14. Peracto indicio, advoluta rursus genibus preces easdem, ut se ablegaret, repetivit. Consul rogat socrum, ut aliquam partem ædium vacuam faceret, quo Hispala immigraret. Coenaculum super ædes datum est, scalis ferentibus in publicum obseratis, aditu in ædes verso. Res omnes Feceniæ P extemplo translatæ, et familia arcessita: et Æbutius migrare ad consulis clientem jussus. Ita cum indices ambo in potestate essent, rem ad senatum Postumius defert, omnibus ordine expositis, quæ delata primo, quæ deinde ab se inquisita forent. Patres 18 pavor ingens cepit, cum publico nomine, ne quid eæ conjurationes cœtusque nocturni fraudis occultæ aut periculi importarent, tum privatim suorum quisque vicem,199 ne quis affinis ei noxæ esset. Censuit autem senatus, gratias consuli agendas, quod eam rem et cum singulari cura, et sine ullo tumultu investigasset. Quæstionem deinde de Bacchanalibus sacrisque nocturnis extra ordinem consulibus mandant: indicibus, Ebutio ac Feceniæ, ne fraudi ea res sit,

18 Defert. Omnibus... forent, Patres Gron. Doujat. Crev.-19' Ad hæc verba Gron. Crev. et Drak. aut metuere cœpit' supplendum, aut quemque pro quisque, ut ad pavor ingens cepit' referatur, rescribendum esse arbitrantur. Neutra ratio satis placet. Pro vicem in plurimis codd. apud Drakenb. legitur vice, nec video, cur hæc lectio, quam primum Gelenius in vicem

curare, et alios indices præmiis invitare jubent: 20 sacerdotes eorum sacrorum, seu viri seu fœminæ essent, non Romæ modo, sed per omnia fora et conciliabula conquiri, ut in consulum potestate essent: edici præterea in urbe Roma, et per totam Italiam edicta mitti, Ne quis, qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse causa sacrorum velit, neu quid talis rei divinæ fecisse.' Ante omnia, ut quæstio de his habeatur, qui coierint, conjuraverintve,' quo stuprum flagitiumve inferretur. Hæc senatus decrevit. Consules ædilibus curulibus imperarunt, ut sacerdotes ejus sacri omnes conquirerent, comprehensosque libero conclavi* ad quæstionem servarent; ædiles plebis videre, ne qua sacra in operto fierent. Triumviris capitalibus mandatum est, ut vigilias disponerent per Urbem servarentque, ne qui nocturni coetus fierent; utque ab incendiis caveretur, adjutores triumviris quinqueviri uti cis Tiberim 3 suæ quisque regionis ædificiis præessent.

* Extra publicum carcerem in privato cubiculo.

mutavit, repudianda sit, modo pro quisque rescripseris cujusque.' Doering.-20 'Mandat et jubet alii, quia præcedit censuit senatus. Sed frequens est hæc orationis varietas. Cf. Gron. et Drak. Mox alios indices præmiis invitare e c. Mogunt. alios (indices) illicere ac præmiis i. reliqui Mss. et vett. edd. prob. Gron. Forte Livius non nisi alios illicere præmiis vel alios præmiis invitare scripsit.' Rupert. Et alios illicere ac præmiis Crev.-1 Coissent, conjurassentve Gron. Doujat. Crev.-2 Cum Gron. legendum forsan viderent putat Bauer.3 Vid. Not. Delph. inf. Crev. conj. quinqueviri uls et cis Tiberim. Malit Rupert. adjuncti his triumv. quinqueviri, qui cis Tiberim, &c.

NOTE

gularis numeri gaudent. Ita Noster lib. xxiv. 'Senatus inde haberi cœptus est: quod sicut regnante Hierone manserat publicum consilium, ita post mortem ejus nulla de re neque convocati, neque consulti fuerant.'

Per omnia fora et conciliabula] Jam ante observatum est fora in Italia et provinciis fuisse loca, ubi prætores conventum juris dicendi causa habebant: concilia vero fuisse loca nundinationum; sic dicta quod eo in concilium veniretur, indicente præ

tore.

* Adjutores triumviris quinqueviri uti cis Tiberim] Inserit Sigon. post quinqueviri participium dati: quia, inquit, non extat verbum, ad quod referatur vox illa adjutores. Id autem librarii vitio ascribit, qui vocem dati, ob similitudinem vocis uti, prætermiserit: addit etiam exemplum ex lib. XL. ubi 'postulantibus tamen iis quinque viri ab senatu dati :' Gron. etsi in scriptis editisque desiderari fateatur r dati, censet minori licentia

15. Ad hæc officia dimissis magistratibus, consules in Rostra escenderunt; et, concione advocata, cum solenne carmen precationis," quod præfari, priusquam populum alloquantur, magistratus solent, peregisset consul, ita cœpit: Nulli unquam concioni, Quirites, tam non solum apta, sed etiam necessaria, hæc solennis Deorum comprecatio fuit, quæ vos admoneret, hos esse Deos, quos colere, venerari, precarique, majores vestri instituissent; non illos, qui pravis et externis religionibus captas mentes, velut furialibus stimulis, ad omne scelus et ad omnem libidinem agerent. Equidem, nec quid taceam, nec quatenus proloquar, invenio. Si aliquid ignorabitis, ne locum negligentiæ dem; si omnia nudavero, ne nimium terroris offundam vobis, vereor. Quicquid dixero, minus, quam pro atrocitate et magnitudine rei, dictum scitote esse. Ut ad cavendum satis sit, dabitur opera a nobis. Bacchanalia tota jam pridem Italia, et nunc per Urbem etiam multis locis esse, non fama modo accepisse vos, sed crepitibus etiam ululatibusque nocturnis, qui personant tota urbe, certum habeo; ceterum, quæ ea res sit, ignorare: alios Deorum aliquem cultum, alios concessum ludum et lasciviam esse credere, et, qualecumque sit, ad paucos pertinere. Quod ad multitudinem eorum attinet, si dixero, multa millia hominum esse, illico necesse est, exterreamini;

4 Illud tam, quod a solo Ms. Mog. abest, delevit Drak. Sed vel tam vel magis requiritur h. 1. et utrumque quidem omittitur, at non nisi sequente quam.' Rupert. 'Mihi tamen haud abundare videtur hæc particula, modo in opportuniore loco, nempe ante apta, ponatur.' Doering." Tam del. Ern.

NOTE

Tò uti mutari in dati. Mihi nec adjectio, nec mutatio absolute necessaria videtur: refèrri enim hæc possunt ad rà mandalum est, quæ in priori membro habentur: ut sit, et mandatum est, ut quinque viri adjutores triumviris, (id est, adjutori triumvi. ros) præessent ædificiis, suæ quis

que regionis, quo ab incendiis cave

retur.

"Solenne carmen precationis] Fausta intelligit vota, quibus Deorum opem magistratus initio concionis implorabant, et quibus Jupiter, Juno, Minerva, aliique Dii invocabantur, ut prosperarent cœpta.

nisi adjunxero, qui qualesque sint. Primum igitur mulierum magna pars est, et is fons mali hujusce fuit: deinde simillimi foeminis mares, stuprati et constupratores, fanatici vigiles; vino,' strepitibus clamoribusque nocturnis attoniti. Nullas adhuc vires conjuratio, ceterum incrementum ingens virium habet, quod in dies plures fiunt. Majores vestri ne vos quidem, nisi cum aut, vexillo in arce posito,* comitiorum causa exercitus eductus esset, aut plebi concilium tribuni edixissent,' aut aliquis ex magistratibus ad concionem vocasset, forte temere coire voluerunt; et, ubicumque multitudo esset, ibi et legitimum rectorem multitudinis censebant debere esse. Quales primum nocturnos cœtus, deinde promiscuos mulierum ac virorum, esse creditis? Si, quibus ætatibus initientur mares, sciatis, non misereat vos eorum solum, sed etiam pudeat. Hoc sacramento initiatos juvenes milites faciendos censetis, Quirites? iis ex obscœno sacrario eductis arma committenda ? hi, cooperti stupris suis alienisque, pro pudicitia conjugum ac liberorum vestrorum ferro decernent?

16. Minus tamen esset, si flagitiis tantum effœminati forent, (ipsorum id magna ex parte dedecus erat,) a facinoribus manus, mentem a fraudibus abstinuissent. Nunquam tantum malum in re publica fuit, nec ad plures, nec ad plura pertinens. Quicquid his annis libidine, quicquid scelere peccatum est, ex illo uno sacrario scitote ortum esse. Necdum omnia, in quæ conjuraverunt, edita facino

Doer. c. Drak.-5 Crev. præter necessitatem tentabat fanatici, vigiliis, vino cett.' Doering.-6 Male multi Mss. et edd. antt. noluerunt. Rectius sane voluerunt ob ne quidem: sed tum verba censebant debere pæne glossema sapiant.' Bauer. Noluerunt Gron.

NOTE

* Nisi cum aut, vexillo in arce posito] Indicat centuriata comitia, quæ, vexillo in arce Janiculi posito, et Janiculo ipso custodito, habebantur; quæque intra pomœrium fieri nefas ; quia populo in suffragiis ferendis occupato exercitum præsidii causa extra ur

bem esse oporteat, quod intra urbem imperari jus non sit, ut notant Dio lib. XLVII. et Gell. lib. xv. cap. 27.

Aut plebi concilium tribuni edixissent] Sunt hæc comitia tributa, de quibus Gell. ibidem.

ra habent. Adhuc privatis noxiis, quia nondum ad rem publicam opprimendam satis virium est, conjuratio sese impia tenet. Crescit et serpit quotidie malum. Jam majus est, quam ut capere id privata fortuna possit: ad summam rem publicam spectat. Nisi præcavetis, Quirites, jam huic diurnæ, legitime ab consule vocatæ, par nocturna concio esse poterit. Nunc illi vos, singuli universos concionantes, timent:' jam, ubi vos dilapsi domos et in rura vestra eritis, illi coierint, consultabunt de sua salute simul ac vestra pernicie; tum singulis vobis universi timendi erunt. Optare igitur unusquisque vestrum debet, ut bona mens suis omnibus fuerit. Si quem libido, si furor in illum gurgitem abripuit, illorum eum, cum quibus in omne flagitium et facinus conjuravit, non suum judicet esse." Ne quis etiam errore labatur, vestrum quoque non sum securus. Nihil enim in speciem fallacius est, quam prava religio. Ubi Deorum numen prætenditur sceleribus, subit animum timor, ne fraudibus humanis vindicandis divini juris aliquid immixtum violemus. Hac vos religione innumerabilia decreta pontificum, senatus consulta, haruspicum denique responsa liberant. Quoties hoc patrum avorumque ætate negotium est magistratibus datum, ut sacra externa fieri vetarent, sacrificulos vatesque foro, circo, urbe prohiberent, vaticinos libros conquirerent comburerentque, omnem disciplinam sacrificandi, præterquam more Romano, abolerent? Judicabant enim prudentissimi viri omnis divini humanique juris, nihil æque

1 Unusquisque illorum seorsim vos metuit, cum omnes in concione simul junctos videt.

m Omnes quicumque per furorem in illa nefaria sacra, velut in gurgitem se præcipites dederunt, illos unusquisque vestrum judicare debet, non sibi devinctos et suarum partium esse; sed illis adhærere cum quibus conspirarunt in communionem scelerum.

7 Noxis conj. Bauer.-8 Naud. conserpit.-9 Labatur vestrum quoque, non

NOTE

z Edita facinora habent] Edita habent, pro ediderunt.

■ Patrum avorumque ætate] Vide

libri quarti caput trigesimum, et lib. xxxv. cap. 1.