U.C. 575. Res in Istria X. Dum hæc Romæ geruntur, M. Junius et A. Manlius, A. C. 177: qui priore anno consules fuerant, quum Aquileia hibernasgestæ a Ro- sent, principio veris in fines Istrorum exercitum introduxemanis. runt: ubi quum effuse popularentur, dolor magis et indigna 46 tio diripi res suas cernentes Istros, quam certa spes, satis sibi virium adversus duos exercitus, excivit. concursu ex omnibus populis juventutis facto, repentinus et tumultuarius exercitus acrius primo inpetu, quam perseverantius, pugnavit. Ad quatuor millia eorum in acie cæsa: ceteri, omisso bello, in civitates passim diffugerunt. inde legatos primum ad pacem petendam in castra Romana, deinde obsides imperatos, miserunt. Hæc quum Romæ cognita literis proconsulum essent, C. Claudius consul, veritus, ne forte ea res provinciam exercitumque sibi adimeret, non votis nuncupatis, 16 non paludatus, sine lictoribus, uno omnium certiore facto collega, nocte profectus, præceps in provinciam abiit: ubi inconsultius, quam venerat, se gessit. nam, quum concione advocata fugam e castris A. Manlii adversis auribus militum (quippe qui primi ipsi fugissent) jactasset, ingessissetque probra M. Junio, quod se dedecoris socium collegæ fecisset, ad extremum utrumque decedere provincia jussit. 17 Quod quum milites consulis imperio dicto audientes futuros esse dicerent, quum is more majorum, secundum vota in Capitolio nuncupata, cum lictoribus, paludatus profectus ab urbe esset; furens ira, 48 vocatum, qui pro quæstore Manlii erat, catenas poposcit, vinctos se Junium Manliumque minitans Romam missurum. Ab eo quoque spretum consulis imperium est: et circumfusus exercitus, favens imperatorum caussa, et consuli infestus, animos ad non parendum addebat. Postremo fatigatus consul et contumeliis singulorum, et multitudinis (nam insuper inride t t sese Gron. Crev. que edicto C. Claudi cons. Claudio eodem capite correxit. 47 Quod quum milites] Recte videtur observare idem Gronovius nihil hic negotii fuisse militibus, nec fuisse causam cur illi pro Junio et Manlio, qui decedere provincia jubebantur, responderent. Displicet etiam rò quod. Itaque legi jubet: quumque illi, nempe Junius et Manlius, se consulis imperio dicto audientes futuros esse dicerent. Vetus enim exemplar habuit esse, non sese. 48 Vocatum qui pro quæstore Manlii erat, catenas poposcit] Vocavit eum qui pro quæstore Manlii erat, et illum catenas poposcit. Qui Manlii cousulis quæstor fuerat, ejusdem proconsulis pro quæstore erat. bant) ludibriis, nave eadem, qua venerat, Aquileiam rediit. U. C. 575. Inde college scripsit, ut militum novorum ei parti, quæ A. C. 177. scripta in Istriam provinciam esset, ediceret, Aquileiam ut conveniret; ne quid se Romæ teneret, quo minus, votis nuncupatis, paludatus ab urbe exiret. Hæc collega obsequenter facta, brevisque dies ad conveniendum edicta est. Claudius prope consecutus est literas suas. Concione ad veniens de Manlio et Junio habita, non ultra triduum moratus Romæ, paludatus, cum lictoribus, votisque in Capitolio nuncupatis, in provinciam, 19 æque ac prius, præcipiti celeritate abit. Claudius Cos, obsi det. danorum. XI. Paucis ante diebus Junius Manliusque oppidum Nesattium 50 Nesattium, quo se principes Istrorum et regulus ipse Epulo receperat, summa vi obpugnarunt. Eo Claudius duabus legionibus novis adductis, vetere exercitu cum suis ducibus dimisso, ipse oppidum circumsedit, et vineis obpugnare intendit: amnemque præterfluentem monia, qui et inpedimento obpugnantibus erat, et aquationem Istris præbebat, multorum dierum opere exceptum novo alveo avertit. Ea res barbaros miraculo terruit abscis" aquæ: Furor oppiet ne tum quidem memores pacis, in cædem conjugum ac liberorum versi; etiam, ut spectaculo hostibus tam foedum facinus esset, palam in muris trucidatos præcipitabant. Inter simul complorationem feminarum puerorumque, simul nefandam cædem, milites, transgressi murum, oppidum intrarunt. cujus capti tumultum ut ex pavido clamore fugientium accepit rex, trajecit ferro pectus, ne vivus caperetur: ceteri capti, aut occisi. Duo deinde oppida, Mutila et Faveria, vi capta et deleta. Præda, ut in gente inopi, spe major fuit, et omnis militibus concessa est. Quinque millia capitum sexcenta triginta duo sub corona venierunt. auctores belli virgis casi, et securi percussi. Istria tota Istria patrium oppidorum excidio et morte regis pacata est: omnesque undique populi, obsidibus datis, in ditionem venerunt. Sub Istrici finem belli apud Ligures concilia de bello haberi cœpta. XII. Ti. Claudius proconsul, qui prætor priore anno fuerat, cum præsidio legionis unius Pisis præerat. cujus literis senatus certior factus, eas ipsas literas ad C. Claudium (nam alter consul jam in Sardiniam trajecerat) deferendas censet: et adjicit decretum; quoniam Istria provincia confecta esset, u abscisse Gron. Crev. 49 Eque ac prius] Hoc substitutum est, auctore Florebello, pro mendosa vet. codicis scriptura æque amplius. 50 Nesartium] Plerique editi ha bent Nesattium. Cellar. I. II. Geogr. sactium. cata. dinia gestæ. 'U. C. 575. si ei videretur, exercitum traduceret in Ligures. Simul ex liA. C. 177. teris consulis, quas de rebus in Istria gestis scripserat, in biRes in Sar- duum supplicatio decreta. Et ab altero consule Ti. Sempronio in Sardinia prospere res gestæ. Exercitum in agrum Sardorum Iliensium induxit. Balarorum magna auxilia Iliensibus venerant. Cum utraque gente signis conlatis conflixit. fusi fugatique hostes, castrisque exuti: duodecim millia armatorum cæsa. Postero die arma lecta conjici in acervum jussit consul, sacrumque id Vulcano cremavit. Victorem exercitum in hiberna sociarum urbium reduxit. Et C. Claudius, literis Ti. Claudii et senatusconsulto accepto, ex Istria legiones in Ligures transduxit. Ad Scultennam flumen in campos progressi castra habebant hostes. Ligures vic. Ibi cum his acie dimicatum. quindecim millia cæsa; 51 plus ti a Claudio septingenti aut in proelio, aut in castris (nam ea quoque Cos. Prodigia. expugnata sunt) capti: et signa militaria unum et quinquaginta capta. Ligures, reliquiæ cædis, in montes refugerunt passim: populantique campestres agros consuli nulla usquam adparuerunt arma. Claudius, duarum gentium uno anno victor, duabus, quod raro alius, in consulatu pacatis provinciis Romam revertit. 53 XIII. Prodigia eo anno nunciata. in Crustumino 52 avem sangualem (quam vocant) 55 sacrum lapidem rostro cecidisse. 54 Bovem in Campania locutum '. Vaccam æneam Syracusis ab agresti tauro, qui pecore aberrasset, initam, ac semine adspersam. In Crustumino diem unum in ipso loco supplicatio fuit: et in Campania bos alenda publice data: Syracusanumque prodigium expiatum, editis ab aruspicibus Diis, quibus supplicaretur. Pontifex eo anno mortuus est M. Claudius Marcellus, qui consul censorque fuerat. in ejus locum subfectus est pontifex filius ejus M. MarLuna colo- cellus. et 55 Lunam colonia eodem anno duo millia civium Romanorum sunt deducta. Triumviri deduxerunt, P. Elius, L. Egilius, Cn. Sicinius. quinquagena et singula jugera et semisses agri in singulos dati sunt. de Ligure captus Claudii tri- is ager erat. Etruscorum ante, quam Ligurum, fuerat. C. Claudius consul ad urbem venit: cui, quum in senatu de re nia. umphus. x aut del. Gron. Crev. y locutam Crev. Z Lucam coloniam Gron. Crev. 51 Plus septingenti] Sic legi jussit Gronovius ex Livii more, non septingentis. 52 Avem sangualem] Scribitur quoque sanqualis. De ea Plinius mentionem facit 1. X. c. 7. Vid. et Festum. Nomine tantum nobis nota est. 53 Sacrum lapidem] Aliquem ex iis lapidibus, quos terminandis agris fixos consecrabant, ornabant floribus, olivo ungebant, etc. De religione et cultu dei Termini, sive hujusmodi lapidum, vid. Plut. in Numa. 54 Bovem in Campania locutam] Vulgo locutum. Sed Jac. Gronovius maluit locutam, propterea quod mox sequitur Bos alenda publice data. 55 Lucam] Hic Gronovianæ editiones habent Lunam: mendose. Vetustiores præferunt Lucam, et consentit Velleius, l. I. c. 15. bus in Istria Liguribusque prospere gestis disseruisset, po- U. C. 575. stulanti triumphus est decretus. triumphavit in magistratu de A. C. 177. duabus simul gentibus. Tulit in eo triumpho 56 denarium trecenta septem millia, et 57 victoriatûm octoginta quinque millia septingentos duos. militibus in singulos 58 quíni deni denarii dati: duplex centurioni, triplex equiti. Sociis dimidio minus, quam civibus, datum. itaque taciti, ut iratos esse sentires, secuti sunt currum. XIV. Dum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures, Ligures postquam senserunt, non consularem tantum exercitum Ro- rebellant. mam 59 abductum, sed legionem ab Ti. Claudio Pisis dimissam, soluti metu, clam exercitu indicto, per transversos limites superatis montibus, in campos degressi, agrum Mutinensem populati, repentino inpetu coloniam ipsam ceperunt. Id ubi Romam adlatum est, senatus C. Claudium consulem comitia primo quoque tempore habere jussit, creatisque in annum magistratibus in provinciam redire, et coloniam ex hostibus eripere. Ita, uti censuit senatus, co- Comitia. mitia habita. Consules creati, Cn. Cornelius Scipio Hispallus, Q. Petillius Spurinus. Prætores inde facti, M. Popillius Lænas, P. Licinius Crassus, M. Cornelius Scipio, L. Papirius Maso, M. Aburius, L. Aquillius Gallus. C. Claudio consuli prorogatum in annum imperium, et Gallia provincia: et, ne Istri quoque idem, quod et Ligures, facerent, socios nominis Latini in Istriam mitteret, quos triumphi caussa de provincia deduxisset. Cn. Cornelio et U. C. 576. Q. Petillio consulibus, quo die magistratum inierunt, in- A. C. 176. molantibus Jovi singulis bubus, uti solet, in ea hostia, qua nelio, Q. Q. Petillius sacrificavit, in jocinore caput non inventum. id Petillio quum ad senatum retulisset, bove perlitare jussus. De Coss. provinciis deinde consultus senatus Pisas et Ligures provincias consulibus decrevit. Cui Pisa provincia obvenisset, quum magistratuum creandorum tempus esset, ad comitia reverti jussit. additum decreto, ut 60 binas legiones novas a duo Crev. 56 Denarium trecenta septem millia] Marcas argenti nostrates 4796. uncias 7. 57 Victoriatum octoginta quinque millia septingentos duo] Qui nunc Victoriatus appellatur, inquit Plinius, 1. XXXIII. c. 3. lege Clodia percussus est. Antea enim hic nummus ex Illy rico advectus, mercis loco habebatur. Est autem signatus victoria, et inde nomen. Eum Volusius Mæcianus docet tantum valuisse, quantum prius quinarius. Si igitur ad hanc rationem Victoriati 85702. æstimentur, efficientur denarii 42851. marca nostrates paulo plus 669. unciæ 4. 58 Quinideni denarii] Minus unciæ argenti nostrates binæ. 59 Abductum] Olim legebatur adductum. Correxit Gronovius. 60 Binas legiones novas . . et trecentos equites] Vix dubitari potest, quin hic exciderit aliquid. Expresserat nempe Livius pro more suo, quantum peditum, quantum equitum legiones novæ quæ scribebantur habere deberent. Peditum numerus intercidit. Si id sequamur quod plerumque his temporibus factitatum est, videmur legere debere: Binas legiones novas Cn. Cor a U. C. 376. scriberent, et trecenos equites; et dena millia peditum soA. C. 176. ciis nominique Latino, et sexcenos imperarent equites. Ti. Claudio prorogatum est imperium in id tempus, quo in provinciam consul venisset. XV. Dum de his rebus in senatu agitur, Cn. Cornelius, evocatus a viatore, quum templo egressus esset, paullo post rediit confuso vultu, et exposuit Patribus conscriptis, 61 bo vis sescenaris, quem inmolavisset, 62 jecur defluxisse. id se victimario nuncianti parum credentem, ipsum aquam effundi ex olla, ubi exta coquerentur, jussisse: et vidisse ceteram integram partem extorum, jecur omne inenarrabiliter absumtum. Territis eo prodigio Patribus, et alter consul curam adjecit: qui se, quod caput jocinori defuisset, tribus bubus perlitasse negavit. Senatus majoribus hostiis usque ad litationem sacrificari jussit. Ceteris Diis perlitatum fe runt; Saluti Petillium perlitasse negant. Inde consules Provincia. prætoresque provincias sortiti. 63 Pisa Cn. Cornelio, Ligures Petillio obvenerunt. Prætores, L. Papirius Maso urbanam, M. Aburius inter peregrinos, sortiti sunt. M. Cornelius Scipio Maluginensis Hispaniam ulteriorem, L. Aquillius Gallus Siciliam habuit. Duo deprecati sunt, ne in provincias irent: M. Popillius in Sardiniam. Gracchum eam provinciam pacare, 64 et T. Ebutium prætorem adjutorem ab senatu datum esse. Interrumpi tenorem rerum, in quibus peragendis continuatio ipsa efficacissima esset, minime conve nire. Inter traditionem imperii novitatemque successoris, quæ noscendis prius, quam agendis, rebus imbuenda sit, sæpe bene gerendæ rei occasiones intercidere. Probata Popillii excusatio est. P. Licinius Crassus sacrificiis se inpediri sollemnibus excusabat, ne in provinciam iret. Citerior Hispania obvenerat. Ceterum aut ire jussus, aut jurare pro concione, sollemni sacrificio se prohiberi. id ubi in P. Licinio ita statutum est, et ab se uti jusjurandum acciperent, M. Cor→ nelius postulavit, ne in Hispaniam ulteriorem iret. Præ tores ambo in eadem verba 65 jurejurarunt. 66 M. Titinius et Z trecentos Grón. Crev. scriberent; quina millia in singulas 61 Bovis sescenaris] Hujus vocis 62 Jecur defuxisse] Perizonius legi jubet diffluxisse. Defluere enim est a sexcentos Eæd. delabi. At hic jecur colliquefactum erat, et, ut mox dicitur, inenarrabiliter absumptum. 63 Pisa Cn. Cornelio, Ligures Petillio] Vel utrique addendum prænomen videtur, vel utrique detrahendum. 64 Et T. Ebutium] Recte suspicatur Gronovius pro et legendum esse ei. 65 Jurejurarunt] Verbum rarum admodum, et cujus haud aliud fortasse exemplum exstet. Ac dubitari |