Immagini della pagina
PDF
ePub

adversùs edictum nostrum extrà ordinem in hostem pugnâsti; et quantùm in te fuit, disciplinam militarem, quâ stetit ad hanc diem Romana res, solvisti; meque in eam necessitatem adduxisti, ut aut reipubl. mihi, aut mei, meorumque obliviscendum sit; nos potiùs nostro delicto plectemur, quàm respublica tanto suo damno nostra peccata luat; triste exemplum, sed in posterùm salubre juventuti erimus. Me quidem cùm ingenita caritas liberûm, tùm specimen istud virtutis deceptum vanâ imagine decoris in te movet. Sed quùm aut morte tuâ sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda; ne te quidem, si quid in te nostri sanguinis est, recusare censeam, quin disciplinam militarem culpâ tuâ prolapsam, pœnâ restituas. I, lictor, deliga ad Palum. Exanimati omnes tâm atroci imperio, nec aliter quâm in se quisque districtam cernentes securim; metu magis quàm modestiâ quievêre. Itaque, velut emerso ab admiratione animo, quùm silentio defixi stetissent, repentè postquàm cervice cæsâ fusus est cruor, tùm libero conquestu coortæ voces sunt, ut neque lamentis, neque exsecrationibus parceretur: spoliisque contectum juvenis corpus, quantum militaribus studiis funus ullum concelebrari potest, structo extrà vallum rogo cremaretur: Manlianaque imperia non in præsentiâ modò horrenda, sed exempli etiam tristis in posterùm essent.

NARRATION XXV.

Decius devotes his Life.

(Rom. His. Titus L. book 8.)

THE two armies speedily come to a decisive bat. tle. Manlius had the command of the left wing, whilst Decius took that of the right. Resolved to conquer or die, they had covenanted with an oath, that which ever of them should be pressed to a surrender, should devote himself as a victim by throwing himself into the midst of his enemies. The ancients believed that the general who would thus devote himself was sure of a victory for his army. It was thus that Codrus, the last King of Athens, was immolated for the safety of his country-Decius imitates this generous sacrifice.

MANLIUS dextro, Decius lævo cornu præerat, primò utrimque æquis viribus, eodem ardore animorum gerebatur res : deindé ab lævo cornu hastati Romani, non ferentes impressionem Latinorum, se ad principes recepêre. In hâc trêpidatione Decius consul M. Valerium magnâ voce inclamat: Deorum, inquit, ope, Valeri, opus est : agedùm pontifex publicus populi Romani præi verba, quibus me pro legionibus devoveam. Pontifex eum

togam prætextam sumere jussit, et velato capite, manu subter togam ad mentum exsertâ, super telum subjectum pedibus stantem sic dicere. Jane, Jupiter, Mars pater, Quirine,

Bellona, Lares, Divi Novensiles, Dii indigetes, Divi, quorum est potestas nostrorum, hostiumque, Diique Manes, vos precor, veneror, veniam peto, feroque, uti populo Romano Quiritium vim, victoriamque prosperetis: hostesque populi Romani Quiritium, terrore, formidine, morteque afficiatis. Sicut verbis nuncupavi, ità pro republicâ Quiritium, exercitu, legionibus, auxiliis populi Romani Quiritium legiones auxiliaque hostium, mecum, Diis manibus Tellurique devoveo. Hæc ità precatus, lictores ire ad T. Manlium jubet, maturèque collega se devotum pro exercitu nunciare. Ipse incinctus cinctu Gabino, armatus in equum insiluit, ac se in medios hostes immisit. Conspectus ab utrâque acie aliquantô augustior humano visu, sicut cœlo missus piaculum omnis Deorum iræ, qui pestem ab suis aversam in hostes ferret. Ità omnis terror, pavorque cum illo latus, signa primò Latinorum, turbavit, deindè in totam penitùs aciem pervasit. Evidentissimum id fuit, quòd quâcumque equo invectus est,ibi haud secùs quâm pestifero sidere icti pavebant: ubi verò corruit obrutus telis, indè jam haud dubiè consternata cohortes Latinorum, fugam ac vastitatem latè fecerunt. Simul et Romani exsolutis religione animis, velut tùm primùm signo dato coorti pugnam integram ediderunt; nam et Rorarii procurrebant inter Antepilanos, addiderantque vires hastatis ac principibus:

et triarii genu dextro innixi, nutum consulis ad consurgendum exspectabant.

Procedente deindè certamine, quùm aliis partibus multitudo superaret Latinorum, Manlius consul, audito eventu collegæ, quùm, ut jus fasque erat, lacrymis non minùs quàm laudibus debitis prosecutus tam memorabilem mortem esset, paulisper addubitavit, an consurgendi jam Triariis tempus esset: deindè meliùs ratus integros eos ad ultimum discrimen servari, Accensos ab novissimâ acie. antè signa procedere jubet. Qui ubi subiêre, extemplo Latini, tanquàm idem adversarii fecissent, Triarios suos excitaverunt : qui aliquandiù pugnâ atroci quùm et semetipsi fatigassent, et hastas aut præfregissent, aut hebetassent, pellerent vi tamen hostem, debellatum jam rati, perventumque ad extremam aciem; tùm consul Triariis, Consurgite nunc, inquit, integri adversùs fessos, memores patrix parentumque et conjugum ac liberorum: memores consulis pro vestrâ victoriâ morte occumbentis. Ubi Triarii consurrexerunt integri, refulgentibus armis, nova ex improviso exorta acies receptis in intervalla ordinum Antepilanis, clamore sublato principia Latinorum perturbant; hastisque ora fodientes, primo robore virorum cæso, per alios manipulos velut inermes propè intacti evasêre: tantâque cæde perrupêre cuneos, ut vix quartam partem relinquerent hostium. Samnites quoque sub

radicibus montis procul instructi præbuêre terrorem Latinis. Cæterùm inter omnes cives sociosque præcipua laus ejus belli penes. consules fuit: quorum alter omnes minas, periculaque ab Diis superis, inferisque in se unum vertit: alter eâ virtute, eoque consilio in prælio fuit, ut facilè convenerit inter Romanos Latinosque, qui ejus pugnæ memoriam posteris tradiderunt, utrius partis T. Manlius dux fuisset, ejus futuram haud dubiè fuisse victoriam. Latini ex fugâ se Minturnas contulerunt; castra secundùm prælium capta, multique mortales ibi vivi oppressi, maximè Campani. Decii corpus ne eo die inveniretur, nox quærentes oppressit; postero die inventum inter maximam hostium stragem coopertum telis: funusque ei par morti, celebrante collegâ, factum est.

NARRATION XXVI.

(Rom. Hist. Titus L. book 9.)

The Roman army passes under the Yoke, at Caudina Furcula.

THE Romans having subjected the several peoples who surrounded them, resolve on the entire subjugation of Italy. They attack the Samnites,

1 The Samnites inhabited the country which is now called Abbruzza, between Latium and Apulia.

« IndietroContinua »