Immagini della pagina
PDF
ePub

(1. oquoltod) ne quisquam fecise velet, neve in poplicod, neve in preivatod, neve exstrad urbem sacra quisquam fecise velet, nisei pr. urbanum adieset, isque de senatuos sententiad, dum ne minus senatoribus C adesent, quom ea res cosoleretur, iousisent, censuere; homines plous V oinvorsei virei atque mulieres sacra ne quisquam fecise velet, neve interibei virei plous duobus, mulieribus' plous tribus arfuise velent, nisei de pr. urbani senatuosque sententiad, utei suprad scriptum est. Haice utei in coventionid exdeicatis ne minus trinum noundinum; senatuosque sententiam utei scientes esetis, eorum sententia ita fuit. Sei ques esent quei arvorsum ead fecisent, quam suprad scriptum est, eeis rem caputalem faciendam censuere; atque utei hoce in tabolam ahenam inceideretis, ita senatus aiquom censuit, uteique eam figier ioubeatis, ubei facilumed gnoscier potisit; atque utei ea bacanalia, sei qua sunt, exstrad4 quam sei quid ibei sacri est, ita utei suprad scriptum est, in diebus X quibus vobeis tabelai datai erunt, faciatis utei dismota sient in agro Teurano.

(1) Ici encore on lirait volontiers mulieres pour mulieribus, quoique cette dernière leçon puisse à la rigueur s'expliquer grammaticalement. La forme cosoleretur (consuleretur), pour consuletur, semble moins facile à justifier. En tout cas, il serait téméraire d'y voir une faute de copiste. Necessus, qu'on a lu plus haut, est probablement un neutre archaïque aussi bien formé que secus pour sexus.

(2) Remarquez l'emploi alternatif de cette forme pour le nominatif et pour le datif pluriel de is, ea, id. (Cf. infra, n° XXVII, init., note 9.)

(3) Formule usitée à la fin des monuments de ce genre. En grec ἐν τῷ ἐπιφανε στάτῳ οὐ ἐπισημοτάτῳ τόπῳ, εἰς τὸ μαθεῖν πάντας. Voy. Boeckh n° 2059, 2001, 2003, passim.

(4) Cette réunion des lettres X et S est très-fréquente sur les marbres, même d'une époque moins ancienne. Les quatre exemples de l'emploi de la lettre X dans ce monument, et le mot saxsum de la quatrième inscription des Scipions, suffisent pour apprécier le témoignage d'Isidore de Séville (Orig., I, 4), qui prétend que la lettre X était inconnue avant le siècle d'Auguste et qu'on la remplaçait par C S. (Cf. supra, p. 101, note 1.)

XVI.

S. I. CORNELIUS SCIPIO AFRICANUS MAJOR.

(Mort l'an de Rome 569; av. J.-C. 184.)

ENNIANI VERSUS DE AFRICANO SCRIPTI.

Heic est ille situs, quoi nemo ceivi neque hostis
Quivit pro facteis reddere opræ pretium '.
(CICERON, de Leg., II, 22. SÉNÈQUE, Epist. CVIII.)
A sole exoriente supra Mæoti' paludes

Nemo est, quei facteis me æquiparare queat.
Si fas endo plagas cælestum escendere quoiquam est:
Mi solei cælei maxuma porta patet.

(CICERON, Tusc. Quæst., V, 17. LACTANCE, Inst., I, 18.)

ORATIO PRO SE AD POPULUM.

A. GELL., IV, 18: Scipio Africanus antiquior quanta virtutum gloria præstiterit, et quam fuerit altus animi atque magnificus, et qua sui conscientia subnixus, plurimis rebus, quæ dixit, quæque fecit, declaratum est. Ex quibus sunt hæc duo exempla ejus fiduciæ atque exsuperantiæ ingentis. Cum M. Nævius tribunus plebei accusaret eum ad populum, diceretque accepisse a rege Antiocho pecuniam, ut conditionibus gratiosis

(1) Voy. Tite-Live, XXXVIII, 53. Cf. XXXIX, 52. Sénèque, Consol. ad Polyb., 33; Lachmann, de Fontibus hist. T. Livii, II, p. 105.

(2) Si ces vers sont authentiques, comme on doit le croire, ce sont, avec ceux du n° XVIII, les plus anciens élégiaques latins qui nous soient parvenus.

ac mollibus pax cum eo populi romani nomine fieret, et quædam item alia crimini daret indigna tali viro tum Scipio pauca præfatus, quæ dignitas vitæ suæ atque gloria postulabat : « Memoria, inquit, Quirites, repeto, diem esse hodiernum, quo Hannibalem Poenum imperio vestro inimicissimum magno prælio vici in terra Africa, pacemque et victoriam vobis peperi insperabilem non igitur simus adversum deos ingrati; sed censeo, relinquamus nebulonem hunc; eamus hinc protinus Jovi optimo maximo gratulatum. » Id cum dixisset, avertit, et ire ad Capitolium coepit. Tum contio universa quæ ad sententiam de Scipione ferendam convenerat, relicto tribuno, Scipionem in Capitolium comitata, atque inde ad ædes ejus cum lætitia et gratulatione sollemni prosecuta est. Fertur etiam oratio, quæ videtur habita eo die a Scipione, et qui dicunt eam non veram, non eunt infitias, quin hæc quidem verba fuerint, quæ dixi, Scipionis.

Nous rapprochons de ce récit, probablement emprunté à une ancienne biographie anonyme de Scipion l'Africain, citée ailleurs par Aulu-Gelle (III, 4), une page correspondante de Tite-Live où l'art de ce grand historien embellit trop peut-être la rude simplicité des vieux documents.

T. Live, XXXVIII, 51 : « Hoc die, tribuni plebis, vosque, Quirites, cum Annibale et Carthaginiensibus signis collatis in Africa bene ac feliciter pugnavi. Itaque, cum hodie litibus et jurgiis supersederi æquum sit, ego hinc extemplo in Capitolium ad Jovem optimum maximum Junonemque et Minervam ceterosque Deos, qui Capitolio atque arci præsident, salutandos ibo : hisque gratias agam, quod mihi et hoc ipso die, et sæpe alias, egregie reipublicæ gerendæ mentem facultatemque dederunt. Vestrum quoque quibus commodum est, ite mecum, Quirites, et orate Deos ut mei similes prin

cipes habeatis. Ita, si ab annis septemdecim ad senectutem semper vos ætatem meam honoribus vestris anteistis, ego vestros honores rebus gerendis præcessi'. >>

S. II. TI. SEMPRONIUS GRACCHUS, PATER GRACCHORUM. (Tribun du peuple l'an de Rome 567; av. J.-C. 186.)

A. GELL., VII, 19: Pulchrum atque liberale atque magnanimum factum Tiberii Sempronii Gracchi in exemplis repositum est. Id exemplum hujuscemodi est : L. Scipioni Asiatico, P. Scipionis Africani superioris fratri, C. Minucius Augurinus tribunus plebei multam irrogavit : eumque eam ob causam prædes poscebat. Scipio Africanus fratris nomine ad collegium tribunorum provocabat, petebatque ut virum consularem triumphalemque a collegæ vi defenderent. Octo tribuni, cognita causa, decreverunt. Ejus decreti verba quæ posui ex annalium monumentis exscripta sunt :

« Quod P. Scipio Africanus postulavit pro L. Scipione Asiatico fratre, cum contra leges contraque morem majorum tribunus plebei, hominibus accitis, per vim, inauspicato, sententiam de eo tulerit, multamque nullo exemplo irrogaverit, prædesque eum ob eam rem dare cogat, aut, si non det, in vincula duci jubeat, ut eum a collegæ vi prohibeamus; et quod contra collega postulavit ne sibi intercedamus, quominus suapte potestate uti liceat, de ea re nostrum sententia omnium ea est : Si L. Cornelius Scipio Asiaticus college arbitratu prædes dabit, collega, ne eum in vincula ducat, intercedemus ; si ejus arbitratu prædes non dabit, quo

(1) Cf. Meyer, Orat. rom. fragm., p. 5, édit. 1842. Nous citons alternativement la deuxième édition de Zurich (1842) et l'édition donnée à Paris, par M. Dübner, en 1837 celle-ci, augmentée d'une excellente histoire de l'éloquence romaine, jusqu'à César, par M. Ellendt; celle-là, beaucoup plus riche que les deux précédentes en fragments comme en discussions critiques sur la vie et les ouvrages des anciens

orateurs.

minus collega sua potestate utatur non intercede

mus. >>

Post hoc decretum, cum Augurinus tribunus plebei L. Scipionem prædes non dantem prendi et in carcerem duci jussisset, tum Ti. Sempronius Gracchus tr. plebis, pater Tiberii atque Caii Gracchorum, cum P. Scipioni Africano inimicus gravis ob plerasque in republica dissensiones esset, juravit palam in amicitiam inque gratiam cum P. Africano non rediisse; atque ita decretum ex tabula recitavit. Ejus decreti verba hæc sunt:

Cum L. Cornelius Scipio Asiaticus triumphans hostium duces in carcerem conjectaverit, alienum videtur esse a dignitate reipublicæ, in eum locum imperatorem populi romani duci, in quem locum ab eo conjecti sunt duces hostium. Itaque L. Cornelium Scipionem Asiaticum a college vi prohibeo. >>

« IndietroContinua »