9

pidique in vicos passim suos diffugiunt. Hannibal, ceteris U. C. 534. copiis per otium traiectis, spernens iam Gallicos tumultus, A. C. 218. castra locat.

traiecti.

Elephantorum traiiciendorum varia consilia fuisse credo: Elephanti certe variata memoria actae rei. Quidam, congregatis ad quomodo ripam elephantis, tradunt, ferocissimum ex iis irritatum ab rectore suo, quum refugientem in aquam nantem sequere7 tur, traxisse gregem, ut quemque timentem altitudinem destituerat vadum, impetu ipso fluminis in alteram ripam 8 rapiente. Ceterum magis constat, ratibus traiectos: id ut tutius consilium ante rem foret, ita, acta re, ad fidem pronius est. Ratem unam, ducentos longam pedes, quinquaginta latam, a terra in amnem porrexerunt: quam, ne secunda aqua deferretur, pluribus validis retinaculis parte superiore ripae religatam, pontis in modum humo iniecta constraverunt; ut belluae audacter velut per solum ingrederentur. Altera ratis, aeque lata, longa pedes centum, ad traiiciendum flumen apta, huic copulata est: et quum phanti, per stabilem ratem, tanquam viam, praegredientibus feminis, acti, in minorem applicatam transgressi sunt; extemplo resolutis, quibus leviter annexa erat, vinculis, ab actuariis aliquot navibus ad alteram ripam pertrahitur: ita primis expositis, alii deinde repetiti ac traiecti sunt. Nihil sane trepidabant, donec continenti velut ponte agerentur. I Primus erat pavor, quum, soluta ab ceteris rate, in altum raperentur: ibi, urgentes inter se, cedentibus extremis ab aqua, trepidationis aliquantum edebant; donec quietem ipse timor circumspectantibus aquam fecisset. Excidere etiam saevientes quidam in flumen: sed, pondere ipso stabiles, deiectis rectoribus, quaerendis pedetentim vadis,

in terram evasere.

ele

29.

Dum elephanti traiiciuntur, interim Hannibal Numidas equites quingentos ad castra Romana miserat speculatum, ubi, et quantae copiae essent, et quid pararent. Huic alae Equestre equitum missi, ut ante dictum est, ab ostio Rhodani tre- proelium centi Romanorum equites occurrunt. Proelium atrocius, midas 500. quam pro numero pugnantium, editur. Nam praeter multa et Rom. vulnera, caedes etiam prope par utrimque fuit: fugaque et 300. pavor Numidarum Romanis, iam admodum fessis, victoriam

7 Ut quemque timentem] Prout quisque elephantorum timens altitudinem aquae, a vado destituebatur. CREV.

8 Ratibus traiectos] Pol. iii. 46. hanc solam traiectionem narrat.

9 Id ut tutius] Id ut, ante rem actam, tutius videri consilium debebat, ita nunc, quum acta res memo

ratur, probabilius est, tale est ut credi
facilius posset. CREV.

I Soluta ab ceteris rate] Aut ab
ceteris ratibus, quarum plures fuisse,
quum inter se, tum ad ripam valide
religatas, tradit Polyb. iii. 46. aut ab
ceteris elephantis avulsi. CREV. In-
terpunctionem post rate tollit Bekker.

inter Nu

U. C. 534. dedit. Victores ad centum sexaginta, nec omnes Romani, 3 A. C. 218. sed pars Gallorum: victi amplius ducenti ceciderunt. Hoc principium simul omenque belli, ut summae rerum prosperum eventum, ita haud sane incruentam ancipitisque certaminis victoriam, Romanis portendit.

Ut, re ita gesta, ad utrumque ducem sui redierunt, nec Scipioni stare sententia poterat, nisi ut ex consiliis coeptisque hostis et ipse conatus caperet: et Hannibalem incertum, utrum coeptum in Italiam intenderet iter, an cum eo, qui primus se obtulisset Romanus exercitus, manus consereret, avertit a praesenti certamine Boiorum legatorum regulique Magali adventus: qui se duces itinerum, socios periculi fore, affirmantes, integro bello, nusquam ante libatis viribus, 4 Italiam aggrediendam censent. Multitudo timebat quidem hostem, nondum obliterata memoria superioris bellí: sed magis iter immensum Alpesque, rem fama utique inexpertis horrendam, metuebat. Itaque Hannibal, postquam ipsi Hannibal sententia stetit pergere ire, atque Italiam petere, advocata 5 concione, varie militum versat animos castigando adhortanmilites. doque. Mirari se, quinam pectora semper impavida repens

30.

hortatur

'terror invaserit. Per tot annos vincentes cos stipendia
'facere; neque ante Hispania excessisse, quam omnes gen-
tesque et terrae eae, quas duo diversa maria amplectantur,
Carthaginiensium essent. Indignatos deinde, quod, qui-
'cunque Saguntum obsedissent, velut ob noxam, sibi dedi 6
'postularet populus Romanus, Iberum traiecisse ad delen-
'dum nomen Romanorum, liberandumque orbem terrarum.
Tum nemini visum id longum, quum ab occasu solis ad
' exortus intenderent iter. Nunc, postquam multo maiorem
'partem itineris emensam cernant, Pyrenaeum saltum inter
'ferocissimas gentes superatum, Rhodanum, tantum amnem,
'tot millibus Gallorum prohibentibus, domita etiam ipsius
fluminis vi, traiectum, in conspectu Alpes habeant, quarum
'alterum latus Italiae sit; in ipsis portis hostium fatigatos
'subsistere, quid Alpes aliud esse credentes, quam montium
'altitudines? Fingerent altiores Pyrenaei iugis: nullas
'profecto terras coelum contingere, nec inexsuperabiles
'humano gencri esse. Alpes quidem habitari, coli, gignere

3 Ad centum sexaginta] Ad centum quadraginta, Polybium iii. 45. auctorem secutus, scribendum monet I. Fr. Gronov. qui librarios hic peccasse, ut LX. pro XL. Scriberent, pariter ac supr. x. 38. censet. cf. supr.

vii. 19.

4 Integro bello] Bello nusquam ante tentato, cuius ex apparatu viribusque nihil delibatum aut imminu

tum esset. CREV.

5 Pergere ire] cf. Cic. Acad. i. 1. Her. iii. 1.

6 Quicunque Saguntum obsedissent] Solum Hannibalem depoposcerant Romani. Sed hic Hannibal non tam spectat quid verum sit, quam quid invidiosum in Romanos, et ad suorum animos inflammandos efficax. CRev.

7'atque alere animantes: pervias paucis esse, exercitibus U. C. 534. 'invias? Eos ipsos, quos cernant, legatos non pennis sub- A. C. 218, 8 lime elatos Alpes transgressos: ne maiores quidem eorum 'indigenas; sed advenas Italiae cultores, has ipsas Alpes 'ingentibus saepe agminibus cum liberis ac coniugibus, 'migrantium modo, tuto transmisisse. Militi quidem 'armato, nihil secum praeter instrumenta belli portanti, quid invium aut inexsuperabile esse? Saguntum ut cape'retur, quid per octo menses periculi, quid laboris exhaustum 9 esse ? Romam, orbis terrarum caput, petentibus quicquam ' adeo asperum atque arduum videri, quod inceptum moretur? Cepisse quondam Gallos ea, quae adiri posse Poenus 'desperet? Proinde aut cederent animo atque virtute 'genti, per eos dies toties ab se victae: aut itineris finem 'sperent campum interiacentem Tiberi ac moenibus Ro'manis.'

31.

petit.

His adhortationibus incitatos corpora curare, atque ad iter se parare iubet. Postero die, profectus adversa ripa 1 Rhodani, mediterranea Galliae petit: non quia rectior ad MediterraAlpes via esset, sed, quantum a mari recessisset, minus ob- nea Galliae vium fore Romanum credens: cum quo, priusquam in Italiam ventum foret, non erat in animo manus conserere. 2 Quartis castris ad Insulam pervenit: ibi Isara Rhodanusque 3 amnes, diversis ex Alpibus decurrentes, agri aliquantum 4 amplexi, confluunt in unum. Inde mediis campis Insulae 5 nomen inditum. Incolunt prope Allobroges, gens iam inde

7 Exercitibus invias?] Oratoria vis augetur interrogatione, verum minuitur, si ex emendatione Strothii legeris, nec exercitibus invias. RUP.

8 Maiores quidem eorum] sc. Boiorum, de quorum immigratione in Italiam cf. supr. v. 35. Pol. iii. 48.

9 Romam, orbis terrarum caput] Prolepsis, haud bene conveniens Hannibali. STROTH.

I Non quia rectior] Haec Livio ipsi, non Polybio debentur.

2 Isara] Optima emendatio ad fidem Polybii facta, quam I. Fr. Gronov. probavit, et in textum reposuit Bekker.

3 Diversis ex Alpibus] Arar autem ad Sequanos Helvetiosque tendit, Caes. B. G. i. 12. neque ex Alpibus, sed ex monte Vogeso, hodie les Vosges, ortum habet.

4 Mediis campis Insulae] Quis sit hic campus, mire dubitatur. Illi, quibus vox Arar non displicet, insulam illam, quae ad Araris et Rhodani confluentes est, in qua urbs Lugdunum sita est, intelligunt. Alii vero,

quibus vox diversis scrupulum iniicit,
insulam ad Rhodani et Druentiae
confluentes esse variis argumentis
confirmare tentant: sed nihil opus
est, quippe Isara ex Alpibus Graiis,
Rhodanus ex Lepontiis ortum habent.
Gronovio autem, ad cuius partes De
Luccius et Cramerius accedunt, in-
sula illa ad Rhodani et Isarae con-
fluentes hic intelligi videtur, quae
haud dubie magis ad similitudinem
Deltae illius Aegyptiacae, ut Polybii
verbis utar,quam duae illae priores,cir-
cumscripta est. Hoc quoque probant
quum alia multa, tum hoc vel max-
ime, quod Polybius, quem hic vertit
noster, in insula illa quam describit,
in ipsa, inquam, insula, non prope,
quemadmodum Livius, dicit incolere
Allobroges. Allobroges autem non
inter Rhodanum et Ararim, sed in-
ter Rhodanum et Isaram incolebant.
Itaque post prope subaudi confluen-

tes.

5 Iam inde] Hoc addit Livius, quia postea maxime gens Allobrogum opibus et fama inclaruit. CREV. Nisi

U. C. 534. nulla Gallica gente opibus aut fama inferior: tum discors A. C. 218. erat. Regni certamine ambigebant fratres. Maior, et qui

prius imperitarat, Brancus nomine, minore ab fratre et coetu iuniorum, qui iure minus, vi plus poterat, pellebatur. Huius seditionis peropportuna disceptatio quum ad Hannibalem reiecta esset, arbiter regni factus, quod ea senatus principumque sententia fuerat, imperium maiori restituit. Ob id meritum commeatu copiaque rerum omnium, maxime vestis, est adiutus, quam infames frigoribus Alpes praeparari cogebant. Sedatis certaminibus Allobrogum, quum iam Alpes peteret, non recta regione iter instituit; sed ad laevam 6 in Tricastinos flexit; inde per extremam oram Vocontiorum Druentia agri tetendit in Tricorios: haud usquam impedita via, priusquam ad Druentiam flumen pervenit. Is et ipse 7 Alpinus amnis longe omnium Galliae fluminum difficillimus transitu est. Nam, quum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est: quia nullis coercitus ripis, pluribus simul, neque iisdem alveis fluens, nova semper vada novosque gurgites, (et ob eadem pediti quoque incerta via est) ad haec saxa glareosa volvens, nihil stabile nec tutum ingredienti praebet; et tum, forte imbribus auctus, ingentem transgredientibus tumultum fecit, quum super cetera trepidatione ipsi sua atque incertis clamoribus turbarentur.

amnis.

32.

lius ad cas

Redit ad naves.

P. Cornelius consul, triduo fere post, quam Hannibal ab P. Corne- ripa Rhodani movit, quadrato agmine ad castra hostium tra ab Han- venerat, nullam dimicandi moram facturus. Ceterum, ubi nibale de- deserta munimenta, nec facile se tantum praegressos asseserta venit. cuturum videt; ad mare ac naves rediit, tutius faciliusque ita descendenti ab Alpibus Hannibali occursurus. Ne tamen nuda auxiliis Romanis Hispania esset, quam provinciam sortitus erat, Cn. Scipionem fratrem cum maxima parte copiarum adversus Hasdrubalem misit; non ad tuendos tantummodo veteres socios conciliandosque novos, sed etiam ad pellendum Hispania Hasdrubalem. Ipse cum admodum exiguis copiis Genuam repetit, eo, qui circa Pa-8 dum erat, exercitu Italiam defensurus.

malis inde, quod in codd. ante voces
mediis campis non invenitur, loco mu-
tatum fuisse.

6 Ad laevam in Tricastinos flexit]
Quod iter haud memorat Polybius,
at Sil. Ital. iii. 466 sq. et Ammian.
XV. 28.
Livius regionem designat,
quae non Hannibali, sed sibi aut cui-
vis Italo ad laevam esset: mos est
enim historicis, ut nonnunquam dex-
tram sinistramque non ab hostium
parte, sed a sua designent. STROTH.

7 Is et ipse Alpinus amnis] Quip-
pe ex Alpibus Cottiis oriens. Optima

haec descriptio amnis Druentiae, sed magis in inferiorem partem competit, quâ a Segusterone usque ad Avenionem alveo incerto fluit. Sed tota haec Livii narratio errore quodam inenodabali implicita est, neque facile est diiudicare, utrum sciens haec, quae minime sibi constant, scripserit, an incuria librariorum voces quaedam sede sua mutatae sint. Nos Polybii medicam manum adhibendam cense

mus.

8 Genuam repetit] Pisas, si Polybium iii. 56. audiamus. Exercitus,

འ

Hannibal

Hannibal ab Druentia campestri maxime itinere ad Alpes U. C. 534. cum bona pace incolentium ea loca Gallorum pervenit. A. C. 218. Tum, quanquam fama prius, qua incerta in maius vero ferri transit Al9 solent, praecepta res erat, tamen ex propinquo visa montium pes. altitudo, nivesque coelo prope immixtae, tecta informia imI posita rupibus, pecora iumentaque torrida frigore, homines 2 intonsi et inculti, animalia inanimaque omnia rigentia gelu, cetera visu, quam dictu, foediora, terrorem renovarunt. 3 Erigentibus in primos agmen clivos apparuerunt imminentes tumulos insidentes montani: qui, si valles occultiores insedissent, coorti in pugnam repente, ingentem fugam stra4 gemque dedissent. Hannibal consistere signa iubet; Gallisque ad visenda loca praemissis, postquam comperit, transitum ea non esse, castra inter confragosa omnia praeruptaque, quam extentissima potest valle, locat. Tum per eosdem Gallos, haud sane multum lingua moribusque abhorrentes, quum se immiscuissent colloquiis montanorum, edoctus interdiu tantum obsideri saltum, nocte in sua quemque dilabi tecta; luce prima subiit tumulos, ut ex' aperto atque interdiu vim per angustias facturus. Die deinde simulando aliud, quam quod parabatur, consumpto, quum eodem, quo constiterant, loco castra communissent, ubi primum degressos tumulis montanos laxatasque sensit custodias, pluribus ignibus, quam pro numero manentium, in speciem factis, impedimentisque cum equite relictis, et maxima parte peditum; ipse cum expeditis, acerrimo quoque viro, raptim angustias evadit: iisque ipsis tumulis, quos hostes tenuerant, consedit. Prima deinde luce castra mota, et agmen reliquum incedere coepit. Iam montani signo dato ex castellis ad stationem solitam conveniebant; quum repente conspiciunt alios, arce occupata sua, super caput imminentes, alios via transire hostes. Utraque simul obiecta res oculis animisque immobiles parumper eos defixit. Deinde, ut trepidationem in angustiis, suoque ipsum tumultu misceri agmen videre, equis maxime consternatis, quicquid adiecissent ipsi terroris, satis ad perniciem fore rati, 5 diversis rupibus, iuxta invia ac devia assueti, decurrunt.

cui L. Manlius et C. Atilius praetores praeerant, in iis locis castra habebat.

9 Praecepta] Animo praecognita. CREV.

1 Torrida frigore] Passim uri, amburi, torreri de frigore plantas cutemque hominis laedente. cf. infr. xl. 45. Plin. H.N.iii. 20. Tac. Ann. xiii. 35. 2 Inanimaque] Inanimataque ex emendatione Gronovii reposuit Bekker.

3 Erigentibus in primos agmen] Pol. iii. 50.

4 Gallisque ad visenda loca] sc. Legatis Boiorum, qui se duces itineris fore professi fuerant. SIGON.

5 Diversis rupibus] Alii perversis rupibus. Gronovius legendum suadet per transversas rupes, fortasse nimis audacter, ut Crevierio videtur, qui discurrunt scribit. Diversi rupibus, iuxta invio ac devio, reponit Walchius.

33.