupatis, secum ferre: nec privatum auspicia sequi, nec sine auspiciis 8 a ipsorumque Gron. 1 Ipsorum inter se fraude] Particulam que, quam hic inserunt vulgati post rè ipsorum, resecuimus ex auctoritate omnium nostrorum codicum, et plurimorum e Gronovianis. 2* Eadem levitate] Quia sicut levi tate ac mobilitate ingenii præcipites ad consentiendum et conspirandum in Annibalis necem fuerant, ita eadem levitate consensum et conspirationem indicabant. 3* Tegumenta capitis] Capillamenta, comas adscititias, perruques, quas quidem, teste Polybio, ad omnia ætatum discrimina formatas subinde mutabat. 4 Errore etiam] Sie habitum cor rarent, nec ipsum possent agnoscere. 5 Cn. Servilius consul] Omisit præ- 6* Justum] Verum ac legitimum. 8* Nee privatum auspicia sequi] sensu. Flaminio. Prodigia. U. C. 535. profectum in externo ea solo nova atque integra concipere pos” A. C. 217. se. Augebant metum prodigia ex pluribus simul locis nun ciata : in Sicilia militibus aliquot spicula, 10 in Sardinia autem in muro circumeunti vigilias equiti scipionem, quem manu tenuerat, arsisse, et litora crebris ignibus fulsisse, et scuta duo sanguine b sudasse, et milites quosdam ictos fulminibus, et solis orbem minui visum: et Præneste ardentes lapides cœlo cecidisse: et Arpis parmas in cœlo visas, pugnantemque cum luna solem: et Capenæ duas interdiu Junas ortas: et aquas Cæretes sanguine mixtas fluxisse; fontemque ipsum Herculis cruentis manasse sparsum maculis: et in Antiati metentibus cruentas in corbem spicas cecidisse et Faleriis cœlum findi velut magno hiatu visum ; quaque patuerit, ingens lumen effulsisse : 13 sortes sua sponte adtenuatas, unamque excidisse, ita scriptain: MAVORS TELUM SUUM CONCUTIT: et per idem tempus Romæ signum Martis Appia via ad simulacra luporum sudasse: et Capuæ speciem coeli ardentis fuisse, lunæque inter imbrem cadentis. Inde minoribus etiam dictu prodigiis fides habita: capras lanatas quibusdam factas, et gallinam in marem, gallum in feminam sese vertisse. His, sicut erant nunciata, expositis, auctoribusque in curiam introductis, consul de reProcurata. ligione Patres consuluit. Decretum, ut ea prodigia, partim majoribus hostiis, partim lactentibus, procurarentur: et uti supplicatio per triduum ad omnia pulvinaria haberetur. Cetera, quum decemviri libros inspexissent, ut ita fierent, quemadmodum cordi esse 1s Divi carminibus 16 prfarentur. Decemvirorum monitu decretum est, Jovi primum donum 17 fulmen aureum pondo quinquaginta fieret; Junoni Minervæque ex argento dona darentur; et Junoni Reginæ. in Aventino, Junonique Sospitæ Lanuvii majoribus hostiis b sanguinem Gron. Crev. 14 9* Nova atque integra concipere] Semel enim cum auspiciis profectus domo, poterat in externo solo ea iterumque iterumque rite capere. At ea nova et non ante quæsita sibi acquirere in externo solo non posse contendunt Patres eum qui sine iis profectus esset. 10 In Sardinia autem in muro] Recte videtur observare Jac. Gronovius hic deesse nomen ejus urbis, cujus in muro id prodigium, de quo agitur, factum est. Quumque aliquot libri optimi habeant Sudes pro autem, inde ille suspicatur legendum, Sulcis. Sulci nobilis et antiqua Sardiniæ civitas fuit. 11* Solis orbem minui visum] In tellige eclipsin, per quam solaris orbis pars obscurata est. 12 In Antiati] Conjectura Gronovii. Olim Antii. Sigonius legi jusserat in Antii agro. Sed vocem agro non agnoscunt scripti. 13 Sortes sua sponte attenuatas] Vid. supra XXI. 62. 14 Ad simulacra luporum] Alias et fortasse melius, ac simulacra. 15 Divi carminibus] Scripti, divinis: unde Jac. Gronovius legendum putat divi suis carminibus. 16 Præfurentur] Lege cum Gron. profarentur. 17 Fulmen aureum pondo quinquaginta] Marcarum nostratium 78. cum una uncia. sacrificaretur; matronæque, pecunia conlata, quantum con- U. C. 535. ferre cuique commodum esset, donum Junoni Reginæ in A. C. 217. Aventinum ferrent, lectisterniumque fieret; quin et libertinæ ut ipsæ, unde Feronia donum daretur, pecuniam pro facultatibus suis conferrent. Hæc ubi facta, decemviri Ardeæ in foro majoribus hostiis sacrificarunt. postremo 18 Decembri jam mense ad ædem Saturni Romæ inmolatum est, lectisterniumque imperatum, (et eum lectum senatores straverunt) et convivium publicum; ac per urbem 19 Saturnalia diem ac noctem clamatum, 20 populusque eum diem festum habere ac servare in perpetuum jussus. II. Dum consul placandis Romæ Diis 21 trahendoque de- Hannibal lectu dat operam, Hannibal, profectus ex hibernis, quia jam Etruriam Flaminium consulem Arretium pervenisse fama erat, quum petit. aliud longius, ceterum commodius, ostenderetur iter, propiorem viam per paludem petit, qua fluvius Arnus per eos dies solito magis inundaverat. Hispanos et Afros, (id omne veterani erat robur exercitus) admixtis ipsorum inpedimentis, necubi consistere coactis necessaria ad usus deessent, primos ire jussit: sequi Gallos, ut id agminis medium esset; novissimos ire equites: Magonem inde cum expeditis Numidis cogere agmen, maxime Gallos, si tædio laboris longæque viæ (ut est mollis ad talia gens) dilaberentur aut subsisterent, cohibentem. Primi, qua modo præirent duces Molestum per præaltas fluvii ac profundas voragines, hausti pene limo iter per painmergentesque se, tamen signa sequebantur. Gallid 22 ne-ludes. • habendoque Crey. 18 Decembri jam mense] Intellige mensem Decembrem hujus ipsius anni, qui consules habuit Flaminium et Servilium. Nimirum hic Livius in unum colligit quidquid hoc anno procurandis hisce prodigiis factum est. 19 Saturnalia.. clamatum] Imo clamata, quod voluit Gronovius. Codex Puteanæus habet clamatum: sed in eo persæpe litteram m in fine vocum redundare observavimus. 20 Populusque eum diem festum habere] Hic Saturnalia novo edicto sancita, non tum primum instituta intelligi debent. Siquidem supra II. 21. trecentos fere ante annos institutum esse diem festum Saturnalia Livius jam memoravit. Vide hac de re Lips. Saturnal. I. I. c. 2. 21 Habendoque delectu] Sic pleræque editiones: at non vetustissimæ, nec scripti, in quibus legitur trahendoque delectu. Hanc ultimam lectio d add. qui Gron. tatur producendo delectu, morando per 22 Neque sustinere se prolapsi, ne- |