G. 203.

C.

vato consilio bellum intulisse. Senatui ac populo carthaginiensi, si quis vere æstimet, fœdus ad eam diem inviolatum esse cum Romanis. Itaque nihil aliud sibi mandatum esse, uti peterent, quam ut in ea pace, quæ postremo cum consule Lutatio facta esset, manere liceret. Quum, more tradito, Patribus potestatem interrogandi, si quis quid vellet, legatos, prætor fecisset, senioresque, qui fœderibus interfuerant, alia alii interrogarent, nec meminisse per ætatem3 (etenim omnes ferme juvenes erant) dicerent legati; conclamatum ex omni parte curia est, punica fraude electos, qui veterem pacem repeterent, cujus ipsi non meminissent.

XXIII. Emotis deinde curia legatis, sententiæ interrogari cœptæ. M. Livius, C. Servilium consulem, qui propior esset1, arcessendum, ut coram eo de pace ageretur, censebat. Quum de re majore, quam quanta ea esset, consultatio incidere non posset, non videri sibi, absente consulum altero ambobusve, eam rem agi, satis ex dignitate populi romani esse. Q. Metellus, qui triennio ante consul dictatorque fuerat, Quum P. Scipio, cædendo exercitus, agros populando, in eam necessitatem compulisset hostes, ut supplices pacem peterent, et nemo omnium verius existimare2 pos

CAP. XXII. 1. Si quis vere æstimet rem, seu id; vide ad III, 19, n. 8.

2. Quum, more tradito a majoribus, Patribus potestatem interrogandi, etc. Conf.VIII, 21; XXXVII, 1 et 49. Hæc lectio est a conjectura Freinshemii ad Tacit. Hist. I, 44, quum antea legeretur more tradito a Patribus; sed omnes abhinc editores emendationem receperunt, quæ minime dubia Crev. videtur. En.

3. Nec meminisse, scil. se per æta

tem; vide ad V, 12, n. 6. Illud se abest a plerisque MSS, sed adjectum est in edd. antt. et facile h. 1. excidere potuit. Cf. tamen ad XXIV, 13, n. 2.

CAP. XXIII. 1. C. Servilium Geminum consulem, qui propior esset, Etruriam sortitus, ut Cn. Servilius Cæpio Bruttios; Drakenb. Quam quanta ea esset; vide ad XXVI, 19, not. 2.

2. Verius existimare; vide ad III, 19, n. 8, et IV, 15, n. 1. - M. Va

203

C. 549

set, qua mente ea pax peteretur, quam is, qui ante portas Carthaginis bellum gereret; nullius alterius consilio, quam Scipionis, accipiendam abnuendamve pacem esse. M. Valerius Lævinus, qui bis consul fuerat, Speculatores, non legatos, venisse, arguebat, jubendosque Italia excedere3, et custodes cum iis usque ad naves mittendos; Scipionique scribendum, ne bellum remitteret. Lælius Fulviusque adjecerunt: Et Scipionem in eo positam habuisse spem pacis, si Hannibal et Mago ex Italia non revocarentur. Omnia simulaturos Carthaginienses, duces eos exercitusque exspectantes : deinde, quamvis recentium fœderum et deorum omnium oblitos, bellum gesturos. Eo magis in Lævini sententiam discessum 5. Legati pace infecta ac prope sine responso dimissi.

XXIV. Per eos dies Cn. Servilius consul, haud dubius, quin pacatæ Italiæ penes se gloria esset, velut pulsum ab se Hannibalem persequens, in Siciliam, inde in Africam transiturus, trajecit. Quod ubi Roma vulgatum est, primo censuerunt Patres, ut prætor scriberet consuli, senatum æquum censere, in Italiam reverti eum : deinde, quum prætor, spreturum eum literas suas, diceret, dictator ad id ipsum creatus P. Sulpicius, pro jure majoris imperii, consulem in Italiam revocavit; reliquum anni, cum M. Servilio magistro equitum, circumeundis Italiæ urbibus, quæ bello alienatæ fuerant, noscendisque singularum causis' consumpsit. Per induciarum tempus et ex Sardi

lerius Lævinus, qui bis consul f.; vide supra ad XXIX, 11, n. 3.

3. Jubendosque Italia excedere, sc. censebat.

4. Quamvis recentium, quamvis recentia essent, et eo minus eorum oblivisci et possent et deberent.

5. In Lævini sententiam discessum ; vide tamen ad librum I, cap. 32, not. 13.

CAP. XXIV. 1. Noscendisque singularum causis; vide ad XXVII, 25, Per induciarum tempus; vide

n. 3.
ad II, 18, n. 1.

C.

C. 549

nia ab Lentulo prætore centum onerariæ naves, cum commeatu et viginti rostratarum præsidio, et ab hoste, et ab tempestatibus mari tuto, in Africam transmiserunt. Cn. Octavio ducentis onerariis, triginta longis navibus ex Sicilia trajicienti, non eadem fortuna fuit. In conspectum ferme Africæ prospero cursu vectum primo destituit ventus; deinde versus in Africum 3 turbavit ac passim naves disjecit. Ipse cum rostratis, per adversos fluctus ingenti remigum labore enisus, Apollinis promontorium tenuit 4. Onerariæ, pars maxima

2. Cn. Octavio cum ducentis onerariis...ex Sicilia trajicienti; Dukeri nota est: «< Aliquantum perplexa sunt, quæ de Cn. Octavio prodit Livius. An. U. 548 eum prætorem provinciam Sardiniam habuisse scribit XXVIII, 38. Duobus annis seqq. 549 et 550, ei prorogato imperio oram Sardiniæ tuendam datam esse, ex XXIX, 11, 13, 26, et XXX, 2, intelligitur: quo loco eum perperam prætorem prioris anni, i. e. an. Urb. 549, vocari, monuit Periz. Anim. hist. cap. 8; nam erat proprætor prorogato imperio, et recte proprætor dicitur XXIX, 36. Neque librarios, sed ipsum Livium, XXX, 2, prætori scripsisse pro proprætori, indicio est vox item in his Cn. Octavio prætori item (sc. ut M. Pomponio, qui an. Urb. 549 prætor Siciliam provinciam habuerat) prioris anni. Deinde hoc intricatum est, quod hic quoque in rebus an. U. 550 scribit, Cn. Octavium ex Sicilia in Africam trajecisse. Nam hoc anno Siciliæ præerat P.Villius, classi in Sicilia M. Pomponius, Cn. Octavius autem classi ad tuendam oram Sardiniæ; vid. cap. 1 et 2. An eum ex Sardinia primum in Siciliam, ac deinde ex ea in Africam profecium credemus? Hoc parum probabile; et

3

forte error est in voce Sicilia. Sed Cn. Octavium deinde an. Urb, 551 et seqq. cum Scipione in Africa fuisse, constat ex cap. 36, 41, 44 ». Illud po

tius probabile esse, Liviumque omnibus sigillatim enarrandis vix immorari potuisse, monet Doer.

3. Versus (mutatus) in Africum ventum, ut apud Cæs. B. C. III, 26. - Naves disjecit; vide supra ad XXI, 49, n. 3.

4. Apollinis prom. tenuit; vide ad I, 1, n. 8. Promontoria Apollinis et Mercurii (cap Zibeeb, seu Zebibi, et cap Bon), sinum Tunitanum (le golfe de Tunis) efficiunt, in quo sita Carthago est, cujusque os undecim leucas patet inter duo hæc promontoria, quorum illud ab Occidente, hoc ab Oriente sinum claudit. Inter eadem promontoria, ex adverso Carthaginis, CCXXX ab urbe stadiis, erant duæ insulæ seu verius scopuli, sæpius pro una insula habiti, quæ olim dicebatur Ægimurus, seu Ægimorus (Aiyícupoc Strab. XVII, p. 834, al. 1191; Αἰγίμερος Steph.), et hodie Zowamoore, seu Zimbra. Hæc et alia, quæ ad situm Carthaginis spectant, monuit Heyn. Exc. IV et VI; ad Virg. Æn. I, 108 sq. et 159 sq. Conf. ad XXVI,

ad Ægimurum (insula ea sinum ab alto claudit, in quo sita Carthago est, triginta ferme millia ab urbe), aliæ adversus urbem ipsam ad Calidas Aquas 5 delatæ sunt. Omnia in conspectu Carthaginis erant : itaque ex tota urbe in forum concursum est. Magistratus senatum vocare; populus in curia vestibulo fremere, ne tanta ex oculis manibusque amitteretur præda. Quum quidam pacis petitæ, alii induciarum (necdum enim dies exierat) fidem opponerent, permixto pæne senatus populique concilio, consensum est, ut classe quinquaginta navium Hasdrubal Ægimurum 7 trajiceret; inde per litora portusque dispersas romanas naves colligeret. Desertæ fuga nautarum, primum ab Ægidein ab Aquis oneraria Carthaginem puppibus

tractæ sunt.

XXV. Nondum reverterant ab Roma legati, neque sciebatur, quæ senatus romani de bello aut pace sententia esset; necdum induciarum dies exierat : eo indigniorem injuriam ratus Scipio, ab iis, qui petissent pacem et inducias, et spem pacis et fidem induciarum violatam esse, legatos Carthaginem, L. Bæbium, L. Sergium, L. Fabium extemplo misit. Qui quum multitudinis concursu prope violati essent, nec reditum tutiorem cernerent futurum, petierunt a magistratibus, quorum auxilio vis prohibita erat, ut naves mitterent, quæ se prosequerentur. Datæ triremes duæ,

42, n. 7; XXIX, 27, n. 5; Polyb. I, 73, 75; Plin.V, 7, et Shawii Travels, p. 146 sq.

5. Ad Calidas Aquas; conf. Strab. 1. 1. et Tab. Peut.

6. Necdum dies exierat induciarum; vide ad IX, 34, n. 18. Eas a Pœnis petitas Liv. cap. 16, non vero a Scipione datas tradit, quod tamen ex

hoc loco et capit. 24, 25 ac 37 patet.

7. Hasdrubal Agimurum trajiceret; cf. ad hæc et seqq. Appian. Pun. 34, et Polyb. XV, 1 sq. Ab Aquis Calidis. Conf. not. 5.

CAP. XXV. 1. Spem pacis et fidem ...violatam; vid. supra ad librum I, cap. 33, n. 7.

U. C. 549.

LIBER XXX. CAP. XXV.

49

quum ad Bagradam flumen pervenissent, unde castra romana conspiciebantur, Carthaginem rediere. Classis punica ad Uticam stationem habebat: ex ea tres quadriremes3, seu clam misso a Carthagine nuntio, uti fieret, seu Hasdrubale, qui classi præerat, sine publica fraude auso facinus, quinqueremem romanam superantem promontorium ex alto repente aggressæ sunt. Sed neque rostro ferire celeritate subterlabentem 4 poterant, neque transilire armati ex humilioribus in altiorem navem et defendebatur egregie, quoad tela suppeditarunt 5. Quis deficientibus, quum jam nulla alia res eam, quam propinquitas terræ multitudoque a castris in litus effusa 6, tueri potuisset; concitatam remis, quanto maximo impetu poterant, in terram quum immisissent, navis tantum jactura facta, incolumes ipsi evaserunt. Ita alio super aliud scelere quum haud dubie induciæ ruptæ essent, Lælius Fulviusque ab Roma cum legatis carthaginiensibus 7 supervenerunt. Quibus Scipio, etsi non induciarum modo fides a Carthaginiensibus, sed jus etiam gentium in legatis violatum esset;

2. Ad Bagradam flumen, hodie Magierda, vel Megierda, Magiarda, Nagiarda, fluens in mare mediterraneum prope Uticam et Carthaginem. Βαγράδας vocatur Græcis, Βαγάδρας Strab. 1. Ι. Βάκαρα vel Μάκαρα Polyb. I, 75, 5, et XV, 2, 8, ad quæ 11. v. Schweigh. et ad Appian. B. C. II, 45. Conf. ad Sil. VI, 140 sq. et Bocharti Geogr. sacr. II, 1, 24, pag. 485.

3. Tres quadriremes; tres triremes apud Polyb. XV, 2. Misso a Carthagine nuntio, uti fieret hoc; vide ad VIII, 19, n. 10. Sine publica fraude, ita ut sponte sua fidem induciarum violaverit. Quinqueremem rom. superantem prom. Apollinis. Cf.

Appian. Pun. 34. Legati romani ad ostium Bagrada fl. e duabus triremibus, inde Carthaginem reversis, in quinqueremem translati fuerant. Conf. Polyb. XV, 2.

4. Celeritate subterlabentem, elabentem, effugientem; únoуwρcúons τῆς νεὼς Polyb.

5. Quoad tela suppeditarunt; vid. VI, 24, n. 1.

6. Multitudoque (Romanorum) a castris (proximis) in litus effusa, et in oram pabulatum egressa. Conf. ad Polyb. Potuisset; Crev. malebat poterat, et Drak. potuit.

7. Cum legatis carthag. supervenerunt. Quibus Scipio, etc. Conf. Polyb. XV, 4, et Appian. Pun. 35.

In iis