Immagini della pagina
PDF
ePub

test. XXVI, pat. patriæ, reddito' fecerit, placere conscriptis, quæ a. d. IIII nonas apriles, quæ Sex. Elio Cato C. Sentio Saturnino cos. fuerunt, facta acta constituta sunt, per consensum omnium ordinum, ea omnia ita fieri agi haberi opservarique ab L. Titio A. f. et T. Allio T. f. Rufo IIviris, et ab eis quicumque postea in colonia nostra IIvir. præfecti sive qui ali magistratus erunt, omnia in perpetuom ita fieri agi haberi opservarique; utiq. L. Titius, A. f., T. Allius T. f. Rufus, IIviri, ea omnia quæ supra scripta sunt, ex decret. nostro, coram pro quæstoribus, primo quoque tempore, per scribam publicum, in tabulaspublicas referenda curent, censuere.

§. III. DECRETUM COLONIÆ NARBONENSIS.

(L'an de Rome 763; après J.-C. 10.)

T. Statilio Tauro L. Cassio Longino cos. X k. octobr. numini Augusti votum susceptum a plebe Narboninsium in perpetuom. Quod bonum faustum felixque sit imp. Cæsari Divi f. Augusto, p. p. pontifici maximo trib. potest. XXXIIII, conjugi liberis gentique ejus, senatui populoque romano et colonis incolisque c. J. P. N. M. qui se numini ejus imperpetuum colendo obligaverunt. Plebs Narbonensium aram Narbone in foro posuit, ad quam quotannis, VIIII k. octobr., qua die eum seculi felicitas orbi terrarum rectorem edidit, tres equites romani a plebe et tres libertini hostias singulas inmolent, et colonis et incolis ad supplicandum numini ejus thus et vinum de suo ea die præstent, et VIII k. octob. thus vinum colonis et incolis item præ

(1) Le copiste a encore passé un mot, probablement notum, avant fecerit. On peut s'étonner que Noris, écrivant un volume in-folio sur les Cénotaphes de Pise, et, dans ce volume, une dissertation spéciale sur la latinité et l'orthographe des deux décrets, ne fasse pas même remarquer la double lacune que nous essayons de remplir.

stent; K. quoque januar. thus et vinum colonis et incolis præstent; VII quoq. idus januar., qua die primun (sic) imperium orbis terrarum auspicatus est, thure vino supplicent, et hostias singul. inmolent, et colonis incolisque thus vinum ea die præstent; et pridie k. junias, quod ea die T. Statilio Tauro M. Æmilio Lepido cos. judicia plebis decurionibus conjunxit, hostias singul. inmolent, et thus et vinum ad suplicandum numini ejus colonis et incolis præstent; exque iis tribus equitibus rom [anis et] libertinis unu[s mulsum et crustula plebi det.]

vit. . .

I

Plebs Narbonensis aram numinis Augusti dedicalegibus iis q. i. s. s. Numen Cæsaris Aug., p. p., quando tibi hodie hanc aram dabo dedicaboque, his legibus hisque regionibus ' dabo dedicaboque, quas hic hodie palam dixero; uti infimum solum hujusque aræ titulorumque est, si quis tergere ornare reficere volet, quod beneficii causa fiat, jus fasque esto; sive quis hostia sacrum faxit, qui magmentum nec protollat, idcirco tamen probe factum esto; si quis huic aræ donum dare augereque volet, liceto, eademqz lex ei dono esto, quæ aræ est. Ceteræ leges huic aræ titulisq. eadem sumto, quæ sunt aræ Dianæ in Aventino. Hisce legibus hisque regionibus, sicuti dixi, hanc tibi aram pro imp. Cæsare Aug. p. p. pontifice maximo, tribunicia potestate XXXV, cojuge liberis genteque ejus senatu populoque r. colonis incolisque col. Jul. Pater. Narb. Mart., qui se numini ejus in perpetuum colendo obligaverunt, doque dedicoque uti sies volens propitium".

(1) Il faut évidemment lire religionibus. Voyez Appendice, §. x1, ligne 14 et suiv. (2) Propitium, au neutre, à cause de numen, qu'on a lu plus haut. Un monument de Salona qui reproduit les mêmes formules (Orell, n° 2490) : « Uti sis volens propitius mihi collegisque meis, etc. >>

LIX.

MONUMENT D'ANCYRE,

OU

TESTAMENT POLITIQUE D'AUGUSTE.

Nous ne pouvons mieux terminer la série des monuments de ce siècle, où s'arrêtent nos recherches sur la langue latine, que par l'un des derniers écrits de l'empereur Auguste.

Parmi les pièces qui furent remises au sénat après la mort du prince, était, au témoignage de Suétone, un sommaire de son histoire (Index rerum a se gestarum), qui devait être gravé sur l'airain et déposé dans le Mausolée. Sans doute la flatterie et la reconnaissance multiplièrent bien vite les exemplaires de cette espèce de testament politique, et les villes de province, qui déjà élevaient des temples à la divinité d'Auguste, ne manquèrent pas de le reproduire. En effet, on a retrouvé à Ancyre en Galatie des fragments d'un double texte, grec et latin, et dans les ruines d'Apollonie en Pisidie quelques lignes d'une traduction grecque de l'Index rerum gestarum dont l'original existait à Rome dans le tombeau des Césars. Les tables d'Ancyre, depuis longtemps connues, souvent copiées et souvent commentées, sont dans un déplorable état de mutilation. Des diverses copies qui se complètent et quelquefois se contredisent, on n'a pu tirer encore un texte qui méritât de devenir classique. Cette raison déjà pouvait nous détourner d'en reproduire l'ensemble. Mais de plus, des voyages récents et des recherches mieux dirigées', font espérer aujourd'hui, avec la découverte de fragments nouveaux, une meilleure recension des pages déjà publiées. C'est ce qui nous décide à ne donner qu'un spécimen de ce monument, dont la valeur historique dépasse bien sans doute le mérite littéraire, mais qui rappellera utilement ici (1) Voyez plus bas, p. 384.

le moins connu peut-être des écrivains du règne d'Auguste, Auguste lui-même.

Pour plus de détails on consultera J. Rutgers, Variæ lectiones, lib. II, p. 141-180; E. Chishull, Antiquitates Asiatica (Londres, 1728, in-fol.), p. 165 et suiv.; Fabricius, dans l'ouvrage intitulé: Imp. Cæs. Augusti temporum notatio, genus et fragmenta, Hambourg, 1727, in-4°, p. 213 et suiv.; Montfaucon, Palæographia Græca, II, 6, p. 154 et suiv.; l'abbé Belley, Observations sur l'histoire et les monuments de la ville d'Ancyre en Galatie, t. XXXVII des Mémoires de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres; Sainte-Croix, Éclaircissements sur l'autorité légale d'Auguste, dans la même collection, t. XLIX; le Suétone de Grævius, de Burmann et de F. A. Wolf; le Tacite d'Oberlin et de M. Naudet, où sont reproduits les tables d'Ancyre; le journal l'Institut, a. 1841, p. 119, où se trouvent les fragments d'Apollonie d'après une communication faite à l'Académie de Berlin par le docteur Franz; enfin, M. A. Weichert, Imp. Cæsaris Augusti scriptorum reliquiæ, Grima, 1841, in-4°, excellent travail, dont la seconde partie est encore attendue.

Nous suivons dans nos extraits le texte de Fabricius, sauf quelques variantes empruntées à l'édition de Chishull.

RERUM GESTARUM DIVI AUGUSTI, QUIBUS ORBEM TERRARUM IMPERIO POPULI ROM. SUBJECIT, ET IMPENSARUM QUAS IN REMPUBLICAM POPULUMQUE ROMANUM FECIT, INCISARUM IN DUABUS AHENEIS PILIS QUÆ SUNT ROMÆ POSITÆ, EXEMPLAR SUBJECTUM.

Annos undeviginti natus, exercitum privato consilio et privata impensa comparavi, per quem rempublicam, [dominatione factionis oppressam, in libertatem vindicavi. [Orna]tus decretis honorificis [ab senatu], in [eum] ordinem sum [adlectus; sed], consulibus [mortuis, in vacant]em locum [exercitus im]perium mihi dedit, [ac mox turbata] respublica, [Ventidio] prætori simul cum [Carrinate] consulibus [factis; antea] autem eodem anno me [solutum legibus] consulem cum [fec]isset et triumvirum reipublicæ constituen[da]....

Arma terra marique [romana sig]naque toto orbe terrarum [circumtuli], victorque omnibus [superstitibus civibus peperci, [et in] exil[io sponte sua de]gentes quibus tuto [licebat], servari quam excidere m[alui]. Milia civium roma[norum adacta] sacramento meo fuerunt circiter [quingen]ta, ex quibus deduxi [in colonias] aut remisi in municipia sua, stipen[diis solu]tis, milia aliquanto [plura qua]m trecenta, iis omnibus agro a[dsignato], aut pecuniam propr[iam] dedi. Naves cepi sescent[as (sic) rostrat]as, si quæ minoris triremes fuerunt.

Patritiorum numerum auxi, consul quintum, jussu populi et senatus; senatum ter legi; et in consulatu sexto, censum populi conlega M. Agrippa, egi; lustrum post annum alterum et quadragensimum feci, lege; quo lustro civium romanorum censa sunt capita quadragiens centum milia et sexaginta tria milia. [Alteru]m consulari cum imperio lustrum solus feci, Censo[rino et A]sinio cos., quo lustro censa sunt civium romanorum [capita] quadragiens centum milia et ducenta triginta tria m[ilia.. Tertium item] consulari cum imperio lustrum, conlega Tib. Cæsare, feci, Sex. Pompeio et Sex. Appuleio cos., quo lustro et[iam censa sunt] romanorum capitum quadragiens centum [milia et septuaginta et septem milia.

[Caium et Lucium filios meos], honoris mei causa, senatus populusque romanus annum quintum et decimum agentis consulis designavit, ut eum magistratum inirent post quinquennium, et ex eo die quo deducti sunt in forum, ut interessent consiliis publicis, decrevit senatus; equites autem romani principem juventutis utrumque eorum parmis [e]t hastis argenteis donatum appellaverunt. (Cf. supra, p. 334-338.)

Plebei romanæ viritim HS trecenos numeravi ex

« IndietroContinua »