Immagini della pagina
PDF
ePub

silentio proximæ noctis tacito signo exercitum abduxerunt. Luce prima Hispani acie instructa ad vallum accesserunt, vacuaque præter spem castra ingressi, quæ derelicta inter nocturnam trepidationem erant, diripuerunt; regressique in sua castra, paucos dies quietis stativis manserunt. Romanorum sociorumque, in prælio fugaque, ad quinque millia occisa; quorum se spoliis hostes armarunt. Inde ad Tagum flumen profecti sunt. Prætores interim Romani omne id tempus contrahendis ex civitatibus sociis Hispanorum auxiliis, reficiendisque ab terrore adversæ pugnæ militum animis, consumserunt. Ubi satis placuere vires," et jam miles quoque, ad delendam priorem ignominiam, hostem poscebat; duodecim millia passuum ab Tago flumine posuerunt castra. Inde tertia vigilia sublatis signis, quadrato agmine principio lucis ad Tagi ripam pervenerunt. Trans fluvium in colle hostium castra erant. Extemplo, qua duobus locis vada nudabat amnis, dextera parte Calpurnius, læva Quintius exercitum 20 traduxerunt; quieto hoste, dum miratur subitum adventum, consultatque, qui tumultum injicere trepidantibus in ipso transitu amnis potuisset. Interim Romani, impedimentis quoque omnibus traductis contractisque in unum locum, quia jam moveri videbant hostem, nec spatium erat castra communiendi, aciem instruxerunt. In medio locatæ quinta Calpurnii legio et octava Quintii. Id robur toto exercitu ' erat. Campum apertum usque ad hostium castra habebant, liberum a metu insidiarum.

31. Hispani, postquam in citeriore ripa duo Romanorum agmina conspexerunt, ut, priusquam se jungere atque instruere possent, occuparent eos, castris repente effusi

2 Signo clam dato absque ullo tubæ sono vel strepitu.

a Postquam existimarunt prætores Romani satis sibi firmas copias esse. Duobus locis in quibus fluvius vadosus transitum aperiebat.

In his duabus legionibus consistebat vis et robur universi exercitus.

communi animo consilioque rem gesserunt sonare putabat Gron.-20' Quidam Mss. exercitus, quod placere potest, quia supr. duo exercitus Rom. memorantur.' Rupert.-1 Altera lectio totius exercitus.

cursu ad pugnam tendunt. Atrox in principio prælium fuit, et Hispanis recenti victoria ferocibus,' et insueta ignominia milite Romano accenso. Acerrimæ media acies, duæ fortissimæ legiones, dimicabant: quas cum aliter moveri loco non posse hostis cerneret, cuneo institit pugnare; • et usque plures confertioresque medios urgebant. Ibi postquam laborare aciem Calpurnius prætor vidit, T. Quintilium Varum et L. Juventium Thalnam legatos ad singulas legiones adhortandas propere mittit. Docere et monere jubet, 'in illis spem omnem vincendi et retinendæ Hispaniæ esse. Si illi loco cedant, neminem ejus exercitus non modo Italiam, sed ne Tagi quidem ulteriorem ripam, unquam visurum.' Ipse, cum equitibus duarum legionum paululum circumvectus, in cuneum hostium, qui mediam urgebat aciem, ab latere incurrit. Quintius cum suis equitibus alterum hostium latus invadit; sed longe acrius Calpurniani equites pugnabant et prætor ipse ante alios: nam et primus hostem percussit, et ita se immiscuit mediis, ut vix, utrius partis esset, nosci posset. Et equites prætoris eximia virtute, et equitum pedites accensi sunt. Pudor movit primos centuriones, qui inter tela bostium prætorem conspexerunt. Itaque urgere signiferos pro se quisque, jubere inferre signa, et confestim militem sequi. Renovatur ab omnibus clamor. Impetus fit velut ex superiore loco. Haud secus ergo, quam torrentis modo, fundunt sternuntque perculsos, nec sustineri alii super alios inferentes sese possunt.4h Fugientes in castra equites

2 Inflatis cod. Mog.-3 Et del. Gron. Doujat. Crev.-4J. Fr. Gron.

NOTE

e Cuneo institit pugnare] Urgere nempe cœperunt Hispani Romanos agmine cuneato. Est enim cuneus metaphorice acies in cunei formam disposita, ita ut ejus pars prima angustior sit, deinde paulatin latior procedat.

Et equitum pedites accensi sunt] Ex superiori commate repetenda hæc

verba, eximia virtute; equitum scili

cet.

· Sustineri [sustinere] alii] Legendum crediderim alios. Hispani enim non potuere sustinere Romanos sese alios super alios inferentes. Levior mutatio quam si possunt mutemus cum Gronovio in patiuntur. J. Clericus. h Nec sustineri [sustinere] alii super

persecuti sunt, et permixti turbæ hostium intra vallum penetraverunt. Ubi ab relictis in præsidio castrorum prælium instauratum; coactique sunt Romani equites descendere ex equis. Dimicantibus iis legio quinta supervenit; deinde, ut quæque potuerant, copiæ affluebant. Cæduntur passim Hispani per tota castra; nec plus quam quatuor millia hominum effugerunt. Inde tria millia fere, qui arma retinuerant, montem propinquum ceperunt: mille semiermes maxime per agros palati sunt. Supra triginta quinque millia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnæ superfuit. Signa capta centum triginta tria. Romani sociique paulo plus sexcenti, et provincialium auxiliorum centum quinquaginta ferme ceciderunt. Tribuni militum quinque amissi et pauci equites Romani cruentæ maxime victoriæ speciem fecerunt. In castris hostium, quia ipsis spatium sua communiendi non fuerant, manserunt. Pro concione postero die laudati donatique a C. Calpurnio equites phaleris: pronuntiavitque, eorum maxime opera hostes fusos, castra capta et expugnata esse. Quintius alter prætor suos equites catellis ac fibulisi donavit. Do

4 Equites Romani persecuti sunt Hispanos in castra sua refugientes.

tentabat nec sustinere ... patiuntur ; quod admodum durum et paulo licentius videtur. Nec placere potest emendatio Clerici, legi jubentis, nec sustinere alios super alios cett. nam possunt non ad Hispanos, sed, sicut præcedentia 'fundunt sternuntque,' ad Romanos referri debet. Rectissime igitur Jac. Periz. pro sustinere legendum esse conjecit sustineri.' Doering.

NOTE

alios inferentes sese possunt] Vel legendum, nec sustinere alios super alios inferentes sese possunt; Hispani scilicet Romanos: vel, ut Jac. Perizonio visum, activa vox in passivam immutanda, ut scribatur nec sustineri alii super alios inferentes sese possunt.

1 Catellis ac fibulis] Catellas hic, vel catellos, pro catenulis dici suadet illud Hor. Ep. 1. 17. 'meretricis acumina sæpe catellam, Sæpe periscelidem raptam sibi flentis.' Et illud Plauti, 'delicatum te hodie faciam,cum catel

lo ut accubes ferreo.' Videtur utrobique indicari ornamenti genus, quo collum brachiumve circumdarent, ut auguratur Marcel. Donatus, cui potius hac in re adhæserim, quam Lævinio Torrentio hæc referenti ad catellas quæ in deliciis essent,' cujusmodi donum equitibus Romanis minus dignum: at catenæ sive torques inter ornamenta et dona militaria sæpe memorantur. Nec multo magis placet quod idem Torrent. refert de ornamentis militaribus, ad effigiem canini

nati et centuriones ex utriusque exercitu permulti; maxime, qui mediam aciem tenuerunt.

32. Consules delectibus aliisque, quæ Romæ agendæ erant, peractis rebus, in Ligures provinciam exercitum duxerunt. Sempronius, a Pisis profectus in Apuanos Ligures, vastando agros urendoque vicos et castella eorum, aperuit saltum usque ad fluvium Macram et Lunæ portum. Hostes montem, antiquam sedem majorum suorum, ceperunt; et inde, superata locorum iniquitate, prælio dejecti sunt. Et Ap. Claudius felicitatem virtutemque collegæ in Liguribus Ingaunis æquavit secundis aliquot præliis. Sex præterea oppida eorum expugnavit: multa millia hominum in iis cepit: belli auctores tres et quadraginta securi percussit. Jam comitiorum appetebat tempus. Prior tamen Claudius, quam Sempronius, cui sors comitia habendi obtigerat, Romam venit; quia P. Claudius frater ejus consulatum petebat. Competitores 5 habebat patricios L. Æmilium, Q. Fabium, Ser. Sulpicium Galbam, veteres candidatos, et ab repulsis eo magis debitum, quia primo negatus erat, honorem repetentes. Etiam, quia plus quam unum ex patriciis creari non licebat, arctior petitio quatuor petentibus erat. Plebeii quoque gratiosi homines petebant, L. Porcius, Q. Terentius Culleo, Cn. Bæbius Tamphilus. Et hi repulsi,' in spem impetrandi tandem aliquando honoris dilati. Claudius unus ex omnibus novus candidatus erat. Opinione hominum haud dubie destinabantur Q.

e

Difficilior erat petitio et assecutio unius loci inter quatuor postulantes.

[ocr errors]

5 Petebat, competitoresque Gron. Crev.-6 Add. Labeonem Gron. Doujat. Crev.-7 li Gron. Doujat. Vid. Not. Delph. inf.-8 Mss. Voss. Lov. 1. et Victor. pro non dubie; unde Gron. et Crev. conj. pro non dubiis. Posset

NOTE

capitis effictis, quibus chlamydum fibulæ innecterentur.

* Ingaunis] Horum caput Albium Ingaunum, nunc Albenga, in Liguria occidentali.

1 Et hi [ii] repulsi] Scribendum Gronov. censet et hi repulsi: (id est,

per repulsas) in spem impetrandi tandem aliquando honoris, dilati. Mihi nulla mutatione literarum, sed virgula tantum demta, legendum videtur, et hi repulsi, in spem impetrandi tandem aliquando honoris dilati: id est, consequendi consulatus, qui dilatus

Fabius Labeo et L. Porcius Licinus. Sed Claudius consul sine lictoribus cum fratre toto foro volitando,9 clamitantibus adversariis et majore parte senatus, ' meminisse eum debere prius, se consulem populi Romani, quam fratrem P. Claudii, esse: quin ille, sedens pro tribunali, aut arbitrum, aut tacitum spectatorem comitiorum se præberet,' coërceri tamen ab effuso studio nequiit. Magnis contentionibus tribunorum quoque plebei, qui aut contra consulem, aut pro studio ejus pugnabant, comitia aliquoties turbata; donec pervicit Appius, ut, dejecto Fabio, fratrem traheret." Creatus P. Claudius Pulcher præter spem suam et ceterorum. Locum suum tenuit L. Porcius Licinus, quia moderatis studiis, non vi Claudiana, inter plebeios certatum est. Prætorum inde comitia sunt habita. C. Decimius Flavus, P. Sempronius Longus, P. Cornelius Cethegus, Q. Nævius Matho, C. Sempronius Blæsus, A. Terentius Varro, prætores facti. Hæc eo anno, quo Ap. Claudius, M. Sempronius consules fuerunt, domi militiæque gesta.

33. Principio insequentis anni, P. Claudio, L. Porcio consulibus, Q. Cæcilius, M. Bæbius, et Ti. Sempronius, qui ad disceptandum inter Philippum et Eumenem reges Thessalorumque civitates missi erant, legationem renuntiarunt; regum 1° quoque eorum civitatiumque legatos in

10

etiam conjici haud dubii.' Duk. Mox Licinius edd. ante Sigon.-9 Conj. Rupert. volitans, vel volitare, vel volitabat. Mox clamantibus Gron. Doujat. Crev.

10 Recepi cum Gron. lectionem Ms. Naudæani, quæ auctoritate et omnium fere reliquorum libb. et Polybii firmatur. Ei Drak. substituit e c. Mogunt. hanc: P. Claudius, L. Porcius consules, cum Q. Cæcilius... legationem renuntiassent cet. Sed ita rò quoque non satis aptum, ne dicam ineptum, videtur, et omnes relique Mss. atque primæ edd. habent renuntiarunt, ac respuunt cum. Correctores forte veterem mutarunt lect. quia legatos in senatum introducendi non nisi consulum prætorisve urbani jus munusque legimus fuisse. In edd. antt. legitur Principio anni P. Claudius, L. Porcius consules erant. Q. Cæcilius... renuntiaverunt cet.' Rupert. P. Claudius, L. Porcius consules, cum Q. Cæcilius...renuntiassent. regum, &c. Drak. Ernest. Doer.

[blocks in formation]
« IndietroContinua »