men, quum moenibus bellum propulfare poffet, in aciem copias eduxit. Secundum inde proelium Latinis, Aeneae etiam ultimum operum mortalium fuit. fitus eft, quemcumque eum dici jus fasque eft, fuper Numicium flumen. Jovem indigetem adpellant.

III. Nondum maturus imperio Afcanius Aeneae filius erat: tamen id imperium ei ad puberem aeta.tem incolume manfit. tantisper tutela muliebri (tanta indoles in Lavinia erat) res Latina et regnum avitum paternumque puero ftetit. Haud nihil ambigam, (quis enim rem tam veterem pro certo adfirmet?) hiccine fuerit Afcanius, an major, quam hic, Creüfa matre Ilio incolumi natus, comesque inde paternae fugae, quem Julum eumdem Julia gens auctorem nominis fui nuncupat. Is Afcanius, ubicumque et quacumque matre genitus, (certe natum Aenea conftat) abundante Lavinii multitudine, florentem jam (ut tum res erant) atque opulentam urbem matri, feu novercae, reliquit: novam ipfe aliam fub Albano monte condidit; quae, ab fitu porrectae in dorfo urbis, Longa Alba adpellata. Inter Lavinium et Albam Longam coloniam deductam triginta ferme interfuere anni. tantum tamen opes creverant, maxime fufis Etrufcis, ut ne morte quidem Aeneae, nec deinde, inter muliebrem tutelam rudimentumque primum puerilis regni, movere arma aut Mezentius Etrufcique, aut ulli alii adcolae aufi fint. Pax ita convenerat, ut Etrufcis Latinisque fluvius Albula, quem nunc Tiberim vocant, finis effet. Silvius deinde regnat, Afcanii filius, cafu quodam in filvis natus. Is Aenean Silvium creat. is deinde Latinum Silvium. Ab eo coloniae aliquot deductae, Prifci Latini adpellati. Manfit Silvius poftea omnibus cognomem, qui Albae regnarunt. Latino Alba ortus, Alba Atys, Atye Capys, Capye Capetus, Capeto Tiberinus; qui, in trajectu Albulae amnis fubmerfus, celebre . ad pofteros nomen flumini dedit. Agrippa inde Tiberini filius; poft Agrippam Romulus Silvius, a patre

patre accepto imperio, regnat. Aventino, fulmine ipfe ictus, regnum per manus tradidit. is, fepultus in eo colle, qui nunc eft pars Romanae urbis, cognomen colli fecit. Proca deinde regnat: is Numitorem atque Amulium procreat. Numitori, qui ftirpis maximus erat, regnum vetuftum Silviae gentis legat. Plus tamen vis potuit, quam voluntas patris aut verecundia aetatis. Pulfo fratre, Amulius regnat. addit fceleri fcelus. ftirpem fratris virilem interimit: fratris filiae Rheae Silviae per fpeciem honoris, quum Vestalem eam legiffet, perpetua virginitate fpem partus adimit.

IV. Sed debebatur, ut opinor, fatis tantae origo urbis, maximique fecundum Deorum opes imperii principium. Vi compreffa Vestalis, quum geminum partum edidiffet, feu ita rata, feu quia Deus auctor culpae honeftior erat, Martem incertae ftirpis patrem nuncupat. Sed nec Dii, nec homines, aut ipfam, aut ftirpem a crudelitate regia vindicant. facerdos vincta in cuftodiam datur; pueros in profluentem aquam mitti jubet. Forte quadam divinitus fuper ripas Tiberis effufus lenibus ftagnis, nec adiri usquam ad jufti curfum poterat amnis; et, poffe quamvis languida mergi aqua infantes, fpem ferentibus dabat. ita velut defuncti regis imperio, in proxima adluvie, ubi nunc ficus Ruminalis eft, (Romularem vocatam ferunt) pueros exponunt. Vaftae tum in iis locis folitudines erant. Tenet fama, quum fluitantem alveum, quo expofiti erant pueri, tenuis in ficco aqua deftituiffet, lupam fitientem ex montibus, qui circa funt, ad puerilem vagitum curfum flexiffe: eam fubmiffas infantibus adeo mitem praebuisse mammas, ut lingua lambentem pueros magifter regii pecoris invenerit. Fauftulo fuiffe nomen ferunt. Ab eo ad ftabula Larentiae uxori educandos latos. Sunt, qui Larentiam, vulgato corpore, lupam inter pa ftores vocatam putent; inde locum fabulae ac miraculo datum. Ita geniti, itaque 8) educati, quum

) ita Gron. Crev.

quum primum adolevit aetas, nec in ftabulis, nec ad pecora fegnes, venando peragrare circa faltus. Hinc, robore corporibus animisque fumto, jam non feras tantum fubfiftere, fed in latrones, praeda onuftos, inpetus facere, paftoribusque rapta dividere: et cum his, crefcente in dies grege juve num, feria ac jocos celebrare.

V. Jam tum in Palatino monte Lupercal hoe fuiffe ludicrum ferunt, et a Pallanteo, urbe Arcadica, Pallantium, dein Palatium h), montem adpellatum. Ibi Euandrum, qui ex eo genere Arcadum multis ante tempeftatibus ea tenuerat i) loca, follemne adlatum ex Arcadia inftituiffe, ut nudi juvenes, Lyceum Pana venerantes, per lufum atque lafciviam currerent; quem Romani deinde vocarunt Inuum. Huic deditis ludicro, quum follemne notum effet, infidiatos ob iram praedae amiffae latrones, quum Romulus vi fe defendiffet, Re- .. mum cepiffe; captum regi Amulio tradidiffe, ultro accufantes. Crimini maxime dabant, in Numitoris agros ab his inpetum fieri: inde eos, conlecta juvenum manu, hoftilem in modum praedas agere. fic Numitori ad fupplicium Remus deditur. Jam inde ab initio Fauftulo fpes fuerat, regiam ftirpem apud fe educari; nam et expofitos iuffu regis infantes fciebat, et tempus, quo ipfe eos fustuliffet, ad id ipfum congruere; fed rem inmaturam, nifi aut per occafionem, aut per neceffitatem, aperiri noluerat. neceffitas prior venit. ita, metu fubactus, Romulo rem aperit. Forte et Numitori, quum in cuftodia Remum haberet, audiffetque, geminos effe fratres, comparando et aetatem eorum, et ipfam minime fervilem indolem, tetigerat animum memoria nepotum: fcifcitandoque eodem pervenit, ut haud procul effet, quin Remum agnofceret. Ita undique regi dolus nectitur. Romulus, non cum globo juvenum, (nec enim erat ad vim apertam par) fed aliis alio itinere juffis certo tempore ad regiam venire

h) Palatium deinde Palatinum Gron. Crev.
i) tenuerit Crev.

nire paftoribus, ad regem inpetum facit: et a domo Numitoris alia comparata manu adjuvat Remus. ita regem obtruncant.

VI. Numitor, inter primum tumultum hoftes invafiffe urbem atque adortos regiam dictitans, quam pubem Albanam in arcem praefidio armisque obtinendam avocaffet; poftquam *) juvenes, perpetrata caede, pergere ad fe gratulantes vidit, extemplo advocato concilio, fcelera in fe fratris, originem nepotum, ut geniti, ut educati, ut cogniti effent, caedem deinceps tyranni, feque ejus aucto. rem oftendit. Juvenes, per mediam concionem agmine ingreffi, quum avum regem falutaffent, fecuta ex omni multitudine confentiens vox ratum nomen imperiumque regi effecit, Ita Numitori Albana permiffa re, Romulum Remumque cupido cepit, in iis locis, ubi expofiti, ubique educati erant, urbis condendae. et fupererat multitudo Albanorum Latinorumque, ad id paftores quoque accefferant, qui omnes facile fpem facerent, parvam Albam, parvum Lavinium prae ea urbe, quae conderetur, fore. Intervenit deinde his cogitationibus avitum malum, regni cupido, atque inde foedum certamen coortum a fatis miti principio 1). Quoniam gemini effent, nec aetatis verecundia discrimen facere poffet, ut Dii, quorum tutelae ea loca effent, auguriis legerent, qui nomen novae urbi daret, qui conditam imperio regeret, Palatium m) Romulus, Remus Aventinum ad inaugurandum templa capiunt.

VII. Priori Remo augurium veniffe fertur, sex vultures: jamque, nunciato augurio, quum duplex numerus Romulo fe oftendiffet, utrumque regem

fua

k) pro poftquam Gron. et Crev. propemodum femper exhibent pofteaquam. Id in univerfum monuiffe fatius, opinor, erit, quam taedium lectoribus eadem adnotatione prope fingulis paginis excitare.

1) principio. Hic minorem interpunctionem habet Gron. I conjuncta oratione ad regeret usque. Ibi autem major interpunctio dirimit orationem.

m) Palatinum Gron. Crev.

VII. 1. 2.

fua multitudo confalutaverat. tempore illi praecepto, at hi numero avium, regnum trahebant. Inde, cum altercatione congreffi, certamine irarum ad caedem vertuntur. ibi in turba ictus Remus cecidit. Vulgatior fama eft, ludibrio fratris Remum novos tranfiluiffe muros: inde ab irato Romulo (quum verbis quoque increpitans adjeciffet, Sic deinde, quicumque alius tranfiliet moenia mea) interfectum. Ita folus potitus imperio Romulus; con- Roma dita urbs conditoris nomine adpellata. Palatium cond.Ol. primum, in quo ipfe erat educatus, muniit: facra ante C. Diis aliis Albano ritu, Graeco Herculi, ut ab Euan- N. 751. dro inftituta erant, facit. Herculem ") in ea loca, Geryone interemto, boves mira fpecie abegiffe memorant, ac prope Tiberim fluvium, qua, prae fe armentum agens, nando trajecerat, loco herbido, ut quiete et pabulo laeto reficeret boves, et ipfum feffum via procubuiffe. ibi quum eum, cibo vino. que gravatum, fopor obpreffiffet, pastor adcola ejus loci, nomine Cacus, ferox viribus, captus pulchritudine boum, quum avertere eam praedam vellet; quia, fi agendo armentum in fpeluncam compulisfet, ipfa veftigia quaerentem dominum eo deductura erant; averfos boves, eximium quemque pulchritudine, caudis in fpeluncam traxit. Hercules, ad primam auroram fomno excitus, quum gregem perluftraffet oculis, et partem abeffe numero fenfiffet, pergit ad proximam fpeluncam, fi forte eo veftigia ferrent. quae ubi omnia foras verfa vidit, nec in partem aliam ferre, confufus atque incertus animi, ex loco infefto agere porro armentum occepit. Inde quum actae boves quaedam ad defiderium, ut fit, relictarum mugiffent, reddita inclufarum ex fpelunca boum vox Herculem convertit. quem quum vadentem ad fpeluncam Cacus vi prohibere conatus effet; ictus clava, fidem paftorum nequidquam invocans, morté occubuit. Euander

tum

n) Herculem etc. Hic initium capitis feptimi fecit Creverius. Similes variationes, in fequentibus, ne tanti quidem plerumque momenti, notare non placuit.