unam tantum haberet imperii æstatem reliquam, eamque ipsam inimici cuperent eripere; nulla alia ratione rebatur obtineri, quam tantis laboribus quæsierat, pacatæ Galliæ famam posse. 27. Consilium Cæsaris solita ejus felicitas adjuvit. Sub idem tempus Luterius, qui noras concitare turbas potuisset, ab Epasnacto Arverno vinctus ad Cæsarem missus est. Drapes aliquot dierum inedia se confecit. Surus virtutis et generis fama nobilis, qui solus Æduorum arma retinuerat, in Treviris a Labieno captus est equestri prælio, quo et Treviri et Germani, Trevirorum socii, superati sunt. Tota Gallia pacata, cum nondum Aquitaniam adisset Cæsar, sed per P. Crassum nonnullas civitates subegisset, eo profectus est, omnibusque legatos et obsides mittentibus, Aquitania universa in fidem accepta, Narbonem rediit: conventuque ibi habito, in Belgas abiit, ut Nemetocennæ hybernaret. 28. Ibi lubenter cognovit, ne quid deinde turbarum in Gallia metueret, etiam Comium Atrebatem in fidem venisse. Is enim, post factas sibi insidias ad ultionem semper intentus, occasione tandem reperta, arma posuerat. Nam C. Volusenus Quadratus equitum præfectus ad id colloquium, per cujus simulationem Comii mors petebatur, missus a Labieno fuerat. Igitur cum hinc magnum inter eos odium intercederet; Volusenus, Comii sæpe interceptis equitibus, postremo capiendi ipsius cupiditate, eum cum paucis vehementissime est insecutus. Ibi Comius, longe a suis abreptum videns, repente comitum invocat fidem, conversoque equo Volusenum petit: ceteri strenue sequuntur ducem: Romani re improvisa territi terga vertunt. Comius Quadrati medium femur lancea trajicit præfecti vulnus Romanos pudore sistit. Ab his denuo vertuntur in fugam Galli. 29. Hac re perpetrata, Comius, sive quod multos suorum amiserat, sive dolori suo satisfactum rebatur, legatos ad M. Antonium misit, imperata facturum pollicitus, dum ne Romani cujusquam in conspectum veniret. Antonius, ab justo metu proficisci postulata Comii ratus, obsidibus acceptis, veniam actorum omnibus qui cum eo fuerant, et ipsi quam petierat vitandi Romanos facultatem I. 2. Cæs. c. 28. Appian. Cic. ad concessit. Atque hic bellorum eorum finis fuit, omni Gallia cis Rhenum, atque inter mare Mediterraneum, Sall. Hist. et oceanum, nisi qua paludibus invia fuit, perdomita. 30. Dum his rebus Cæsar occupatur, M. Marcellus consul edictum proposuit, de summa se republica actu- Sueton. rum:' proximoque senatu de multis rebus contra Cæsaris rationes retulit; maxime de provincia, quam A. D. Ka- Civ. 1. lendas Martias jubebat terminari, Cæsaremque ad peti- Dio. Hirt, tionem consulatus venire. 6 Nam et, bello confecto, Att. viii. 3. dimitti victorem exercitum debere: et absentis rationem Liv. Epit. Sueton. comitiis non habendam: quia lege Pompeia, quo capite absentes honorum petitione summovebantur, ne Cæsar quidem exceptus esset.' Namque Pompeius, cum Cæsarem excipere nominatim debuisset, sive per oblivionem, seu consulto, Cæsaris mentionem nullam fecerat: et demum lege jam in æs incisa, et in ærarium condita, correxerat errorem. Sueton. et Dio. 31. Item Marcellus de civitate Novocomensibus adimenda retulit, quam coloniam rogatione Vatinia Cæsar Strabo v. deduxerat: per ambitionem et ultra præscriptum datam P. 213. causatus. Donata autem jure Latii Novum Comum co- Appian. lonia fuerat: quo jure quæ erant coloniæ, in iis qui magistratum annuum gessisset, eo ipso civitatem adeptus Romanam intelligebatur. Talem aliquem Marcellus Plut. Cæs. nactus virgis cecidit; qua pœna Romæ civis Romanus nullus afficiebatur: jussitque Cæsari vibices ostendere. 32. Hæc agenti Marcello, summa ope Cæsar per ad- Sueton. dictos sibi tribunos plebis et Ser. Sulpicium collegam Marcelli resistebat: neque plerisque ceterorum probabatur, alicui, priusquam tempus lege datum exisset, provinciam auferri. Sed et ipse Pompeius, qui simulato ad Dio. Hispanienses exercitus itinere, tamen in Italia substiterat, in eadem sententia fuit. Clam tamen intendit animum, ut exarmaret Cæsarem, et statim atque elapsum Appian. imperii tempus foret, privatum in Urbem redire cogeret. Hoc ut facilius assequeretur, C. Marcellum fratrem pa- Dio. truelem Marci, qui simultatem gerebat cum Cæsare, con- Appian. sulem fecit: Caiumque Curionem, in locum Servii, qui c. 29. Dio. damnatus post designationem fuerat, petentem ut tribunus Suet.Cæs. Cic. ad Fam.vIII.4. Veil. 11. 48. Plut. plebis crearetur adjuvit. Plurimum enim præsidii in eo ponebat, si adolescens nobilis, disertus, audax, inimicissimus Cæsari, tribunitia potestate armaretur. 33. Inter hæc crebro relatum de Galliis et graviter actum fuerat. A. D. xI. Kalendas3 Sextiles, cum senatus ad Apollinis haberetur, essetque mentio facta de Id. ib. 4. legione quam Cæsari Pompeius expensam ferebat, itemque de successione C. Cæsaris, Pompeius respondit, abducturum sese legionem eam: de provinciis placuit, ut quamprimum ad Urbem Pompeius reverteretur, (Ariminum profecturus ad exercitum erat,) eoque præsente de Id. ib. 9. successione provinciarum ageretur. Intervenit deinde judicium C. Marcelli consulis designati, quem M. Calidius postulaverat, competitor ejus, sed repulsam passus, et insuper accusatus a duobus Galliis." et 4. Id. ib. 8. 34. Tandem assentiente Pompeio, A. D. pridie Kalendas Octobres senatusconsulta sunt in hæc verba perscripta: Quod M. Marcellus consul verba fecit de provinciis consularibus, de ea re ita censuerunt, uti L. Paullus, C. Marcellus consules, cum magistratum inissent, de consularibus provinciis ad senatum referrent: neve quid prius ex Kalendis Martiis, neve quid conjunctim de ea re referretur a consulibus: utique ejus rei causa per dies comitiales senatum haberent, senatusqueconsultum facerent: et cum ea de re ad senatum referretur a consulibus, equitum Romanorum, qui in trecentis judicibus essent, sex adducere liceret. Si quid de ea re ad populum plebemve lato opus esset, uti Ser. Sulpicius, M. Marcellus consules, prætores, tribunique plebis, quibus eorum videretur, ad populum plebemve ferrent: quod ii non tulissent, uti quicumque deinceps essent, ferrent.' 3 A. D. Kal. edd. ante Crev. b A duobus Galliis] Male priores editiones Gallis: quam lectionem, etsi reperiatur apud Ciceronem quoque ipsum, plurimi et doctissimi interpretes ut vitiosam merito damnant. Crev. c Equitum Romanorum ... sex adducere liceret] Freinshemins ex conjectura substituit duas voces equitum Romanorum in unius locum, quæ apud Cicero. nem ipsum legitur, eorum. Vid. interpretes Ciceronis, et in primis Manutium. Crev. 35. Ascriptum erat, senatum existimare, neminem eorum qui potestatem habeat intercedendi, impediendi, moram afferre oportere, quominus de republica quamprimum ad senatum referri, senatusqueconsultum fieri possit. Qui impedierit, eum senatum existimare, contra rempublicam fecisse. Si quis huic senatusconsulto intercesserit, senatui placere, auctoritatem perscribi, et de ea re ad senatum populumque referri.' Huic senatusconsulto intercessit C. Cœlius, L. Vinicius, P. Cornelius, C. Vibius Pansa, tribuni plebis. Item: Senatui placere, de militibus qui in exercitu C. Cæsaris sunt, qui eorum stipendia emerita, aut causas quibus de causis missi fieri debeant, habeant, ad hunc ordinem referri, ut eorum ratio habeatur, causæque cognoscantur.' 36. Itemque, Senatui placere in Ciliciam provinciam, et in octo reliquas provincias, quas prætorii pro prætore obtinerent, eos qui prætores fuerunt, neque in provincia cum imperio fuerunt, quos eorum ex senatusconsulto cum imperio in provincias pro prætore mitti oporteret, eos sortito in provincias mitti placere. Si ex eo numero quos ex senatusconsulto in provincias ire oporteret, ad numerum non essent, qui in eas provincias proficiscerentur ; tum uti quodque collegium primum prætorum esset, tum deinceps proximi cujusque collegii, qui prætores fuissent, neque in provincias profecti essent, in sortem conjicerentur, quoad is numerus effectus esset, quem ad numerum in provincias mitti oporteret.' His etiam senatusconsultis cum intercessum a C. Cœlio, C. Pansa tribunis esset, auctoritates perscriptæ sunt. Attamen hoc postremum Pigh. Ann. senatusconsultum lege Pompeia nitebatur; qua etiam eodem anno duo consulares, M. Cicero in Ciliciam, M. Bibulus in Syriam cum imperio missi fuerant. 37. Sed ante Bibulum in provinciam Parthi venerunt. Dio. Summoti superiore anno a C. Cassio, cum justo exercitu Oros.v1.13. reverterant, Pacoro ducente, regis Orodis filio, ut nomen Strab.xvi. ducis hic haberet; ceterum Osaces adolescentulo custos P. 748. Oros, Dio. additus, administraret bellum. Hi, cum, omnibus in itinere redactis in potestatem, Antiochiam venissent, oppugnare urbem cœperunt, magna cum spe, ultro suas ad Cic. ad 20. 21. et 1. 2. 3. 4. Cicero. Plut. partes accessuram Syriam, pertæsam Romani imperii, et quemadmodum locis, ita moribus Partho propiorem. Sed adversus homines oppugnandis urbibus ineptissimos facile defensa Antiochia est. 38. Et animos Cassio, timorem Parthis M. Cicero adAtt. v. 18. diderat, qui in Amano, quo monte Cilices a Syris discriad Fam. II, minantur, re bene gesta imperator appellatus, transiturus 10. et xv. in Syriam credebatur: præsertim quod magnus equitum Plut. Cic. Parthorum numerus, cum in Ciliciam irrupisset, ab equitibus Ciceronis, et cohorte prætoria, quam Epiphaneæ præsidii causa collocaverat, erat concisus. Ducebat autem Cicero exercitum non pœnitendum, peditum duodecim millia, duo millia sexcentos equites. Præterea firma habebat et promta sociorum auxilia, quos lenitate imperii amiciores, quam fuissent, populo Romano effecerat. Etiam Ariobarzanem Cappadocia regem præsentibus insidiis liberaverat: Dejotarum autem ita habebat amicum, ut, relicto regno, cum omnibus copiis ad eum proficisceretur. Habebat autem is peditum millia duodecim, Romano armatu, equitum millia duo. Cic. Cic. Hirt. de B. Alex. Dio. 39. Rejecti ab Antiochia Parthi, Antigoniam petierunt, quam haud procul inde Philippi filius Antigonus. Stephan. condiderat. Suburbium erat ibi frequentibus arboribus Strab. XVI. consitum. Id Parthi metu insidiarum ingredi non ausi, p. 750. Dio. succidendis arboribus aperire locum instituerunt. Sed ubi homines huic labori non assuetos etiam Cassius assidue carpebat, relicta et hac obsidione discesserunt. Frontin. 35. et Dio. 40. Cassius, itinere hostium mature cognito, cum per Strat. 11. 5. confragosa loca transeundum Parthis esset, omni peditatu in insidiis locato, cum equitibus, quorum habebat haud magnas copias, se ostendit. Celeriter contemtu paucitatis ad pugnam, deinde ad insequendum refugientem moti hostes, priusquam animadvertere quo progrederentur spes et cupiditas sineret, locis iniquis a peditatu circumventi Illa clades, (nam et magna pars exercitus ceciderat, et ipse dux Osaces paucis post diebus interierat ex Att. v. 20. vulnere,) expulit Pacorum Syria; diuque post a Parthorum armis quietam provinciam præstitit. Cic. ad Dio. Cæs.de B. Civ. III. sunt. 41. Interim M. Bibulus, quem aliquamdiu in obsidione |
