Voltumnæ factam, mercatores afferebant. novus quoque terror accefferat defectione Latinorum Hernicorumquè; qui, poft pugnam ad lacum Regillum factam, per annos prope centum nunquam ambigua fide in amicitia populi Romani fuerant. Itaque quum tanti undique terrores circumftarent, appareretque omnibus, non odio folùm apud hoftes, fed contemptu etiam inter focios nomen Roma num laborare: placuit eifdem aufpiciis defendi rempublicam, quibus recuperata effet; dictato remque dici M. Furium Camillum. Is dictator C. Servilium Ahalam magiftrum equitum dixit: juftitioque indicto, delectum juniorum habuit; ita ut feniores quoque, quibus aliquid roboris fupereffet, in verba fua juratos centuriaret. Exer citum confcriptum armatumque trifariam divifit. partem unam in agro Vejente Etruriæ oppofuit : alteram ante urbem caftra locare juffit. tribunus militum his A. Manlius, illis, qui adverfus Etrufcos mittebantur, L. Æmilius præpofitus. tertiam partem ipfe ad Volfcos duxit: nec procul ab La nuvio (ad Marcium is locus dicitur) caftra oppu gnare eft adortus. Quibus ab contemptu (quòd prope omnem deletam à Gallis Romanam juventutem crederent) ad bellum profectis, tantum Camillus auditus imperator terroris intulerat, ut vallo fe ipfi, vallum congeftis arboribus fepirent, ne quà intrare ad munimenta hoftis poffet. Quod ubi animadvertit Camillus, ignem in objectam fepem conjici juffit. & fortè erat vis magna venti verfa in hoftem. itaque non aperuit folùm incendio viam, fed, flammis in caftra tendentibus, vapore etiam ac fumo, crepituque viridis materie

fla

flagrantis ita confternavit hoftes, ut minor moles fuperantibus vallum in caftra Volfcorum Romanis fuerit, quàm tranfcendentibus fepem incendio abfumptam fuerat. Fufis hoftibus cæfifque, quum caftra impetu cepiffet dictator, prædam militi dedit; quo minùs fperatam à minimè largitore duce, co militi gratiorem. perfecutus deinde fugientes, quum omnem Volfcum agrum depopulatus effet, ad deditionem Volfcos Lxx demum anno fubegit, Victor ex Volfcis in Æquos tranfiit, & ipfos bellum molientes, exercitum eorum ad Bolas oppref fit: nec caftra modò, fed urbem etiam aggreffus, impetu primo cepit.

III. Quum in ea parte, in qua caput rei Ro manæ Camillus erat, ea fortuna effet; aliam in partem terror ingens ingruerat. Etruria prope omnis armata Sutrium focios populi Romani obfidebat. quorum legati, opem rebus affectis orantes, quums fenatum adiffent, decretum tulere, ut dictator primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret. Cujus fpei moram quum pati fortuna obfefforum non potuiffet; confectaque paucitas op pidanorum opere, vigiliis, vulneribufque, quæ femper eofdem urgebant, per pactionem urbe hos ftibus tradita, inermes cum fingulis emiffi veftimentis, miferabili agmine penates relinquerent: co fortè témpore Camillus cum exercitu Romano intervenit. cui quum fe moefta turba ad pedest provolviffet; principumque orationem neceffitate ultima expreffam, fletus mulierum ac puerorum, qui exfilii comites trahebantur, excepiffet; parcere lamentis Sutrinos juffit: Etrafeis fe luctum lacri mafque ferre. Sarcinas inde deponi, Sutrinofque A 4

ibi

ibi confidere modico præfidio relicto, arma fecum militem ferre jubet. Ita expedito exercitu profectus ad Sutrium, id quod rebatur, foluta omnia rebus (ut fit) fecundis invenit: nullam ftationem ante moenia, patentes portas, victorem vagum prædam ex hoftium tectis egerentem. Iterum igitur eodem die Sutrium capitur: victores Etrufci paffim trucidantur ab novo hofte, neque fe conglobandi coëundique in unum, aut arma ca piendi datur fpatium. quum pro fe quifque tenderent ad portas, fi quà fortè fe in agros ejicere poffent; claufas (id enim primum dictator imperaverat) portas inveniunt. Inde alii arma capere: alii, quos fortè armatos tumultus occupaverat, convocare fuos ut prælium inirent. quod accenfum ab defperatione hoftium fuiffet, ni præcones, per urbem dimiffi, poni arma & parci inermi juffiffent, nec præter armatos quemquam violari. Tum etiam, quibus animi in fpe ultima obftinati ad decertandum fuerant, poftquam data spes vitæ cft, jactare paffim arma, inermesque, quod tutius fortuna fecerat, fe hofti offerre. Magna multitudo in cuftodias divifa: oppidum ante no&tem redditum Sutrinis inviolatum, integrumque ab omni clade belli: quia non vi captum, fed traditum per conditiones fuerat.

IV. Camillus in urbem triumphans rediit, trium fimul bellorum victor. Longè plurimos captivos ex Etrufcis ante currum duxit. quibus sub hasta venundatis, tantum æris reda&tum eft, ut, pretio pro auro matronis perfoluto, ex eo, quod fupererat, tres pateræ aureæ factæ fint: quas, cúm titulo nominis Camilli, ante Capitolium incenfum,

in

in Jovis cella conftat ante pedes Junonis pofitas fuiffe. Eo anno in civitatem accepti, qui Vejentium Capenatiumque ac Falifcorum per ea bella transfugerant ad Romanos, agerque iis novis civibus affignatus. revocati quoque in urbem senatufconfulto à Vejis, qui ædificandi Roma pigritia, occupatis ibi vacuis tectis, Vejos fe contulerant. & primò fremitus fuit afpernantium imperium : dies deinde præftituta, capitalifque poena, qui non remigrâffet Romam, ex ferocibus univerfis fingulos metu fuo quemque obedientes fecit. Et Roma cum frequentia crefcere, tum tota fimul exfurgere ædificiis, & republica impenfas adjuvante, & ædilibus velut publicum exigentibus opus, &ipfis privatis (admonebat enim defiderium ufus) feftinantibus ad effectum operis. intraque annum nova urbs ftetit. Exitu anni comitia tribunorum militum confulari poteftate habita. creati T. Quintius Cincinnatus, Q. Servilius Fidenas quintum, L. Julius Iulus, L. Aquillius Corvus, L. Lucretius Tricipitinus, Ser. Sulpicius Rufus. Exercitum alterum in Æquos, non ad bellum, (victos namque fe fatebantur) fed ab odio ad pervaftandos fines, ne quid ad nova confilia relinquerent virium, duxere: alterum in agrum Tarquinienfem. Ibi oppida Etrufcorum Cortuofa & Contenebra vi capta dirutaque. Ad Cortuofam nihil certaminis fuit. improvifo adorti, primo clamore atque impetu cepere. direptum oppidum atque incenfum eft. Contenebra paucos dies oppugnationem fuftinuit; laborque continuus, non die non nocte remiffus, fubegit eos; quum in fex partes divifus exercitus Ro

A 5

Ante Chr.

385. V.C. 367%

manus

manus fenis horis in orbem fuccederet prælio, op pidanos eofdem integro femper certamini paucitas feffos objiceret. ceffere tandem, locufque invadendi urbem Romanis datus eft. Publicari prædam tribunis placebat: fed imperium quàm confilium fegnius fuit. dum cunctantur, jam militum præda erat; nec nifi per invidiam adimi poterat. codem anno, ne privatis tantùm operibus crefceret urbs, Capitolium quoque faxo quadrato fubftructum est: opus vel in hac magnificentia urbis confpicien

dum.

V. Jam & tribuni plebis, civitate ædificando occupata, conciones fuas frequentare legibus agrariis conabantur. oftentabatur in fpem Pomptinus ager, tum primùm, post accifas à Camillo Volfcorum res, poffeffionis haud ambiguæ. Criminabantur, multo eum infeftiorem agrum ab nobilitate effe, quam à Volfcis fuerit. ab illis enim tantùm, quoad vires & arma habuerunt, incurfiones eo fatas: nobiles homines in poffeffionem agri publici graffari; nec, nifi, antequam omnia pracipiant, divifus fit, locum ibi plebi fore. Haud magnopere plebem moverant, & infrequentem in foro, propter ædificandi curam, & eodem exhauftam impenfis, eoque agri immemorem, ad quem inftruendum vires non effent. In civitate plena religionum, tum etiam ab recenti clade fuperftitiofis principibus, ut renovarentur aufpicia, res ad interregnum rediit. interreges deinceps, M. Manlius Capitolinus, Ser. Sulpicius Camerinus, L. Valerius Potitus. Hic demum tribunorum militum confulari poteftate comitia habuit. L. Papirium, C. Cornelium, C. Sergium, L. Æmilium iterum, L. Me