riæ cohortes pari corporum animorumque robore fe objeciffent. VIII. Tunc inter primores duorum populorum res geritur. quicquid hinc aut illinc communis Mars belli aufert, multiplex quàm pro numero damnum eft: vulgus aliud armatorum, velut delegata primoribus pugna, eventum fuum in virtute aliena ponit. multi utrimque cadunt, plures vulnera accipiunt. Tandem equites alius alium increpantes, quid deinde reftaret, quærendo, fi neque ex equis pepuliffent hoftem, neque pedites quicquam momenti facerent, quam tertiam exfpectarent pugnam ? quid ante figna feroces profiluiffent, & alieno pugnarent loco? His inter fe vocibus concitati, clamore renovato, inferunt pedem: & primùm gradu moverunt hoftem, deinde pepulerunt; poftremò jam haud dubiè avertunt: neque tam vires pares quæ fuperaverit res, facile dictu eft, nifi quòd perpetua fortuna utriufque populi, & extollere animos, & minuere potuit. Ufque ad caftra fugien-tes Hernicos Romanus fequitur: caftrorum oppugnatione, quia ferum erat diei, abftinuere. Diu non perlitatum tenuerat dictatorem, ne ante meridiem fignum dare poffet: eo in noctem tractum erat certamen. Poftera die deferta fuga caftra Hernicorum, & faucii reli&ti quidam inventi: agmenque fugientium ab fignis, quum præter moenia corum infrequentia figna confpecta effent, fufum, ac per agros trepida fuga palatum eft. Nec Romanis incruenta victoria fuit: quarta pars militum amiffa. &, ubi haud minus jacturæ fuit, aliquot equites *Remani cecidere. IX. In IX. Infequenti anno, quum C. Sulpicius & C. Licinius Calvus confules Ante Chr. 358. in Hernicos exercitum duxiffent, neque V.T. 394. inventis in agro hoftibus, Ferentinum urbem eorum vi cepiffent, revertentibus inde eis, Tiburtes portas claufere. Ea ultima fuit cauffa, quum multæ antea querimonia ultro citroque jactatæ effent, cur per feciales rebus repetitis bellum Tiburti populo indiceretur. Dictatorem T. Quintium Pennum eo anno fuiffe fatis conftat, & magiftrum equitum Servium Cornelium Maluginenfem. Macer Licinius, comitiorum habendorum cauffa, & ab Licinio confule dictum fcribit, quia, collega comitia bello præferre festinante, ut continuaret confulatum, obviam eundum pravæ cupiditati fuerit. Quæfita ea propriæ familiæ laus, leviorem auctorem Licinium facit. quum mentionem ejus rei in vetuftioribus annalibus nullam inveniam, magis ut belli Gallici cauffa dictatorem creatum arbitrer, inclinat animus. eo certè anno Galli ad tertium lapidem Salaria via trans pontem Anienis caftra habuere. Dictator, quum tumultus Gallici cauffa juftitium edixiffet, omnes juniores facramento adegit; ingentique exercitu ab urbe profectus, in citeriore ripa Anienis caftra pofuit.. Pons in medio erat; neutris eum rumpentibus, ne timoris indicium effet. Proelia de occupando ponte crebra erant; nec, qui potirentur, incertis viribus fatis difcerni poterat. Tum eximia corporis magnitudine in vacuum pontem Gallus proceffit; &, quantum maxima voce potuit, Quem nunc, inquit, Roma fortiffimum virum habet, procedat agedum D3 gedum ad pugnam, ut nofter duorum oventus offendat, utra gens bello fit melior. X. Diu inter primores juvenum Romanorum filentium fuit; quum & abnuere certamen vererentur, & præcipuam fortem periculi petere nollent. tum T. Manlius L. filius, qui patrem à vexatione tribunicia vindicaverat, ex ftatione ad dictatorem pergit: Injuffu tuo, inquit, imperator, extra ordinem nunquam` pugnaverim, non fi certam victoriam videam. Si tu permittis, volo ego illi bellua oftendere, quando adeò ferox prafultat boftium fignis, me ex ea familia ortum, que Gallorum agmen ex rupe Tarpeja dejecit. Tum dictator, Macte virtute, inquit, hac pietate in patrem patriamque, T. Manli, efto: perge, & nomen Romanum invictum, juvantibus Diis, prafta. Armant inde juvenem æquales. pedeftre fcutum capit, Hifpano cingitur gladio, ad propiorem habili pugnam. Armatum adornatumque adverfus Gallum ftolidè lætum, & (quoniam id quoque memoria dignum antiquis vifum eft) linguam etiam ab irrifu exerentem, producunt. Recipiunt inde fe ad stationem: & duo in medio armati, fpectaculi magis more, quàm lege belli deftituuntur; nequaquam vifu ac fpecie æftimantibus pares. Corpus alteri magnitudine eximium, verficolori vefte, pictifque & auro cœlatis refulgens armis: media in altero militaris ftatura, modicaque in armis habilibus magis quàm decoris fpecies. non cantus, non exultatio, armorumque agitatio vana, fed pectus animorum iræque tacitæ plenum, omnem ferociam in discrimen ipfum certaminis diftulerat. Ubi conftitere inter duas duas acies, tot circa mortalium animis fpe metuque pendentibus; Gallus, velut moles fupernè imminens, projecto lava fcuto in advenientis arma hoftis, vanum cæfim cum ingenti fonitu enfem dejecit. Romanus, mucrone furrecto, quum scutum fcuto-imum perculiffet, totoque corpore interior periculo vulneris factus, infinuâffet fe inter corpus armaque, uno alteroque fubinde ictu ventrem atque inguina haufit, & in fpatium ingens ruentem porrexit hoftem. jacentis inde corpus, ab omni alia vexatione intactum, uno torque fpoliavit: quem refperfum cruore collo circumdedit fuo. Defixerat pavor cum admiratione Gallos. Romani alacres ab ftatione obviam militi fuo progreffi, laudantes gratulantesque ad dictatorem perducunt. Inter carminum prope modum incondita quædam militariter joculantes, Torquati cognomen auditum; celebratum deinde pofteris etiam, familiæque honori fuit, Dictator coronam auream addidit donum, mirifque pro concione cam pugnam laudibus tulit. Ante Chr. XI. Et, Hercle, tanti ea ad univerfi belli eventum momenti dimicatio fuit, ut Gallorum exercitus proxima nocte, relictis trepidè caftris, in Tiburtem agrum, atque inde, focietate belli facta, commeatuque benignè ab Tiburtibus adjutus, mox in Campaniam tranfierit. Ea fuit cauffa cur proximo anno C. Poetelius Balbus conful, quum college ejus M. Fabio Ambufto Hernici provincia eveniffet, adverfus Tiburtes juffu populi exercitum duceret. ad quorum auxilium quum Galli ex Campania rediffent, foeda populationes in Lavicano, Tufculanoque, D 4 357. V. c. 395. lanoque, & Albano agro, haud dubiè Tiburtibus ducibus, funt factæ. Et quum adverfus Tiburtem hoftem duce confule contenta refpublica effet, Gallicus tumultus dictatorem creari coëgit. creatus Q. Servilius Ahala T. Quintium magiftrum equitum dixit; & ex auctoritate Patrum, fi profpere id bellum eveniffet, ludos magnos vovit. Dictator ad continendos proprio bello Tiburtes, confulari exercitu juffo manere, omnes juniores, nullo detrectante militiam, facramento adegit. Pugnatum haud procul porta Collina eft totius viribus urbis, in confpectu parentum conjugumque ac liberorum. quæ magna, etiam abfentibus, hortamenta animi, tum fubjecta oculis, fimul verecundia mifericordiaque militem accendebant. Magna utrimque edita cæde, avertitur tandem acies Gallorum. fuga Tibur, ficut arcem belli Gallici, petunt palati à confule Poetelio haud procul Tibure excepti, egreffis ad opem ferendam Tiburtibus, fimul cum his intra portas compelluntur. Egregiè cum ab dictatore, tum ab confule res gefta eft. Et conful alter Fabius proeliis primùm parvis, poftremò una infigni pugna quum hoftes totis adorti copiis effent, Hernicos devicit. Dictator confulibus in fenatu & apud populum ma→ gnificè collaudatis, & fuarum quoque rerum illis remiffo honore, dictatura fe abdicavit. Potelius de Gallis Tiburtibufque geminum triumphum egit. Fabio fatis vifum, ut ovans urbem iniret. Irridere Patelii triumphum Tiburtes: Ubi enim eum fecum acie conflixiffe? Spectatores paucos fuga trepidationifque Gallorum, extra portas egreffos, poftquam in fe quoque fieri impetum viderint, & fine difcri |