Immagini della pagina
PDF
ePub

XII.

LEX PAPIRIA TRIBUNITIA 1.

(Vers l'an de Rome 540; av. J.-C. 213.)

FESTUS, s. v. Sacramentum æs significat, quod poenæ nomine penditur, sive eo quis interrogatur, sive contenditur. Id in aliis rebus quinquaginta assium est, in aliis rebus quingentorum, inter eos qui judicio inter se contenderent (?). Qua de re lege L. Papiri tr. pl. sanctum est his verbis:

Quicunq. prætor post hoc factus erit, qui inter cives jus dicet, tres viros capitales populum rogato, hique tres viri [capitales], quicunque [posthac fa]cti erunt, sacramenta ex[igunto], judicantoque, eodemque jure sunto, uti ex legibus, plebeique scitis exigere, judicareque esseque oportet.

Sacramenti autem nomine id æs dici coeptum est, quod et propter ærarii inopiam, et sacrorum publicorum multitudinem, consumebatur id in rebus divinis.

(1) Haubold, Antiquitatis romanæ monumenta legalia, n° 2. Varron de L. L., V, 180: «< Ea pecunia, quæ in judicium venit in litibus, sacramentum a sacro. Qui petebat, et qui inficiabatur, de aliis rebus utrique quingenos æris ad pontem deponebant, de aliis rebus item certo alio legitimo numero assum; qui judicio vicerat, suum sacramentum e sacro auferebat, victi ad ærarium redibat. » Sur la loi Papiria voy. encore Pline, Hist. nat., XXXIII, 3, s. 13, qui place cette loi entre la seconde dictature de Q. Fabius Maximus (en 536) et le tribunat de Livius Drusus (en 632). Cf. Letronne, Considérations sur l'évaluation des monnaies grecques et romaines, §. 1 et 2.

XIII.

L. LIVIUS ANDRONICUS.

(Vers l'an de Rome 540; av. J.-C. 213.)

Livius Andronicus et Nævius ouvrent l'histoire de la poésie latine, comme Fabius Pictor ouvre celle de la prose. Livius et Nævius appliquent les premiers à leur langue poétique un mètre plus régulier que celui dont on a cru reconnaître des traces dans les vieux cantiques des Arvales et des Saliens; mais ce mètre est-il fondé sur la quantité des syllabes, comme le saturnien dont Terentianus Maurus a donné, dans les vers suivants, la formule un peu trop rigoureuse 2?

[ocr errors][merged small][merged small]

(2) Atilius Fortunatianus, de Metris, cap. 8, p. 323. Gaisf. « De Saturnio versu dicendum est, quem nostri existimaverunt proprium esse italicæ regionis. A Græcis enim varie et multis modis tractatus est, non solum a comicis, sed etiam a tragicis ; nostri autem antiqui, ut vere dicam quod apparet, usi sunt eo, non observata lege, nec uno genere custodito inter se versus; sed præterquam quod durissimos fecerunt, etiam alios breviores, alios longiores inseruerunt, ut vix invenerim apud Nævium quos pro exemplo ponerem.

Post rectius probatum est,

Ut tale colon esset

Junctum tribus trochæis :

Ut, si vocet Camoenas || Quis novem sorores,
Et Nævio poetæ || Sic ferunt Metellos,
Quum sæpe læderentur, || Esse comminatos:
<< Dabunt malum Metelli || Nævio poetæ. »>
Dabunt malum Metelli,

Clauda pars dimetri :

« Adest celer Phaselus,
Memphitides puellæ,
Tinctus colore noctis. »
Post Navio poetæ
Tres vides trochæos ;

Nam nil obest trochæo,

Longa quod suprema est. »

Ou bien faut-il dire avec Quintilien : « Poema nemo dubitaverit imperito quodam initio fusum, et aurium mensura et similiter decurrentium spatiorum observatione esse generatum 1. » Faut-il rejeter toute idée d'une imitation grecque, et attribuer à ces anciens vers nationaux, perfectionnés par Livius et Nævius, une simple division rhythmique, sans égard à la quantité ni à l'accentuation? Nous penchons volontiers vers cette dernière opinion, récemment défendue avec habileté par MM. Düntzer et Lersch dans un opuscule déjà cité plus haut. Mais la question nous paraît assez délicate pour n'être pas décidée ici. Notre objet étant surtout de présenter des matériaux pour une étude historique et critique de la langue latine, nous avons cru devoir reproduire tous les fragments de l'Odyssée de Livius et les fragments choisis du poëme de Nævius sur la guerre punique, sans prétendre les faire entrer dans le moule, si flexible qu'il soit, du vers saturnien tel qu'on aime à le concevoir aujourd'hui. Nous n'avons pas non plus rangé constamment les vers de l'Odyssée latine dans l'ordre indiqué par la place respective des vers grecs qu'ils traduisent; il eût fallu pour cela séparer quelquefois plusieurs exemples, réunis, avec intention, par le grammairien pour mettre mieux en lumière une particularité de la vieille langue.

Quant aux fragments des comédies de Nævius qui vont suivre ceux de Livius, ils offrent une imitation évidente du mètre particulier à l'ancienne comédie grecque, et si librement suivi par Plaute et Térence; on ne saurait donc les ramener à la métrique satur

(1) Instit. Orat., IX, 4, §. 114.

nienne, quoique l'un des derniers éditeurs de Plaute ait cru reconnaître la présence du mètre saturnien dans plusieurs passages de ce poëte '.

ODYSSEA LATINA 2.

A. GELL., XVIII, 9: Ego arbitror et a M. Catone insecendo, et a Q. Ennio insece (perge dicere) scriptum sine u littera. Offendi enim in bibliotheca Patrensi librum veræ vetustatis Livii Andronici, qui inscriptus est Ỏdúσσεia, in quo erat versus primus cum hoc verbo sine u littera :

Virum, mihi, Camoena, insece versutum,

factus ex illo Homeri versu :

Άνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον.

Docto

Illi igitur ætatis et fidei magnæ libro credo. res quoque et interpretes vocum græcarum : Άνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα· καὶ· Εσπετε νῦν μοι, Μοῦσαι, dictum putant, quod latine inseque dicitur. Namque in altero n geminum, in altero p esse translatum dicunt. Sed etiam ipsum illud enn, quod significat verba aut versus, non aliunde esse dictum tradunt quam ἀπὸ τοῦ ἔπεolai nai ɛinɛiv. Eadem ergo ratione antiqui nostri narrationes sermonesque insectiones appellitaverunt.

PRISCIEN, VI, 8: Ovidius, in v Metamor. (vers. 400), de puella Proserpina narrans, dicit : Tantaque simplicitas puerilibus affuit annis. Quod derivativum non pertineret ad foeminas, nisi etiam puera esset dictum.

(1) Voy. C. H. Weise: Der Saturnische Vers in Plautus an sich und nach den Zeugnissen der Grammatiker betrachtet. Leipzig, 1839, in-8°.

(2) Cicéron, Brutus, 18: Nihil est simul et inventum et perfectum. Nam et Odyssea latina est sic tanquam opus aliquod Dædali, et Livianæ fabulæ non satis dignæ quæ iterum legantur.

Quod tamen comprobat etiam Suetonius, diversos ponens usus in lib. qui est de Institutione officiorum. Livius in Odissia (I, 64): « Mea puera, quid verbi ex tuo ore supra fugit? » Idem alibi (VII, 235): « Puerarum manibus confectum pulcherrime. »Non est tamen ignorandum quod etiam hic puerus, hic et hæc puer vetustissimi protulisse inveniuntur. - Livius in Ödissia (IV, 513): « Sancta puer Saturni filia regina. »

PRISCIEN, VII, 6: Unum tam in e quam in i facit vocativum, quamvis sit appellativum, o filie et o fili. Livius Andronicus in Odissia : « Pater noster Saturni filie.» (Od., I, 81.)

NONIUS, S. v. Pollubrum, quod Græci xépuba, nos trulleum vocamus. Livius: « Argenteo polubro et aureo gutto.» (Od., I, 137.)

PRISCIEN, VII, 8: Nominativus daps in usu frequenti non est, quem Livius Andronicus in primo Odissiæ (225) ponit: «Quæ hæc daps est, qui festus dies? >>

PAULUS, Epit. Festi., s. v. Procitum, quum prima syllaba corripitur, significat petitum. Livius : « Matrem procitum plurimi venerunt. » (Od., I, 248.)

A. GELL., III, 16: Casellius Vindex in Lectionibus suis antiquis: «< Tria, inquit, nomina Parcarum sunt, Nona, Decuma, Morta, et versum hunc Livii antiquissimi poetæ ponit ex Odyssea :

[ocr errors]

Quando dies adveniet, quem profata Morta est? >>

(Od., II, 99 et 100; III, 237 et 238, alibi.)

Sed homo minime malus Casellius Mortam quasi nomen accepit, cum accipere quasi moram (uoïpav) debuerat.

FESTUS, s. v. Ommentans, Livius in Odissea cum ait : « In Pylum adveniens aut ibi ommentans,» signi

« IndietroContinua »