Or. x. XXII. 5. et Solin. tamum et quinque crocodilos ostendit,6 animalia nunquam antehac Romæ visa; postea perquisita tam intemperanter, ut hippopotami defecerint in Egypto, ad hanc vi- Themist. tandam molestiam, pro sagacitate naturæ suæ, migrasse Ammian. crediti in Blemmyas. Circensibus pantheras varias cen- Marcell. tum quinquaginta universas primus ostendit; itemque Plin. VIII. ossa longitudine pedum quadraginta, altitudine costarum 17. majore quam sit elephantis Indicis, spinæ crassitudine Plin. VIII. sesquipedali: quæ belluæ fuisse dicebantur, quam ad op- c. 37. pidum Judææ Joppen (inde exportaverat Scaurus) liberator Andromeda Perseus interfecisset. Non igitur mirum, si per hunc furorem in æs alienum grande se immersit Ascon, in stultissimus adolescens, non sufficientibus opibus, quas pater, diu princeps civitatis, et sub justitiæ larva minime Plin. in rapiendo segnis, quasque mater Metella, mariti Syllæ proscriptionibus ditata, amplissimas reliquerant. Scaur. XXXVI. 15. Att. 111. 24. et ad Fam. Cic. ad in Sen. c. 2. et 3. pro 44. Eodem anno, novum et inusitatum antea, designa- Cic. ad torum consulum provinciæ ornatæ sunt. P. Lentulus, Q. Metellus erant: alter amicissimus Ciceroni, alter, Cic.pro Sext. c. 33. deposita quam cum eo gesserat simultate, non vehementer adversus. Igitur octo tribuni plebis A. D. IV. Kalendas v. 4. Novembres promulgaverunt de reditu Ciceronis legem, eaque de re postea retulerunt ad senatum. Ibi Lentulus, et post red. nihil territus lege Clodia, sententiam libere dixit; sed Pisone et Gabinio repugnantibus nihil effectum, donec Sext. c. 32. novi consules magistratum iniverunt. Cujus ipso principio, Kalendis Januariis, agente consule P. Lentulo, sententiæ de reditu Ciceronis in senatu, præsente etiam et approbante Pompeio, dicta sunt. Sed et Q. Nepos consul susceptas cum Cicerone inimicitias patribus conscriptis et temporibus reipublicæ dixit esse remissurum. Varia tamen ludificatione senatus impedita est auctoritas. 33. et 34. 45. Idcirco Q. Fabricius tribunus plebis, rogatione Cic. pro proposita, cum populo ante diem VIII. Kalendas Februa- Sext. c. 35. rias agere statuit. Sed id quoque vanum inceptum Clo 6 Deerat ante Crev. Tò ostendit. ..... * A. U. C. 695. A. C. 57. dianorum efficiebat audacia, qui multa de nocte curiam, forum, comitium armati occupaverant. Ab his Fabricius repellitur, itemque collega ejus M. Cispius: cædes in foro Plut. Cic. editur maxima. Q. Cicero, qui nuper ex provincia Asia decesserat, cum ad supplicandum pro salute fratris venisCic. pro set, pulsus a rostris, inter cadavera latuit, ut opinione mortis mortem evitaret. Sext. 46. Idemque non multo post P. Sextio tribuno plebis in templo Castoris accidit. Cujus tamen periculum contrariæ factionis tribuno Quintio propemodum exitiosum fuit. Nam Clodiani furoris satellites, quod occisum a se tribunum putabant, hunc licet suarum partium ad necem quæsiverunt, ut similis facinoris suspicione adversarios onerarent. Nec ante hic timere mortem desiit, quam rescitum est, Sextium vivere. Studiosissimus Ciceronis hic Cic. pro Sextius erat, qui et designatus iter suscepit ad Cæsarem, ut illum induceret ad causam, aut saltem a voluntate resistendi abduceret: et, inito magistratu, rogationem scripsit, et suis copiis, clientelis, vitæ etiam periculo amicum in Sen. c. 8. constantissime juvit. Sext. c. 33. Cic. ad Att 1.23. et post red. Liv. Epit. Cic. pro Sext. c. 39. et seq. et pro Mil. c. 13. Cic. de Har. Resp. XXXIX. Cic. pro Sext. 47. Præminebat tamen T. Annii Milonis studium, qui Clodium modis omnibus acerrime vexatum, postremo lege Plotia de vi reum fecit. Sed elusum id judicium est edictis magistratuum qui Clodio favebant. Consul Metellus, nondum satis placatus Ciceroni, ad hæc propinquus Clodio, itemque frater Appius prætor, unusque de collegio tribunorum vetabant judiciorum fieri mentionem priusquam quæstores crearentur, apud quos sortitionem judicum fieri oportebat. Hoc ideo fiebat, ut inter hanc moram petere Clodius ædilitatem posset: et magistratum adeptus, quod factitatum ab aliis fuerat, judicium effugeret. 48. Igitur Milo, sublata judicia cernens, et auctoritate senatus accusatione se prohiberi; cœpit et ipse gladiatores, aliamque secum sentientium turbam, circumducere. Unde quotidianæ propemodum inter factiones pugnæ, Cic. pro cædesque tota Urbe fiebant. Domus etiam L. Cæcilii 'Mil. c. 14. 7 Maxime legebatur olim. Ex Cic. mutavit Crev. 8 Nec ante hæc... Sextium venire in edd. ante Crev. exhibetur. prætoris, et postea domus Milonis atque Ciceronis a Clo- pro Sext. dianis sunt oppugnatæ. Inter has inflammata Q. Ci- c. 42. et 44. ceronis.e pro Cœl. Cic. Cic. pro Sext. c. 62. Cic. pro Sext. c. 61. Plut. Cic Cic. pro Dom. c 32. et pro Sext. 49. Cum Milone Pompeius sentiebat, adeoque spe Dio. consulatus excitasse illum putabatur, ut reducendo Cice- Appian. rone de Clodio se vindicaret. Idem, coacto ingenti ag- Plut. Civ. II. mine, cum rogationem suam Milo perlaturus esset, Clo- Pomp. et dianis fugatis, forum ei liberum præstitit: ut ejusdem Vell. 11. 45. hominis intentissima cura Cicero restitueretur, cujus pro- Dio. ditione eversus profligatusque fuerat. Jam impar consensui tot potentium Nepos, impugnare Ciceronem desierat; et, P. Lentulo referente, Pompeioque sententiam de scripto dicente, senatus decreverat reditum. Eo facilius accepta rogatio est, ut quicquam unquam tanto consensu populi rogatum negent. 50. Eodem tempore senatus decrevit, ut civitatibus post red. in quæ in Ciceronem officiosæ fuissent, itemque privatis, qui et 11. ex municipiis salutis ejus causa convenerant, gratiæ agerentur: atque domus ejus et villæ publico sumtu reficerentur: solo, quod Libertati dedicaverat Clodius, reli- Plut. Cic. gione per sententiam pontificum liberato.' Extat adhuc disertissimi viri pro domo sua oratio. Ex qua et aliis sub eosdem annos habitis, multum luminis illorum temporum historiæ aspergitur. Dixit pro eadem domo M. Calidius, Quintil.x. qui tum præturam gerebat. Postridie quam apud ponti- 1. Cic. post fices Cicero dixerat, Kalendis Octobribus senatuscon- c. 9. 9 Convenerunt edd. ante Crev. c. 62. et Sen. c. 10. Cic. pro Dom. et in Pis. c. 22. red. in Sen. Cic. ad Att. IV. 2. • Domus etiam L. Cæcilii prætoris, et postea domus Milonis atque Ciceronis a Clodianis sunt oppugnata. Inter has inflammata Q. Ciceronis] Quo tempore domus L. Cæcilii prætoris oppugnata sit, non definit clare Cicero. Sed cum Asconius in Milonianam doceat, quod infra c. 52. narratur, ludis Apollinaribus, quos ille prætor faciebat, sediti onem motam fuisse, in idem tempus satis verisimiliter rejicienda videtur domus ejus oppugnatio. Certe constat ex Cic. ad Att. Plut. Appian. Cic. post c. 15. Plut. Cic. ad et in Pis. sultum factum est, placere domum ei restitui.' Ei senatusconsulto tribunus plebis Sex. Atilius Serranus Gavianus intercessit: sed consensu senatus, et Cn. Oppii Cornicini soceri ad pedes ejus procumbentis precibus victus, remisit. 51. Sic post menses ferme sedecim, quam fuerat Urbe expulsus, Cicero rediit, tanto favore hominum, ut, cum red. in Sen. ipse humeris Italiæ se reportatum' diceret, rem minuere potius aliquanto, quam augere videretur. Cum ad Urbem accederet, tanta gratulantium obviamque prodeuntium Att. IV. 1. multitudo fuit, ut vix totus dies illis officiis sufficeret. Fuit inter illos et M. Crassus inimicus antea, sed tum in graVell. 11.45. tiam filii magno studio redeunti se offerens. Sic inter Appian. hos reconciliata, magis tamen in speciem, quam vere et penitus, est gratia : diciturque in illum et Cæsarem scripsisse librum de consiliis suis Cicero, refertum in hos probris, ideoque nec ab auctore editum. c. 22. Plut. Cic. ad Att. IV. 1. et pro et 10. Ascon. in 52. Cum Pompeio meliori fide reversus est in gratiam, et ne pœnitere eum suæ voluntatis posset, statim beneficium reddidit, senatu inducto, ut ei per quinquennium annonæ cura, Sex. Clodio improbo et audacissimo homini Dom. c. 7. erepta, mandaretur. Ingenti enim Urbem premente fame, plebs insanis tumultibus fremebat. Et primum Apollinaribus ludis, quos L. Cæcilius Rufus prætor faciebat, tanta infimæ multitudinis concursatio fuit, ut omnes qui, spectandi gratia, consederant, theatro pellerentur. Deinde in Capitolium, cum ibi senatus haberetur, concursus factus, incendium templo, necem senatui minitantium. Inter eam consternationem auctor patribus Cicero fuit, Pompeio curam illam decernendi. Proconsulare impePomp. et rium per Italiam omnesque terras, quale prius piratico bello tenuerat, datum. Cic. Plut. Dio. Cic. ad 53. Pompeius, accepta curatione, legatos postulavit Att. IV. 1. quindecim, et in his principem Ciceronem. Quibus passim per provincias dimissis, in Siciliam, Sardiniam, et Africam ipse navigavit. Inde cum onustis navibus reversurus, inter contationem gubernatorum, qui tempestatem timebant, primus conscenso navigio solvere jussit, nobilissima voce edita, navigare necessum esse, vivere Plut. Pomp. et Apoph. Rom. 11. 1. non esse necessum.' Absente Pompeio, cum nihilominus Cic. ad ferveret Milonis atque Clodii contentio, civitasque et Q. Fratr. senatus in partes scinderentur,10 referente P. Rutilio Lupo, qui recens tribunatum inierat, frequentiore curia, quam mense Decembri sub dies festos putari potuisset, de judiciis agitatum est. Marcellinus consul designatus sententiam dixit, Uti prætor urbanus ipse sortiretur judices judicum sortitione facta, comitia haberentur.' Id cum probaretur, C. Cato, C. Cassius tribuni comitia prius habenda contenderunt. Hæc sententia vicit: et comitia, non sine maximis certaminibus obnuntiante Milone, per- Cic. ad fecta, Clodiusque ædilis curulis factus est. Att. iv. 3. B. G. II. Appian. Cæs. 54. Dum hæc in Urbe fiunt, C. Cæsar gravissimum in Gallia bellum habuit. Belgarum populi, Remis exceptis, omnes conjuraverant, incredibili hominum multi- Plut. Cæs. tudine armata: quippe Bellovacos millia sexaginta polli- Oros. VI. 7. Liv. Epit. citos Cæsar ipse prodidit, quinquaginta Suessiones, totidemque Nervios: at Ambianos, Caletes, Velocasses, et Celt. Veromanduos dena millia: quindecim Atrebates, quinque et viginti Morinos, septem Menapios, et Atuaticos undeviginti. Præterea Condrusos, Eburones, Cæræsos, Pæmanos, qui uno nomine Germani appellabantur, armatorum præbuisse millia circiter quadraginta: ita ut" non injuria de fide auctoris dubitaverit quidam Galliæ regum,s quod ex universo regno tantam hominum bello utilium multitudinem (trecentis enim millibus plures fiunt) cogi posse minime arbitraretur, quanquam refertum habitatoribus esset. Sed olim, ut arbitror, quia pacis artes minus frequentabantur, uberior militum copia fuit: nunc eo res Pasq. Rededucta est, ut magnæ eruditionis cum insigni patriarum 10 Scindebantur edd. ante Crev. f Septem Menapios, et Atuaticos undeviginti] Vulgatæ Cæsaris editiones novem millia Menapios, Atuaticos undetriginta pollicitos esse volunt. Crev. Ita ut non injuria de fide auctoris dubitaverit quidam Galliæ regum] Vellemus sane Freinshemius hunc Galliæ nostræ regem nominasset, qui ex universo regno trecenta bellatorum mil- cherches |